Τι να κάνουμε;

του καθηγητή Ιστορίας Αντώνη Λιάκου

Τι μπορούν να κάνουν οι πολίτες σ’ αυτή την καταστροφική στιγμή που βρισκόμαστε; Έως τώρα μιλούσαμε για κρίση που  προκαλείται από δυο μεγάλες ανακατατάξεις. Η πρώτη αφορά τη μετάβαση από μια οικονομία που κέντρο της ήταν ο δυτικός κόσμος, σε μια οικονομία με πολλά ανταγωνιστικά κέντρα, μερικά από τα οποία με εξαιρετικά χαμηλό βιοτικό επίπεδο,  ανοχύρωτη εργασία, απουσία κράτους πρόνοιας και δημοκρατικών διαδικασιών. 

Πρόκειται για μια διαδικασία διεθνούς ανακατανομής εισοδήματος και τρόπων ζωής. Η άλλη, είναι μια μετάβαση   από έναν  τύπο κοινωνίας, εκείνης που εγγυόταν το  ευρωπαϊκού κοινωνικό κράτος με τα  αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα,  σε έναν άλλο, στον οποίο ο ρόλος της  πολιτικής διαβούλευσης στη θέσμιση της κοινωνίας, καθώς και ο δημόσιος χώρος  περιορίζονται δραστικά.

Τώρα μιλάμε για καταστροφή. Και στην καταστροφή αυτή δεν παίζουν ρόλο μόνο οι μεγάλες δομικές μεταβολές. Δυστυχώς την κρίση, από την αρχή της, τη διαχειρίστηκε μια κυβέρνηση χωρίς σχέδιο, χωρίς  να ξέρει τι θέλει για τη χώρα,  χωρίς σοβαρότητα. Πανικόβλητη, παραδόθηκε σε κάθε λογής αυτοσχεδιασμούς των διεθνών οργανισμών,  οι οποίοι   δεν έχουν να λογοδοτήσουν σε κανένα, άλλωστε με τις ίδιες συνταγές έχουν οδηγήσει πολλές χώρες στην  καταστροφή.  Δεν υπήρξαν προειδοποιήσεις για μια έγκαιρη στροφή στην αναδιάρθρωση του χρέους αντί των πρόσθετων δανεισμών; Υπήρξαν, αλλά η κυβέρνηση, χωρίς αυτοπεποίθηση και κύρος πώς να την διαπραγματευτεί; Με ένα σύμπλεγμα αυτοκαταγγελτισμού  άγεται και φέρεται από την υπερσυντηρητική ηγεσία της ΕΕ, που ταλαντεύεται ανάμεσα στον πανικό για τις αντιδράσεις των αγορών και σε φιλόδοξα σχέδια φτηνής εξαγοράς της χώρας και μετατροπής της σε μια ευρωπαϊκή μετα-αποικία.

Έχει νόημα να παρέμβουν οι πολίτες, και πώς;  Οι   διαδηλώσεις, η παρουσία του πλήθους στις πλατείες και τους δρόμους, είναι μέρος μόνο της πολιτικής κινητοποίησης.  Πρέπει να καταλάβουμε ωστόσο ότι έχουν καταστραφεί οι δομές της έκφρασης των πολιτών. Τα κόμματα αποστεώθηκαν σε ηγετικά επιτελεία· κομματικές οργανώσεις και συνελεύσεις δεν λειτουργούν. Ο συνδικαλισμός, προπαντός στον ιδιωτικό τομέα, εξαφανίστηκε. Το ίδιο η πολιτική σε τοπικό επίπεδο.     Ένα σύνθετο οικοδόμημα μαζικής συμμετοχής στην πολιτική, με μακρά ιστορία πίσω του, χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας, από τον «masterless people» του 17^ου αι., τους «citoyennes» του 18ου,  τους «πολίτες» και   «πατριώτες» του 19ου,  τους «σύντροφους» του 20^ου αι., εξαφανίστηκε. Το πνεύμα του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού, των ΜΚΟ, της δυσφήμισης και της αυτό-δυσφήμισης της πολιτικής, της γραφειοκρατικοποίησης και της διαφθοράς των μαζικών οργανώσεων, κατέστρεψαν και τους θεσμούς και το πνεύμα αυτής της πολιτικής παρέμβασης των πολιτών. Τα νευραλγικά κέντρα παραγωγής   πολιτικής αντικαταστάθηκαν από ιδιωτικά think tanks και τα δίκτυα διαμόρφωσης κοινής γνώμης. Ο,τι μένει   είναι   ευκαιριακές συμπράξεις σε μεγάλες συγκεντρώσεις, όταν και τα ΜΜΕ είναι ευνοϊκά, κινητοποιήσεις ad hoc χωρίς δέσμευση. Άλλωστε οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις για το Μακεδονικό και τις ταυτότητες, πάγωσαν πολλούς διανοούμενους που είδαν σ’αυτές   απειλή   διαβουκόλησης του πλήθους. Το λαϊκό ταυτίστηκε με το παράλογο.

