Πάσχα των Ελλήνων Πάσχα!

Πάσχα των Ελλήνων Πάσχα. Πάσχα της αγάπης, της συναδέλφωσης, της χαράς και της προσμονής. Πάσχα του οικουμενικού ελληνισμού. Πάσχα της ανάστασης των ελπίδων για ένα καλύτερο αύριο, χωρίς λιτότητα, ανεργία και κρίση, για ένα πιο φωτεινό μέλλον του έθνους των Ελλήνων, όπου κι αν αυτό βρίσκεται. Μέσα στα γεωγραφικά όρια της χώρας ή στη διασπορά, όπου ζει και μεγαλουργεί η άλλη Ελλάδα της ομογένειας.

Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα οι απόδημοι Ελληνες, μαζί με τους υπόλοιπους χριστιανούς, τιμούν ευλαβικά και πανηγυρίζουν για τη μεγαλύτερη και την πλουσιότερη σε λαογραφικές εκδηλώσεις γιορτή της χριστιανοσύνης, η οποία τόσο πολύ έχει δεθεί με τον ελληνισμό. Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι πιο λαμπρές εκδηλώσεις για το Πάσχα, από οπουδήποτε αλλού, τελούνται στην Ελλάδα. Ισως γιατί σε τούτο τον τόπο, η Ανάσταση είναι συνυφασμένη περισσότερο με την έννοια της Ελευθερίας και τη φλόγα της γνώσης.

Όπως πολύ σωστά υπενθυμίζει σε κάθε ευκαιρία  ο Παναγιότατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ο ελληνισμός ήταν αυτός, που όχι μόνο δέχθηκε από τους πρώτους την αλήθεια του Ευαγγελίου, αλλά επίσης έγινε διαπρύσιος κήρυκας και προσέφερε αυτή την αλήθεια ως δώρο και θεμέλιο πολιτισμού, μαζί με τη γραφή και την επιστήμη στην οικουμένη, ιδιαίτερα στους σλαβικούς λαούς. Συνταιριάζοντας ακριβώς τον νόημα του Πάσχα με την έννοια της Ελευθερίας, ο λαός αλλά και οι ποιητές μας, ύμνησαν η λαμπρότητα της γιορτής. Δίνοντας σε στίχους πλαστικούς, όλη την ομορφιά μέσα στην οποία συντελείται το θαύμα της Ανάστασης.

"Σήμερα Πάσχα και Λαμπρή, σήμερ’ αλλάζει ο κόσμος. Σήμερ’ αρχόντοι και φτωχοί βάζουνε τα καλά τους και πάνε στην Ανάσταση και στο Χριστός Ανέστη”, όπως λέει και το γνωστό δημοτικό μας τραγούδι. Αυτή η μεγάλη και τόσο επίσημη στιγμή του ανθρωπίνου γένους, η στιγμή της ανάστασης του νεκρωμένου από τα πάθη και την κατάπτωση κόσμου, αυτή η συγκλονιστική στιγμή της απολύτρωσης και της εκπλήρωσης της θεϊκής υπόσχεσης, στάθηκε για όλους τους μεγάλους δημιουργούς του κόσμου μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Το μεγαλείο του Πάσχα της άνοιξης και της χαράς, της ανάστασης των ελπίδων του ελληνισμού.

Το Πάσχα στη Βόρεια Ελλάδα

Με έντονο το "χρώμα" της παράδοσης γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα το Πάσχα, η μεγαλύτερη γιορτή των ορθόδοξων χριστιανών. Πληθώρα εθίμων αναβιώνουν σε αρκετές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και μετά την Ανάσταση... Οι γενικές προετοιμασίες για τον εορτασμό της Ανάστασης, σε όλα τα ελληνικά σπίτια, ξεκινούν από τη Μεγάλη Πέμπτη. Την ημέρα αυτή, οι νοικοκυρές, κατά την παράδοση, ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν τα κόκκινα αβγά. Το αβγό, συμβολίζει από την αρχαιότητα την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο χρώμα το αίμα του Χριστού. Παλαιότερα, συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο κόκκινο αβγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να ξορκίσουν το κακό.

Την πιο ιερή μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, αποτελεί η Μεγάλη Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το Σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Γυναίκες με λουλούδια στα χέρια πηγαίνουν στις εκκλησίες για να στολίσουν τον Επιτάφιο.

Από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινούν οι ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι της Ανάστασης και οι νοικοκυρές μαγειρεύουν τη μαγειρίτσα. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, οι πιστοί συγκεντρώνονται στις εκκλησίες κρατώντας λαμπάδες, τις οποίες ανάβουν με το "Άγιο Φως", που μοιράζει ο ιερέας. Όταν ο τελευταίος ψάλλει το "Χριστός Ανέστη" ανταλλάσσονται ευχές και το λεγόμενο φιλί της Αγάπης. Με το "Άγιο Φως" οι πιστοί συνηθίζουν να σταυρώνουν την εξώπορτα των σπιτιών τρεις φορές για καλή τύχη.

