Η Εθνική Αντίσταση στην περιοχή του Θερμαϊκού

Γερμανική περίπολος στην περιοχή του Θερμαϊκού το 1943 (αρχείο Σπ.Κουζινόπουλου)

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Το ελληνικό κράτος, καθιέρωσε από το 1982 να τιμάται κάθε χρόνο στις 25 

Νοεμβρίου η εθνική αντίσταση του ελληνικού λαού κατά των Γερμανών, Ιταλών και

Βουλγάρων κατακτητών, σε ανάμνηση μιας από τις σημαντικότερες πράξεις αντίστασης, όπως

ήταν η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942. Μία πράξη

δολιοφθοράς που έγινε σε συνεργασία των δύο μεγαλύτερων ανταρτικών τμημάτων, του

ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με συμμετοχή και Βρετανών κομάντος. 

Εκείνη η ανατίναξη, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Β΄παγκοσμίου πολέμου και

τη συντριβή των χιτλερικών δυνάμεων, δεδομένου ότι προκάλεσε για ένα μεγάλο χρονικό

διάστημα τη διακοπή του ανεφοδιασμού της γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ στη Βόρειο

Αφρική και οδήγησε στη νικηφόρα για τις συμμαχικές δυνάμεις μάχη του Ελ Αλαμέιν, που

έκρινε την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Η συνεισφορά του Θερμαϊκού στην Αντίσταση

Με την ευκαιρία του πανελλαδικού εορτασμού της ένδοξης Εθνικής Αντίστασης, πρέπει να

θυμηθούμε και όλους εκείνους τους άντρες και τις γυναίκες της περιοχής του Θερμαϊκού,

που έδωσαν τα πάντα, στα τριάμισι χρόνια της χιτλερικής κατοχής για την λευτεριά και την

ανεξαρτησία.

Ποταμούς αίματος και δακρύων έχυσε ο ελληνικός λαός στα μαύρα χρόνια της ναζιστικής

σκλαβιάς. Περισσότεροι από 1.500 ήταν οι άνδρες και οι γυναίκες στην περιοχή της

Θεσσαλονίκης που εκτελέστηκαν από τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Πάνω από

8.000 οι νεκροί από την πείνα, ιδιαίτερα το μαύρο χειμώνα του 1941-1942, καθώς οι

Γερμανοί είχαν αρπάξει όλα τα τρόφιμα για τις ανάγκες του στρατού τους.

Η πείνα

Έγραφε το Νοέμβριο του 1942 σε ένα ημερολόγιο που κρατούσε ο φωτογράφος

Παρασκευάς Ερινέλης, ο οποίος γύριζε με τα πόδια όλο τον κάμπο της Θεσσαλονίκης για να

βρει τρόφιμα να θρέψει την οικογένειά του:

"Τον περασμένο χειμώνα, είδανε πολλά τα μάτια μου. Πολύς κόσμος απέθανε της πείνης

μέσα στους δρόμους και σε σπίτια. Με χειράμαξες τους κουβαλούσαν τους νεκρούς και

μάλιστα σε ένα νεκροκρέβατο βάζανε μέσα από δύο νεκρούς", ανέφερε ο πατέρας του

Χρήστου Ερινέλη.

Υποκλινόμαστε στους μάρτυρες εκείνους που θυσιάστηκαν για την αποτίναξη της ναζιστικής

σκλαβιάς. Όπως στον ήρωα της Εθνικής Αντίστασης, Απόστολο Βαζάκα από τη Νέα

Μηχανιώνα, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, τον τελευταίο χρόνο της κατοχής. Ή τον

22χρονο Γραμματέα της ΕΠΟΝ Νέων Επιβατών, Γιάννη Κοκόζη, που δολοφονήθηκε στις 25

Ιανουαρίου 1944 και τον 25χρονο από το Αγγελοχώρι Δημήτρη Γουτσούτση, που

εκτελέστηκε από τους Ναζί κατακτητές, μαζί με 100 ακόμη ομήρους στις 6 Ιουνίου 1944 στα

Διαβατά. Κι ακόμη, τιμάμε τη μνήμη των τριών νεαρών Εβραίων Μωυσή Ερρέρα, Ισαάκ

Αφία και Ισουά Κοένκα, που εκτελέστηκαν στις 29 Μαρτίου 1943 στους Νέους Επιβάτες.

