Πολυτεχνείο: 51 χρόνια από την ηρωϊκή εξέγερση

Τα αιτήματα για "Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία" παραμένουν πάντα επίκαιρα 

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Συμπληρώνονται 51 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, με τις μεγάλες κινητοποιήσεις που ξεκίνησαν από τις 14 και κορυφώθηκαν στις 17 Νοεμβρίου 1973. Μία συγκλονιστική πράξη αντίστασης της φοιτητικής νεολαίας και όλου του λαού κατά της τυραννίας της χούντας, μία εποποιία που πάντα πρέπει να διδάσκει και να φρονηματίζει. Πολύ περισσότερο που τα μηνύματα εκείνης της εξέγερσης και κυρίως το σύνθημά του «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» είναι και πάλι επίκαιρο στις μέρες μας. 

Επειδή η ιστορική μνήμη πρέπει να παραμένει άσβηστη, για να θυμούνται οι παλιοί και να διδάσκονται οι νέοι μας το παρελθόν, αλλά και σαν απάντηση στους αναθεωρητές της ιστορίας και τους θιασώτες της αμφισβήτησης, που αποκαλούν «μύθο» τα γεγονότα εκείνα, αλλά και στους νοσταλγούς των πραιτωριανών της χούντας και του νεοφασισμού που ξανασηκώνουν κεφάλι, παρουσιάζουμε το χρονικό των γεγονότων της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που ακολουθεί στη συνέχεια.

Το πραξικόπημα της χούντας

Στις 21 Απριλίου του 1967, η ξενοκίνητη χούντα των συνταγματαρχών Παπαδόπουλου, Ιωαννίδη και Παττακού, ύστερα από στρατιωτικό πραξικόπημα που έκαναν, κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα, ανέστειλαν το Σύνταγμα, διέλυσαν τα κόμματα και τη Βουλή και εγκαθίδρυσαν ένα στυγνό φασιστικό καθεστώς .
Με χρονική υστέρηση πέντε χρόνων οι νέοι της Ελλάδας και οι φοιτητές συμμετείχαν στην ευρωπαϊκή εξέγερση, που χαρακτηρίστηκε από τον Γαλλικό Μάη του '68. Την ευκαιρία έδωσαν ορισμένα "μέτρα" και "ανοίγματα" που θέλησε να κάνει η χούντα των συνταγματαρχών για ν' αποκτήσει πιο "πολιτικό πρόσωπο" και να "νομιμοποιηθεί" στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Η δικτατορία βέβαια ήταν υπεύθυνη τόσο για την πενταετή αναβολή της εξέγερσης όσο και για την ένταση και τις μορφές που έλαβε, καθώς και τα αιτήματα που πρόβαλε. Ωστόσο, θα έλεγε κανείς ότι παρά την αντιστασιακή ιδιομορφία που έλαβε αυτή η εξέγερση είχε το ίδιο ψυχολογικό και πνευματικό υπόβαθρο: την απαίτηση για μια πιο ελεύθερη ζωή.

Η εξέγερση των φοιτητών άρχισε με την είσοδο του 1973 από το Πολυτεχνείο. Συνεχίστηκε με την κατάληψη της Νομικής Σχολής τον Φεβρουάριο του 1973 και είχε τη δραματική της κορύφωση με την κατάληψη του Πολυτεχνείου πάλι τον Νοέμβριο του 1973, που ανάγκασε τη χούντα να βγάλει τα τανκς στους δρόμους.

Το χρονικό της εξέγερσης

Από την αρχή του 1973 άρχισε να εκδηλώνεται όλο και πιο έντονα η λαϊκή αγανάκτηση ενάντια στην αμερικανοκίνητη χούντα. Σημαντικοί σταθμοί εκείνης της αντιδικτατορικής στάσης, ήταν η κατάληψη της Νομικής, το Φλεβάρη του 1973, η διαδήλωση στις 4 Νοέμβρη 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου, όπου έγιναν και συλλήψεις αλλά και η διαδήλωση 3.000 φοιτητών για συμπαράσταση στους συλληφθέντες στις 8 Νοέμβρη. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν στις σχολές.

Οι μεγάλες κινητοποιήσεις, σημειώθηκαν στην Αθήνα από τις 14 μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου 1973. Οι εκδηλώσεις κατά της χούντας ξεκίνησαν με την κατάληψη του Πολυτεχνείου από φοιτητές, κλιμακώθηκαν με παναθηναϊκή κινητοποίηση κατά του στρατιωτικού καθεστώτος τις 21ης Απριλίου και τερματίστηκαν με την επέμβαση του στρατού.

Απαρχή των γεγονότων θεωρούνται οι γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων που πραγματοποιήθηκαν το πρωί της Τετάρτης 14 Νοεμβρίου και κατέληξαν στην απόρριψη των κυβερνητικών μέτρων, σχετικά με τον προγραμματισμό των φοιτητικών εκλογών. Το απόγευμα της ίδιας μέρας αποφασίστηκε από τους φοιτητές, που στο μεταξύ είχαν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο, η κατάληψη του ιδρύματος, κάτω από τον έλεγχο της Συντονιστικής Επιτροπής που στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί. Τις βραδινές ώρες τα συνθήματα των συγκεντρωμένων είχαν πάρει καθαρά πολιτικό χαρακτήρα 

Οι τρεις κρίσιμες μέρες της εξέγερσης

-Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1973, ώρα 9 π.μ. Εκατοντάδες φοιτητές του Πολυτεχνείου συγκεντρώνονται στο προαύλιο του Ιδρύματος. Αρχίζουν συνελεύσεις για να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν το νέο σχέδιο της χούντας για την υποταγή του κινήματος. Συγκέντρωση γίνεται και στη Νομική που αποφασίζει να κατευθυνθεί στο Πολυτεχνείο. Στις 2.00 το μεσημέρι, περίπου 5.000 φοιτητές έχουν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο, ενώ αρχίζει να μαζεύεται και άλλος κόσμος. Η Πατησίων δονείται από τα συνθήματα κατά της χούντας. Η Ασφάλεια κινητοποιείται και καλεί τους συγκεντρωμένους να αποχωρήσουν.

Οι συγκεντρωμένοι φοιτητές στο Πολυτεχνείο συγκροτούν μια επιτροπή κατάληψης. Κλείνουν οι πόρτες και στις 8.30 το βράδυ γίνεται η πρώτη συνεδρίαση της συντονιστικής επιτροπής. Αμέσως οι πρώτες προκηρύξεις σκορπίζονται στην οδό Πατησίων που είχε κλείσει από τον συγκεντρωμένο κόσμο.

-Πέμπτη 15 Νοέμβρη 1973, η κατάληψη αποτελεί πόλο έλξης του λαού της Αθήνας που αρχίζει να συρρέει στο Πολυτεχνείο. Ως τις 9.30 το βράδυ η κατάληψη έχει πυκνώσει ενώ ο λαός στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους, φωνάζει αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι παραμένουν όλη τη νύχτα για συμπαράσταση στους φοιτητές της κατάληψης του Πολυτεχνείου.

-Παρασκευή 16 Νοέμβρη 1973, μπαίνουν σε λειτουργία οι πομποί του ραδιοφωνικού σταθμού των φοιτητών που μεταφέρουν το μήνυμα του αγώνα σε όλη την Αθήνα που παρακολουθεί τα γεγονότα.

Στις 9 το πρωί στήνονται τα πρώτα οδοφράγματα και σχηματίζονται δύο μεγάλες διαδηλώσεις στην οδό Πανεπιστημίου και στην οδό Σταδίου.

Το μεσημέρι επιτροπή των αγροτών από τα Μέγαρα, που είχαν ξεσηκωθεί ενάντια στις απαλλοτριώσεις της γης τους, επισκέπτονται τη Συντονιστική Επιτροπή και ο σταθμός μεταδίδει: «Ο λαός των Μεγάρων στέκεται και υπόσχεται να αγωνιστεί στο πλευρό του φοιτητικού και εργαζόμενου λαού... Ο αγώνας είναι κοινός... Δεν είναι μόνο για την πόλη των Μεγάρων ή το Πολυτεχνείο... Είναι για την Ελλάδα. Για το λαό της που θέλει να καθορίσει τη ζωή του. Να πορευτεί στο δρόμο της προκοπής. Βασική προϋπόθεση, η ανατροπή της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας».

Οι συγκεντρωμένοι έξω από το Πολυτεχνείο τραγουδάνε το «πότε θα κάνει ξαστεριά».

Χιλιάδες διαδηλωτές

Το απόγευμα οι διαδηλωτές στο χώρο γίνονται χιλιάδες με συμμετοχή των εργατών. Έτσι στις 6 το απόγευμα αρχίζουν οι συγκρούσεις διαδηλωτών και Αστυνομίας με πολλούς τραυματίες.

Στις 7 το απόγευμα μεγάλη διαδήλωση κατευθύνεται στο Πολυτεχνείο και η Αστυνομία χτυπάει. Εμφανίζονται τεθωρακισμένα της Αστυνομίας και πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στη Σόλωνος, στην Κάνιγγος, στη Βάθη, στην Αριστοτέλους, στην Αλεξάνδρας, στην πλατεία Αμερικής γίνονται μάχες σώμα με σώμα.

Στις 9.30 μ.μ. η Αστυνομία απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας μέχρι νεοτέρας διαταγής. Στις 11 το βράδυ ο ραδιοσταθμός και τα μεγάφωνα καλούν τον κόσμο να μη φύγει. Οι αύρες έχουν κυκλώσει το χώρο του Πολυτεχνείου και τα δακρυγόνα έχουν πνίξει την περιοχή.

Σάββατο 17 Νοέμβρη. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, τα πρώτα τανκς εμφανίζονται, ενώ στο νοσοκομείο που οργανώθηκε στο Πολυτεχνείο, μεταφέρονται όλο και περισσότεροι νεκροί και τραυματίες.

Τα τανκς στους δρόμους

Στη 1 μετά τα μεσάνυχτα τα τανκς έχουν ζώσει το Πολυτεχνείο. Τα μεγάφωνα και ο ραδιοσταθμός μεταδίδουν: «Μην φοβάστε τα τανκς», «Κάτω ο φασισμός», «Φαντάροι είμαστε αδέρφια σας. Μη γίνετε δολοφόνοι».

Στις 1.30 τα τανκς ξεκινούν με αναμμένους τους προβολείς. Οι φοιτητές τοποθετούν μια «Μερσεντές» πίσω από την κεντρική πύλη για να εμποδίσει την είσοδο των τανκς. Οι φοιτητές είναι ανεβασμένοι στα κάγκελα, τραγουδούν τον εθνικό ύμνο και φωνάζουν στους φαντάρους: «Είμαστε αδέρφια».

Δίνεται διορία 20 λεπτών για να βγουν οι έγκλειστοι, ενώ ένα τανκ παίρνει θέση απέναντι στην είσοδο. Η Συντονιστική Επιτροπή προσπαθεί να διαπραγματευτεί την ασφαλή έξοδο του κόσμου.

Ωρα 2.50, ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη. Ο επικεφαλής αξιωματικός με μια κίνηση του χεριού του, δίνει την εντολή να ξεκινήσει το τανκ. Η πόρτα πέφτει και το τανκ συνεχίζει την πορεία του φτάνοντας μέχρι τις σκάλες του κτιρίου «Αβέρωφ». Μαζί του μπαίνουν ασφαλίτες και άντρες των ΛΟΚ. Πέφτουν πυροβολισμοί. Υπάρχουν φαντάροι που βοηθούν τους φοιτητές να φύγουν, αλλά στις εξόδους τούς περιμένουν ασφαλίτες.

Στις 3.20 δεν υπάρχει πλέον κανένας στο Πολυτεχνείο...

Η κατάληψη της Νομικής
Στενά συνδεδεμένη με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ήταν η κατάληψη της Νομικής Σχολής, οκτώ μήνες πριν, που προετοίμασε τον ξεσηκωμό του ηρωϊκού Νοέμβρη. Ας παρακολουθήσουμε κι εκείνα τα γεγονότα:
Η κατάληψη της Νομικής Σχολής από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών άρχισε την Τετάρτη 21 Φεβρουαρίου 1973 και έληξε ύστερα από σχεδόν 35 ώρες, την επομένη το βράδυ. Επρόκειτο για μια πράξη ανοιχτής πρόκλησης προς το καθεστώς της δικτατορίας.
Όμως δεν ήταν μια πράξη ξαφνική. Από την αρχή του χρόνου οι φοιτητές βρίσκονταν σε αναβρασμό. Στα μέσα Ιανουαρίου οι φοιτητές της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών και λίγο αργότερα οι φοιτητές της Αρχιτεκτονικής και της Σχολής Χημικών Μηχανικών είχαν κηρύξει αποχή.
Στις 5 Φεβρουαρίου οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφασίζουν γενική αποχή από τα μαθήματα.
Στις 13 Φεβρουαρίου η δικτατορία απαντά με ένα νομοθετικό διάταγμα, βάσει του οποίου θα διακόπτεται η αναβολή στρατεύσεως των φοιτητών που θα κάνουν αποχή κ.λπ
Την ίδια ημέρα και την επομένη γίνεται συγκέντρωση και διαδήλωση μέσα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Η Αστυνομία παραβιάζει το πανεπιστημιακό άσυλο, εισβάλλει στο Πολυτεχνείο και συλλαμβάνει 11 φοιτητές που τους παραπέμπει σε δίκη. Παράλληλα η δικτατορία προβαίνει σε διακοπή της αναβολής στράτευσης δεκάδων φοιτητών.
Στις 16 Φεβρουαρίου καταλαμβάνεται για λίγο η Νομική Σχολή της Αθήνας, ενώ αρχίζει η δίκη των 11 συλληφθέντων στο Πολυτεχνείο.

Οι πνευματικοί άνθρωποι υπερασπίζονται τους φοιτητές
Η Σύγκλητος του Ε.Μ. Πολυτεχνείου παραιτείται. Πολιτικοί, πνευματικοί άνθρωποι, ακόμη και στρατηγοί εν αποστρατεία σπεύδουν να υπερασπιστούν τους φοιτητές. Την Τετάρτη 21 Φεβρουαρίου φοιτητές της Νομικής, της Φιλολογίας και της Νομικής καταλαμβάνουν το κτίριο της Νομικής. Στο "ΒΗΜΑ" της 22.2.1973 διαβάζουμε (σελ. 1 και 3):
«Τρεις χιλιάδες φοιτηταί ­ ως μετέδωσε το Ασσοσιέιτεντ Πρες ­ παρέμειναν και πέραν του μεσονυκτίου εντός του κτιρίου του Πανεπιστημίου επί των οδών Σίνα, Σόλωνος και Μασσαλίας, εις εκδήλωσιν διαμαρτυρίας διά την άρσιν των αναστολών κατατάξεως των συναδέλφων των. Έξω του κτιρίου διενυκτέρευσαν επίσης ισχυραί αστυνομικαί δυνάμεις, αφού προηγουμένως διέλυσαν μικροσυγκεντρώσεις άλλων και αντιφρονούντων φοιτητών εις τας γύρω παρόδους».
Σε άλλο σημείο αναφέρεται:
«Οι φοιτηταί δεν επέτρεπαν την είσοδο στο κτίριο της οδού Σόλωνος παρά μονάχα στους φοιτητάς με την επίδειξη ταυτότητος. Κατά τις 2 το μεσημέρι οι φοιτηταί που ευρίσκοντο στους διαδρόμους του κτιρίου και στην ταράτσα της Νομικής έδωσαν όρκο, ο οποίος επανελήφθη και από τους φοιτητάς που ευρίσκοντο στις σκάλες και στους κάτω ορόφους του κτιρίου.
Στον όρκο αναφέρεται:
«Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στ' όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων"». 

Η κατάληψη της Νομικής έληξε την άλλη μέρα το βράδυ, ειρηνικά. Παρ' όλο που η αστυνομική δύναμη ξυλοκόπησε με τη βοήθεια τραμπούκων, όσους έβγαιναν από την κατάληψη. Όμως, ο δρόμος για το Πολυτεχνείο είχε ανοίξει..

Η «κυβέρνηση»  Σπ. Μαρκεζίνη
Στις 8 Οκτωβρίου ο Σπύρος Μαρκεζίνης ορκίζεται πρωθυπουργός με στόχο να κάνει εκλογές και να νομιμοποιήσει το καθεστώς που επέβαλε η χούντα. Ο Α. Παπανδρέου, ο Γ. Μαύρος, ο Π. Κανελλόπουλος, ο Χ. Φλωράκης και άλλοι πολιτικοί ηγέτες κάνουν αμέσως δηλώσεις εναντίον αυτής της "μανούβρας" της δικτατορίας. Λίγο αργότερα στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου χιλιάδες Αθηναίοι εκδηλώνουν μαχητικά την αντίθεσή τους στο καθεστώς και η Αστυνομία χρησιμοποιώντας όπλα συλλαμβάνει δεκάδες πολίτες, από τους οποίους 17 στέλνει σε δίκη.
Την Τρίτη, 13 Νοεμβρίου φοιτητικές ομάδες καταλαμβάνουν τους χώρους του Πολυτεχνείου, δηλώνοντας ότι κάνουν κατάληψη επ' αόριστον. Εκτός από τις εκδηλώσεις μέσα στο Πολυτεχνείο, οι φοιτητές κατασκευάζουν ραδιοφωνικό πομπό και αρχίζουν να βομβαρδίζουν την Αθήνα με αντιδικτατορικά συνθήματα.
Ο Κώστας Κουρκουμπέτης, φοιτητής το '73, ηλεκτρολόγος στο Πολυτεχνείο και σήμερα καθηγητής Πανεπιστημίου καθώς ξανάβλεπε έπειτα από αρκετά χρόνια σε μία έκθεση στο Πολυτεχνείο τον πομπό αυτό , συγκινημένος θυμήθηκε τις στιγμές εκείνες που μαζί με άλλους πέντε έξι φοιτητές ηλεκτρολόγους τον έφτιαξαν. "Το σήμα δεν ήταν ισχυρό, και κάποιοι "πειρατές" μας έφεραν πομπούς, βάλαμε λάμπες δυνατές και αυξήθηκαν η τάση και η ισχύς, φτιάξαμε και την κεραία. Έχω συγκινηθεί, δεν περίμενα ότι θα δω τον πομπό μετά τόσα χρόνια. Άλλες εποχές...". 

Παλλαϊκό χαρακτήρα

Από την επόμενη ημέρα αρχίζουν να συρρέουν φοιτητές και νέοι στο Πολυτεχνείο, ενώ πλήθος λαού καταλαμβάνει τα πεζοδρόμια και σιγά σιγά κλείνει την Πατησίων, τη Στουρνάρη και την Τοσίτσα, ενώ οι αντιδικτατορικές εκδηλώσεις επεκτείνονται και εκτός Πολυτεχνείου.
Την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου η περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο αποτελεί ουσιαστικά μια ελεύθερη περιοχή, ενώ η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου δηλώνει πως "αποκλείει επέμβασιν των αρχών". Ταυτόχρονα αναγγέλλονται και οι καταλήψεις των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Πατρών, ενώ οι πολιτικοί κάνουν δηλώσεις υπέρ των φοιτητών.
Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου η εξέγερση των φοιτητών τείνει να πάρει παλλαϊκό χαρακτήρα και τότε επεμβαίνουν τα τανκς, τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου.
Λίγο αργότερα το τανκ έριχνε την πύλη του Πολυτεχνείου, συνέθλιβε όσους διαδηλωτές δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν και οι ΛΟΚατζήδες ανελάμβαναν να αδειάσουν το Πολυτεχνείο από τους διαδηλωτές, ενώ οι αστυνομικοί χτυπούσαν αλύπητα και προχωρούσαν στη σύλληψη όποιου έβρισκαν μπροστά τους. 

Σύμβολο ενότητας των δημοκρατικών δυνάμεων
Το πραξικόπημα Ιωαννίδη είχε ήδη ξεκινήσει, καθώς και η πτώση της δικτατορίας με τίμημα την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και τη διχοτόμηση του νησιού.
Το Πολυτεχνείο συμβολίζει , όχι μόνο τον ηρωϊκό αγώνα αλλά και την ενότητα όλων των πατριωτικών και δημοκρατικών δυνάμεων. 
Οι αγώνες του Νοέμβρη αποτελούν την κορυφαία εκδήλωση της επτάχρονης αντιδικτατορικής πάλης και μια από τις πιο σπουδαίες στιγμές των αγώνων του λαού μας και της νεολαίας ειδικότερα για την ελευθερία .
Το Πολυτεχνείο ήταν και θα είναι πάντα ένα ζωντανό κάλεσμα. για την δημοκρατία, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία .
Το Πολυτεχνείο ζει .