Το πρωί της Κυριακής, στις περισσότερες περιοχές της χώρας σουβλίζεται ο οβελίας. Μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα, ακολουθεί πλούσιο γεύμα και γλέντι.

Ξεχωριστά έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας

Στο Άγιο Όρος, η περιφορά του επιταφίου γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά τα μεσάνυχτα, ενώ η Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο, στις δύο τα ξημερώματα. Το πρωί της Κυριακής, το πασχαλινό τραπέζι προβλέπει ψαρόσουπα και ψάρι, ενώ το μεσημέρι οι μοναχοί ψέλνουν την Ακολουθία της Αγάπης σε εφτά γλώσσες.

Στην Ουρανούπολη, ξεχωρίζει το στόλισμα του επιταφίου με λουλούδια και πέρλες, που φτιάχνουν οι γυναίκες του χωριού στη διάρκεια της Σαρακοστής. Το Μεγάλο Σάββατο, οι πιστοί συγκεντρώνονται στον Πύργο του Προσφορίου, στο λιμάνι, για να ακούσουν τον παπά να ψάλλει το "Χριστός Ανέστη".

Στη Σκιάθο, τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα την Μεγάλη Πέμπτη έχοντας μαζί τους έναν καλαμένιο σταυρό στολισμένο με λουλούδια. Στον ίδιο σταυρό κρεμούν ένα κόκκινο μαντίλι που συμβολίζει το αίμα του Χριστού. Ο επιτάφιος βγαίνει τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου και αφού περιφερθεί στα καλντερίμια του νησιού, κατεβαίνει στο λιμάνι και στη συνέχεια επιστρέφει στην εκκλησία.

Στο Λιτόχωρο της Πιερίας, οι επιτάφιοι στολίζονται από κοπέλες, που όλη τη Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Τη Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται η συνάντηση των επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες.

Στο νομό Σερρών

Τη Μεγάλη Παρασκευή, στη Μονή του Προφήτου Ηλία, στο Άγιο Πνεύμα Σερρών, που βρίσκεται σ' ένα λόφο πάνω από το ομώνυμο χωριό, αναβιώνει το έθιμο της Αποκαθήλωσης του Κυρίου. Ο Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης Θεολόγος, συνοδευμένος από ιερείς και κρατώντας λάβαρα και εξαπτέρυγα, οδηγούνται στον ιερό λόφο, όπου θυμίζει απόλυτα τον λόφο του Γολγοθά. Πάνω στον πετρόχτιστο λόφο, βρίσκεται ο Εσταυρωμένος. Το σκηνικό συγκλονίζει τον κάθε επισκέπτη.

Ιερείς και πιστοί προσεύχονται και με μεγάλη ευλάβεια κατεβάζουν τον Κύριο από τον Σταυρό. Αφού τον μυρώσουν, τυλίγουν το σώμα του σε άσπρο σεντόνι και τον μεταφέρουν στον Τάφο, που έχει κατασκευαστεί, για τον σκοπό αυτό, λίγα μέτρα πιο κάτω. Έπειτα κλείνουν την είσοδο με μια μαρμάρινη πέτρα και την σφραγίζουν με βουλοκέρι και κορδέλες Την άλλη μέρα, ξημερώνοντας το Μεγάλο Σάββατο, πηγαίνουν να ανοίξουν τον Τάφο και να πάρουν το Σώμα του Χριστού βάζοντας στη θέση του την εικόνα της Αναστάσεως. Ο τάφος θα μείνει ανοιχτός όλη τη χρονιά.

Την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει το ποντιακό πασχαλινό έθιμο "αβγομαχίες" στην Καστανούσα του δήμου Κερκίνης. Οι διαγωνιζόμενοι παίρνουν άσπρα αβγά και αφού τα "ακούσουν", χτυπώντας τα ελαφρά και περιεργαστούν το σχήμα τους, επιλέγουν τελικά το πιο γερό- κατά τη γνώμη τους- και η αβγομαχία ξεκινά. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αβγών κότας. Ο κάθε συμμετέχων έχει στην διάθεση του τριάντα αβγά και νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά.

Στο νομό Καβάλας

Στο νομό Καβάλας, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι πιστοί στο Δημοτικό Διαμέρισμα Νέας Ηρακλείτσας του Δήμου Ελευθερών, ζουν τη συγκίνηση του Θείου Πάθους. Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα γίνεται η αποκαθήλωση του άχραντου σώματος του Ιησού Χριστού, στο ύψωμα του παρεκκλησίου της Αγίας Μαρίνας, στην τοποθεσία «Νησάκι», στην παραλία της Νέας Ηρακλείτσας.

 Η ιερά πομπή ξεκινά από τον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης, όπου φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, την οποία- σύμφωνα με την παράδοση- αγιογράφησε ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς, και στη συνέχεια κατευθύνεται στο Νησάκι, όπου και πραγματοποιείται η τελετή της αποκαθήλωσης. Μυροφόρες ραίνουν το άχραντο σώμα του Ιησού, με λουλούδια, κατά τη μεταφορά του στο ναό και την εναπόθεσή του στον τάφο.

 Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στην έδρα του Δήμου Ελευθερών, τη Νέα Πέραμο, κατά την περιφορά του επιταφίου, οι κάτοικοι σε κάθε γειτονιά της πόλης αναβιώνουν ένα πολύ παλιό έθιμο: καίνε από ένα ομοίωμα του Ιούδα, τη στιγμή που η πομπή του επιταφίου περνάει από τους δρόμους. Ολόκληρη η πόλη εκείνη τη νύχτα φωτίζεται από τις δεκάδες φωτιές, που ανάβουν οι κάτοικοι, στέλνοντας έτσι το μήνυμα της κάθαρσης, αλλά και της αιώνιας ανάστασης.

 Στο νομό Δράμας

Η πασχαλινή περίοδος έχει και στην περιοχή της Δράμας την ξεχωριστή της εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου, με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του φίλου του Χριστού. H εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του φίλου του Χριστού.

Έθιμα μετά την Ανάσταση

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στα Γιαννιτσά του νομού Πέλλας θα αναβιώσει το έθιμο "Κουνιές". Το έθιμο αυτό γινόταν γιατί η "αιώρηση", δηλαδή το κούνημα, θεωρούνταν ότι γινόταν "σε καλό", υπέρ υγείας και πλούσιας σοδειάς.

Στα Καλύβια Λιμεναρίων της Θάσου διατηρείται το έθιμο «Για βρέξ' Απρίλη μ΄» που γιορτάζεται την τρίτη ημέρα του Πάσχα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στους χορούς του διονυσιακού κύκλου και είναι μια επίκληση για ανοιξιάτικη βροχή. Οι κάτοικοι της κοινότητας και οι επισκέπτες το γιορτάζουν με δημοτικούς χορούς, ενώ σε μεγάλα τσουκάλια μαγειρεύεται κρέας με ρύζι που στη συνέχεια μοιράζεται στους συγκεντρωμένους.

Την ίδια μέρα, στην Ιερισσό της Χαλκιδικής γιορτάζεται το έθιμο "Του μαύρου νιου τ' αλώνι", με τους γεροντότερους να αρχίζουν το χορό. Σιγά - σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και ο χορός έχει μήκος πολλών μέτρων. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "καγκελευτό" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, την επανάσταση του 1821.

Τις πασχαλινές αυτές μέρες ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η πομπική περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως γύρω από το αγροτικό όριο της Καλής Βρύσης Δράμας, την Πέμπτη της Διακαινησίμου, για προστασία του χωριού από κάθε κακό και ιδιαίτερα από το χαλάζι που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την παραγωγή την ανοιξιάτικη περίοδο.

Ο Δήμος Παγγαίου, στα ορεινά του νομού Καβάλας, πιστός στην αναβίωση των παραδόσεων και τη δημιουργία πολιτισμού, οργανώνει τη δεύτερη μέρα του Πάσχα τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου στην Νικήσιανη. «Τον Άι-Γιώργη», όπως τονίζει ο δήμαρχος Παγγαίου, Απόστολος Τσακίρης, «τον γιορτάζουμε στην καρδιά της άνοιξης, όπου η φύση ξαναζωντανεύει από το χειμωνιάτικο λήθαργο».

Την τρίτη μέρα του Πάσχα, με συγκίνηση και ευλάβεια, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελευθερών στον ομώνυμο Δήμο, δυτικά του νομού Καβάλας, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια». Ένα έθιμο που, όπως τονίζει ο δήμαρχος Ελευθερών, Χαράλαμπος Χρυσανίδης, χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια» όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου.

Εκεί, τελούν αρτοκλασία και αγιασμό αναπέμποντας παρακλήσεις προς τον Αναστάντα Χριστό να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο που ξεκινάει ώστε να είναι αποδοτική και εύφορη. Οι πιστοί προσκυνούν τα εικονίσματα και εν πομπή επιστρέφουν στην εκκλησία.

Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού παραδοσιακού οικισμού, στήνεται μεγάλο γλέντι. Τον χορό αρχίζει ο ιερέας και ακολουθούν οι κάτοικοι του χωριού, που χορεύουν και τραγουδούν τρία συγκεκριμένα τραγούδια, που διασώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων. Η προσφορά σπιτικών φαγητών και γλυκών από τις γυναίκες του Πολιτιστικού Συλλόγου Ελευθερών ολοκληρώνουν την παραδοσιακή γιορτή που έχει τις ρίζες της στην τουρκοκρατία και ακόμα παλιότερα.

Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς Δράμας, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αβγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.

 Ιδιαίτερη εκδήλωση είναι η λεγόμενη «Γιορτή του Θεού» στη Μικρόπολη Δράμας, μετά το Πάσχα, στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, με συνεστίαση εκεί των πανηγυριστών. Η εκδήλωση συνδέεται με τοπική παράδοση και θεωρείται ως συνέχιση της εκπλήρωσης παλαιού προγονικού τάματος.