Χρειάζεται λοιπόν μέσα στη θύελλα αυτής της καταστροφής να επανεφεύρουμε την πολιτική των πολιτών στην συνθετότητά της, η οποία περιλαμβάνει τόσο τη φυσική παρουσία του πλήθους,   όσο   και την παραγωγή ιδεών, θέσεων, προτάσεων, τρόπων δράσης, επικοινωνίας, παρέμβασης. Η πρώτη αντίδραση στην κρίση είναι ο σώζων εαυτόν σωθήτω, όπου όλοι εναντίον όλων και κυρίως των πιο ευάλωτων. Θα μετατραπούμε σε μια κοινωνία γενικευμένης δυσανεξίας, τρομαγμένων πολιτών, στα όρια της υστερίας; Αλλά και πολλές   κινητοποιήσεις   είναι επαναστατική γυμναστική που κουράζει, χωρίς σοβαρή προετοιμασία και στρατηγική,  όπως   η γελοιότητα των   φοιτητικών «καταλήψεων»,  οι γραφικότητες των «αγανακτισμένων»,   ή το χειρότερο, η βία και το μπάχαλο.   Τα αιτήματα και η κουλτούρα των αριστερών διεκδικήσεων εκφράζουν έναν κόσμο που παρήλθε,  διεκδικήσεις σε μια κοινωνία   ευημερίας και   αφθονίας, ευκολίας κινητοποιήσεων, μεγαλόστομης αοριστολογίας και αυτισμού.

Οι μεγάλες απειλές θέλουν μεγάλες απαντήσεις. Η κρίση είναι ένα εργαλείο για την βίαιη μεταβολή των κοινωνιών.   Έχει σχηματιστεί  ένα πυκνό δίχτυ γλωσσικών κατασκευών που δημιουργούν μια πραγματικότητα πάνω στην πραγματικότητα. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, μας λένε. Όμως  κέρδη, τόκοι και εξοπλιστικές δαπάνες είναι στο απυρόβλητο. Το κράτος είναι μεγάλο, αλλά το κράτος είναι οι δάσκαλοι , οι νοσηλευτές, οι σκουπιδιάρηδες.    Ο νέο-φιλελευθερισμός    έχει γίνει δυστυχώς φυσικός τρόπος σκέψης, έχει μεταβληθεί σε ‘κανονική’   επιστήμη, και εκείνο που έχει από-κανονικοποιηθεί είναι ο   τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την  κοινωνία. Σύνταγμα και βασικές αρχές του πολιτεύματος βρίσκονται υπό αίρεση. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή μοιάζει με τις χώρες του καταρρέοντος υπαρκτού σοσιαλισμού μετά το 1989. Κατακρημνίζεται  χωρίς να μπορεί από πουθενά να πιαστεί.

Μας χρειάζεται η έννοια του  δήμου των πολιτών, μια κατακλυσμιαία μαζική κινητοποίηση,   μια επίσημη  πράξη   δημόσιας δήλωσης: Όχι στο όνομά μας. Όχι στο όνομα της χώρας. Όσα διαβουλεύεστε και όσα πράττετε  δεν έχουν καμιά σχέση με καμιά, υποτίθεται, διάσωσή μας. Αφορούν τη διάσωση του κόσμου όπως τον ορίζετε και  τον διαμορφώσατε. Ζητάτε θυσίες από το δήμο, αλλά το μόνο που προσφέρετε είναι η ενοχοποίησή του και ένα σκοτεινό μέλλον.  Μια παρόμοια δήλωση ενώπιον της Ευρώπης και του κόσμου. Αλλά μετ’ επιγνώσεως. Γιατί μπροστά σε μια οικονομική κρίση η οποία θα τερματίσει ανεπιστρεπτί την ευημερία στην οποία ζούσε ο δυτικός κόσμος, σ’ένα κόσμο με περισσότερες δυσκολίες και λιγότερες απολαβές, όπου ακόμη και την ανάπτυξη θα πρέπει να τη σκεφτούμε με οικολογικούς όρους, χρειάζεται ένας μετα-διαφωτισμός αποκλιμάκωσης της προόδου. Μια κουλτούρα   λιτότητας και   απλότητας,   εντιμότητας και   κοινωνικής δικαιοσύνης. Κάτι τι, δηλαδή, μεγάλης πνοής και μακράς διάρκειας, ικανό να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει.