5 Αυγούστου 1917: Η μεγάλη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη πριν 95 χρόνια ήταν "ευλογία" ή "καταστροφή";

του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου

Σαν σήμερα στις 5/18 Αυγούστου 1917, ημέρα Σάββατο, παραμονή του Σωτήρος και περί τις 3 το μεσημέρι, ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη η οποία επεκτάθηκε ραγδαία λόγω του ανέμου που έπνεε με συνέπεια να καταστρέψει μεγάλο τμήμα του εμπορικού τομέα της πόλης.

Ο λογοτέχνης και ποιητής της Θεσσαλονίκης Γιώργος Βαφόπουλος, έζησε ο ίδιος τις δραματικές εκείνες ώρες και στο βιβλίο του «Σελίδες Αυτοβιογραφίας» περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης όπου ο πατέρας του διατηρούσε κατάστημα και αγωνιζόταν απεγνωσμένα να διασώσει ότι μπορούσε από τη λαίλαπα της φωτιάς που κατέκαιε τα πάντα στο πέρασμά της.

Αν η κατάσταση που επικρατούσε δεν ήταν εφιαλτική , η εικόνα να επιχειρεί να σβήσει τη φοβερή φωτιά η «Πυροσβεστική Υπηρεσία» του Δήμου Θεσσαλονίκης , αποτελούμενη από δύο βαρέλια με νερό τοποθετημένα πάνω σε ένα αυτοσχέδιο «χειροκίνητο» όχημα και συνοδευόμενη από ένα «θορυβώδες πλήθος» ανάμεικτο από άνδρες και παιδιά , θα αποτελούσε μία άνευ προηγουμένου κωμική ατραξιόν που θα διασκέδαζε τους πάντες αλλά η κατάσταση δεν επέτρεπε παρόμοιες εκτιμήσεις …
Όταν μετά σχεδόν τρείς μέρες και νύχτες έσβησε τελικά (μόνη της …) η μεγάλη πυρκαγιά, μία περιοχή 120 εκταρίων, από το Βαρδάρη ως την πλατεία Ιπποδρομίου και από την Κασσάνδρου ως τον «μόλο» της παραλίας, είχε ολοσχερώς καταστραφεί και είχε μετατραπεί σε άμορφους όγκους ερειπίων. 

Χάρτης της "πυρίκαυστης ζώνης". Από το λεύκωμα "Incendie de Salonique,
18-19 Aout 1917", της Αεροναυτικής Υπηρεσίας του γαλλικού στρατού.

Οι καταστροφές υπήρξαν τεράστιες καθώς εκτός των άλλων καταστράφηκαν πολλά και σημαντικά μνημεία (μεταξύ των οποίων ο ναός του Αγίου Δημητρίου , ο ναός του Αγίου Νικολάου του Τρανού, ο ναός της Αγίας Θεοδώρας κλπ καθώς και πολλά αξιόλογα εβραϊκά και μουσουλμανικά θρησκευτικά μνημεία.

Αεροφωτογραφία της περιοχής
μετά την καταστροφή.

Οι ζημίες από την πυρκαγιά για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης αλλά και για το ελληνικό δημόσιο ήταν τεράστιες και σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών έφτασαν στο τεράστιο για την εποχή ποσό των 2.000.000.000.000 δραχμών . Μόνο οι αποζημιώσεις των ασφαλισμένων κτισμάτων και εγκαταστάσεων που καταβλήθηκαν έφτασαν στο μυθώδες για την εποχή ποσό του 1.300.000 χρυσών λιρών Αγγλίας …
Η καταστροφική πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης έδωσε όμως τη δυνατότητα στην τότε κυβέρνηση Βενιζέλου, με υπουργό Δημοσίων ΄Εργων τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, να προχωρήσει αμέσως στον επανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης από ειδική Ομάδα μελετητών υπό τον Γάλλο πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ ώστε μετά από λίγα χρόνια μία νέα «Ευρωπαϊκή» πια πόλη να αναβιώσει στη θέση της παλιάς Θεσσαλονίκης με το έντονο ως τότε ανατολίτικο χαρακτήρα …

Την πρώτη ημέρα της πυρκαγιάς

Τελικά η πυρκαγιά ήταν «καταστροφή» ή «ευλογία» για τη Θεσσαλονίκη ; Είναι ένα ερώτημα που ακόμα δεν έχει απαντηθεί πλήρως …
(Σημ. Αν η Θεσσαλονίκη γιόρταζε όπως πρέπει τα 100 χρόνια του Ελεύθερου Βίου της, το θέμα της πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης , το Σχέδιο Εμπράρ και η πολεοδομική εξέλιξη της πόλης ως σήμερα , θα ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων ειδικών και μη . Όμως ήδη διανύουμε και τον 8ο μήνα του έτους 2012 και ουδέν σχετικό εμφανίζεται στον ορίζοντα της απραγίας μας …)