Το "μπλόκο" της Επανομής

Κοντά σ΄αυτούς, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την αφάνταστη ταλαιπωρία από τους

χιτλερικούς των 300 Επανομιτών, όλου σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού της Επανομής,

ηλικίας από 18 έως 50 χρόνων. Πιάστηκαν από τους Γερμανούς στο Μπλόκο της

Επανομής, στις 7 Αυγούστου 1944, μετά την καταγγελία κάποιου καταδότη ότι εφοδίαζαν με

τρόφιμα τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, οδηγήθηκαν πεζοί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των

κατακτητών «Παύλος Μελάς», στη Σταυρούπολη, περπατώντας 12 ώρες κάτω από καυτό

ήλιο, χωρίς νερό και στο τέλος, 17 από αυτούς μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα αιχμαλώτων

στη Γερμανία, από όπου επέστρεψαν σκιές του εαυτού τους μετά από έναν ολόκληρο χρόνο

μαρτυρίου, ταλαιπωριών, στερήσεων και βασανισμών.

Ο ανυπότακτος λαός μας, με πρωτοπόρους τους αποφασισμένους για θυσίες αγωνιστές

οργάνωσε στις πόλεις και στα χωριά το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Βγήκε στα βουνά,

σχημάτισε αντάρτικα τμήματα.

Η Θεσσαλονίκη κατέχει το μεγάλο ιστορικό προνόμιο να είναι η περιοχή όπου

δημιουργήθηκε ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των κατακτητών, στις 15 Μαίου 1941, η

οργάνωση «Ελευθερία», που υπήρξε μία από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις σε

ολόκληρη την κατεχόμενη τότε από τους χιτλερικούς Ευρώπη, σαλπίζοντας το μήνυμα της

ενεργού αντίστασης , της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας του υπόδουλου λαού μας. Και

όταν στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 δημιουργήθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ),

τότε η οργάνωση «Ελευθερία» προσχώρησε σ’ αυτό και αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά του

ΕΑΜ Μακεδονίας.

Γρήγορα η φλόγα της Εθνικής Αντίστασης απλώθηκε σε όλη τη χώρα. Το ΕΑΜ, έσωσε τον

πληθυσμό από την πείνα. Και κράτησε ζωντανή την ελπίδα για όλους τους κατακτημένους

λαούς.

Η υποχρεωτική αγγαρεία

Την καταπίεση των κατακτητών, τη γνώρισε ιδιαίτερα και η περιοχή του Θερμαϊκού. Όπως

αναφέρει στα ανέκδοτα μέχρι σήμερα απομνημονεύματά του ο παλιός Μηχανιώτης

Ευάγγελος Χατζημπιρμπιλός, οι Γερμανοί υποχρέωναν όλους τους άντρες της περιοχής του

Θερμαϊκού να δουλεύουν αναγκαστικά τρεις και τέσσερις μέρες την εβδομάδα από το πρωί

μέχρι το βράδυ «αγγαρεία», στα οχυρωματικά έργα και στην κατασκευή πυροβολείων και

ορυγμάτων.

Η αμοιβή για την πολύωρη σκληρή δουλειά των κατοίκων, ήταν από τους Γερμανούς

λιγοστά κατοχικά λεφτά που δεν άξιζαν σχεδόν τίποτα, ενώ το συσσίτιο που χορηγούσαν το

μεσημέρι, ήταν για πέταμα. Όταν μία μέρα ο Μιχάλης Ρίζος (Κάτης) δοκίμασε το φαγητό και

ύστερα το πέταξε αηδιασμένος, τον σακάτεψαν στο ξύλο οι Γερμανοί. Ενώ ανήμερα τη

γιορτή των Φώτων του 1943, όταν 15 άντρες της Μηχανιώνας αρνήθηκαν να πάνε στην

αγγαρεία γιατί ήταν μεγάλη χριστιανική γιορτή και θεωρούνταν αμαρτία η εργασία, οι

κατακτητές τους συνέλαβαν και τους έκλεισαν για αρκετές ημέρες στις φυλακές.

Έναν άλλο Μηχανιώτη, τον Λευτέρη Λιόλιο τον είχαν συλλάβει οι χιτλερικοί με την κατηγορία

του σαμποτάζ, επειδή αρνούνταν να παραδώσει όλα τα ψάρια που έπιανε στους κατακτητές,

με συνέπεια σιδηροδέσμιο να τον στείλουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.

"Αχ πότε θάρθει η στιγμή...."

Ήταν τέτοια η αγανάκτηση των κατοίκων για το καθεστώς της αγγαρείας, που την εξέφρασε

ο Χατζημπιρμπιλός με ένα τραγούδι που έγραψε και το οποίο υπάρχει ηχογραφημένο σε

κασέτα. Έλεγαν οι στίχοι του:
                           Ακούσατε τι έγινε μες στο σαράντα δύο
                           Οι λόρδες ήταν άγριες κι’ είχε μεγάλο κρύο.
                           Δεν έφταναν τα βάσανα, οι λόρδες και τα κρύα,
                           Μας κυνηγούν κι’ οι Γερμανοί να πάμε αγγαρεία

Κι αφού εξιστορούσε έμμετρα διάφορα περιστατικά, με συλλήψεις και καταδιώξεις

Μηχανιωτών, κατέληγε στο τραγούδι του, που επιγράφεται «αγγαρεία»:
                            Αχ πότε θα ‘ρθει η στιγμή,
                            Αχ πότε θα ‘ρθει η ώρα
                            Οι τύραννοι να τσακιστούν
                             Να αναστηθεί η χώρα

Οι ναυαγοί στη Νέα Μηχανιώνα

Η περιοχή του Θερμαϊκού είχε πολλά θύματα κατά την περίοδο της Κατοχής, κυρίως από τις

νάρκες που είχαν εμποτίσει στη θάλασσα οι χιτλερικοί, για να αποφύγουν μια ενδεχόμενη

απόβαση των συμμάχων. Σε μία τέτοια νάρκη, έπεσε η μηχανότρατα του Δημήτρη Κούτουκα

στη θαλάσσια περιοχή του Δερματά, παρασέρνοντας στο βυθό και τα οκτώ μέλη του

πληρώματος, ενώ από μία άλλη νάρκη, στην οποία είχε πέσει στην περιοχή της Κατερίνης,

ανατινάχτηκε η μηχανότρατα του Γιάννη Μανιάτη, χωρίς ευτυχώς θύματα.

Οι Μηχανιώτες ψαράδες, έσωσαν με τις βάρκες τους δεκάδες ναυαγούς όταν στην αρχή της

Κατοχής βυθίστηκαν ανοιχτά της Νέας Μηχανιώνας δύο μεγάλα βαπόρια, ένα Ρουμάνικο κι’

ένα Σέρβικο. Μάλιστα το δεύτερο ήταν γεμάτο με αξιωματικούς του Σερβικού στρατού που

κατευθύνονταν προς τη Μέση Ανατολή. Τα θύματα από τα δύο ναυάγια ήταν τόσα πολλά,

ώστε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες παλιών Μηχανιωτών, επί πολλούς μήνες ξεβράζονταν

πτώματα στη θαλάσσια περιοχή του Ντουρμπαλί.

Σημαντική, ήταν η συμβολή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αρκετών Μηχανιωτών

πλοιοκτητών, οι οποίοι είχαν διαθέσει, με κίνδυνο της ζωής τους, τις μηχανότρατες και τα

καίκια τους στο ναυτικό του ΕΛΑΣ, το θρυλικό ΕΛΑΝ, που είχε δημιουργήσει ναύσταθμο

στην Ιερισσό και στάθμευε κάποιες φορές και στα Μουδανιά.

Η φυγάδευση των Τουρκεστάνων της Ν.Μηχανιώνας

Επίσης, πολλοί κάτοικοι της Νέας Μηχανιώνας που ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, βοήθησαν

στη φυγάδευση Τουρκεστάνων στρατιωτών, που υπηρετούσαν στο σοβιετικό στρατό. Αυτοί,

είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι από τους Γερμανούς, κατά την εισβολή τους στη Ρωσία και στην

Ελλάδα τους χρησιμοποιούσαν σε βοηθητικές εργασίες. Σύμφωνα με αφήγηση του Μηνά 

Πορίδη, τα μέλη του ΕΑΜ πραγματοποιούσαν μυστικές συναντήσεις πότε στο ραφείο του

Βαγγέλη Χατζημπιρμπιλού, πότε στο μαγαζί του Κατσούλη και πότε στο κουρείο του Γιάννη

Δαδακαρίδη.

Στη Ν.Μηχανιώνα, υπήρχε ένας λόχος Τουρκεστάνων, που στρατοπέδευε λίγο πάνω από τα

κοιμητήρια. Τα μέλη του ΕΑΜ προσέγγιζαν Τουρκεστάνους, τους έπειθαν να λιποτακτήσουν

και στη συνέχεια τους φυγάδευαν στο Χορτιάτη, όπου λημέριαζε το 2ο Τάγμα του 31ου

Συντάγματος του ΕΛΑΣ.

Στην προσπάθεια φυγάδευσης κάποιων τέτοιων Τουρκεστάνων, που οι Μηχανιώτες τους

αποκαλούσαν «Μογγόλους», πιάστηκε και ο ήρωας της Νέας Μηχανιώνας, Απόστολος

Βαζάκας, τον οποίο στη συνέχεια εκτέλεσαν οι κατακτητές για την υπέροχη προσφορά του

στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Οι χιτλερικοί εξαπέλυσαν τότε ανθρωποκυνηγητό για να

συλλάβουν κι ένα ακόμη μέλος του ΕΑΜ και του δικτύου διαφυγής, τον Μηνά Πορίδη, ο

οποίος όμως πρόλαβε κι’ έφυγε στο βουνό, κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ, στο Χορτιάτη και

υπήρξε ο πρώτος αντάρτης του Θερμαϊκού.

Ο ήρωας Απόστολος Βαζάκας

Σύμφωνα πάντα με την εξιστόρηση του Χατζημπιρμπιλού, ο Βαζάκας, που ήταν ένα

τολμηρό και ατρόμητο παλληκάρι, είχε πάρει μέρος στην αρχή της Κατοχής, μαζί με τον

καπετάν Φουρτούνα, στην απελευθέρωση εξόριστων πατριωτών από το νησί του Άη

Στράτη, μαζί με τον μετέπειτα αρχηγό του ΕΛΑΝ, Νίκο Χουρμούζη. Ενώ αργότερα,

δουλεύοντας ως μηχανικός στο επιταγμένο από τους Γερμανούς καϊκι «Δημητρούλα», που

έπιανε Μυτιλήνη και Πειραιά, έπαιρνε παράνομο τύπο και δελτία ειδήσεων για την

οργάνωση του ΕΑΜ, την οποία εφοδίαζε επίσης με ασυρμάτους και ραδιόφωνα.

Οι Γερμανοί έφυγαν από την περιοχή του Θερμαϊκού τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου

1944. Ας παρακολουθήσουμε και πάλι τις αναμνήσεις του Χατζημπιρμπιλού για την άγια

ημέρα της απελευθέρωσης:

«Όλη τη μέρα και τη νύχτα της 27ης Οκτωβρίου ράβαμε μαζί με τον αδελφό μου τον

Παναγιώτη και το Σωτήρη Καψάλα που επίσης ήταν ράφτης, ελληνικές σημαίες. Δεν

κοιμηθήκαμε, παρακολουθώντας διακριτικά τις κινήσεις των Γερμανών και τις πρώτες ώρες

της 28ης Οκτωβρίου έφυγε και ο τελευταίος από αυτούς.

Στις 6 το πρωί, άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες, ξεσηκώνοντας τον κόσμο.

Ενώ λίγο μετά άρχισε η λειτουργία, μετά η δοξολογία, το τρισάγιο για τους πεσόντες του

πολέμου και της Αντίστασης. Ψάλλαμε «τη Υπερμάχω», τον Εθνικό μας Ύμνο και το

«Πέσατε θύματα» και ξεκινήσαμε με τον σταυρό, τα λάβαρα της Εκκλησίας και τις ελληνικές

και συμμαχικές σημαίες, για την πλατεία. Το τι έγινε, δεν περιγράφεται. Άλλοι κρατούσαν

αναμμένες λαμπάδες, άλλοι έψελναν Χριστός Ανέστη και άλλοι ασπάζονταν ο ένας τον

άλλον. Ο ενθουσιασμός και η χαρά ήταν απερίγραπτη. Στην πλατεία, έγινε η μεγαλύτερη

συγκέντρωση που γνώρισε ποτέ η Νέα Μηχανιώνα. Κι’ εγώ, ανεβασμένος πάνω στο

σιντριβάνι που υπήρχε τότε, εκφώνησα τον πανηγυρικό της ημέρας εν μέσω χαράς και

ενθουσιασμού».

Εκείνους τους ηρωϊκούς αγώνες, εκείνες τις θυσίες, αλλά πρωτίστως τα δεινά που υπέστη ο

ελληνικός λαός από το φασισμό και το ναζισμό, δεν πρέπει ποτέ να τους ξεχνάμε και να

διδάσκουμε γι΄αυτά τους νέους μας. Πολύ περισσότερο που εμφανίζονται στις μέρες μας

νοσταλγοί του χιτλερικού τέρατος. Πιστεύουμε λοιπόν ότι ήρθε η ώρα για την ολοκληρωμένη

καταγραφή της ιστορίας του δήμου Θερμαϊκού με τη δημιουργία ενός Κέντρου Μελέτης και

Ιστορικής Έρευνας στην περιοχή μας. Κάτι για το οποίο η δημοτική αρχή και όλες οι

παρατάξεις του δημοτικού συμβουλίου Θερμαϊκού θα πρέπει να ενδιαφερθούν.