O φονικός σεισμός στη Θεσσαλονίκη το 1978

Αναζητώντας νεκρούς στα συντρίμμια της μοιραίας πολυκατοικίας της Ιπποδρομίου

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Πέρασαν 46 χρόνια από την ημέρα που η Θεσσαλονίκη χτυπήθηκε από τον φονικό σεισμό των 6,6 Ρίχτερ, ο οποίος κόστισε τη ζωή 49 ανθρώπων.  Ήταν η ώρα 11,03 το βράδυ της Τρίτης 20 Ιουνίου 1978, όταν η πόλη και όλη η κεντρική Μακεδονία συγκλονίστηκαν από μία ισχυρότατη σεισμική δόνηση, που είχε ως επίκεντρο 35 χιλιόμετρα ανατολικά-βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα στο χωριό Προφήτης, ανάμεσα στις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη.

Η πρωτοφανής αυτή για τη Μακεδονική πρωτεύουσα σεισμική δόνηση, είχε διάρκεια 15 δευτερόλεπτα και προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στην πόλη με αποκορύφωμα την κατάρρευση της οικοδομής στην πλατεία Ιπποδρομίου, όπου πολλοί ένοικοι έχασαν τη ζωή τους.

Ο σεισμός που ήταν μεγέθους 6,6 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ και εστιακό βάθος 16 χιλιόμετρα, είχε γίνει αντιληπτός σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. Υπήρξε ο πρώτος που έπληξε μεγάλο αστικό κέντρο στην Ελλάδα και θεωρείται η μεγαλύτερη σεισμική δραστηριότητα στη γύρω περιοχή από το 1932, όταν είχε σημειωθεί ο πολύνεκρος σεισμός της Ιερισσού Χαλκιδικής.

Οι περισσότεροι (39) από τα θύματα του σεισμού της 20^ης Ιουνίου 1978, ήταν ένοικοι οκταώροφης πολυκατοικίας που κατέρρευσε στην πλατεία Ιπποδρομίου. Είχαν τραυματιστεί επίσης 220 άνθρωποι, ενώ χιλιάδες έμειναν άστεγοι σε όλο το νομό Θεσσαλονίκης. Οι υλικές ζημιές, οι οποίες όμως αποκαταστάθηκαν σύντομα, έφτασαν τα 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ, σε σημερινές τιμές. 

Ο απολογισμός τις επόμενες μετά τον σεισμό μέρες, έδειξε ότι το 74,5% των κτιρίων άντεξαν τον σεισμό (πράσινα), το 21% παρουσίασαν μικρής ή μεσαίας κλίμακας ζημίες (κίτρινα), ενώ το 4,5% είχαν σοβαρές βλάβες (κόκκινα). Όπως είχε καταγγελθεί τότε, η κατάρρευση της πολυκατοικίας οφείλονταν στον ιδιοκτήτη του ισόγειου ζαχαροπλαστείου "Νίκος", ο οποίος είχε -αυθαίρετα και εγκληματικά- αφαιρέσει κολώνα-υποστήλιο από το υπόγειο, όπου λειτουργούσε εργαστήριό του, γιατί "δεν χωρούσαν τα μηχανήματα"...

Σχέδιο έκτακτης ανάγκης μόνο στα χαρτιά...

Ο πανικός που προκλήθηκε τις πρώτες ώρες στην πόλη, ήταν πρωτοφανής, καθώς το περιβόητο σχέδιο έκτακτης ανάγκης με την ονομασία «Ξενοκράτης», αποδείχθηκε ότι ήταν μόνο στα χαρτιά. Η κατάσταση ήταν απερίγραπτη: Επικράτησε κυκλοφοριακό κομφούζιο, ασθενοφόρα και πυροσβεστικά οχήματα δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν, οι επικοινωνίες είχαν «πέσει», ενημέρωση δεν υπήρχε, ενώ οι φήμες μετασεισμών και καταρρεύσεων είχαν δημιουργήσει πλήρη αναστάτωση.

Εκείνες τις μέρες, στα τέλη Ιουνίου, οι φήμες οργίαζαν για μεγαλύτερο σεισμό σε συνδυασμό με την πανσέληνο ένα μήνα αργότερα, για ηφαίστειο που θα εκραγεί, για τσουνάμι που θα κατακλύσει την παραλία στην οποία είχε κατασκηνώσει πλήθος κόσμου. Η πόλη είχε ερημώσει για περισσότερο από ένα μήνα.

Στις 5 Ιουλίου 1978, όταν είχαν επιστρέψει αρκετοί Θεσσαλονικείς στα σπίτια τους μετά τον καταστροφικό σεισμό της 20ής Ιουνίου, έγινε ένας μετασεισμός μεγέθους 5,0 Ρίχτερ που είχε την εστία του στο δυτικό μέρος του ρήγματος και ήταν πολύ κοντά στην πόλη. Είχε επίκεντρο μόλις 12 χιλιόμετρα από τις Σαράντα Εκκλησιές, κάτι που προκάλεσε πανικό.

Οι ζημιές στα μνημεία

Πέρα από τα κτήρια, είχαν εντοπιστεί εκτεταμένες βλάβες στα μνημεία της πόλης (Ροτόντα, Αχειροποίητο κ.τ.λ.) που οφείλονταν πιο πολύ στην επιδείνωση υφισταμένων βλαβών από δεκαετίες ή και αιώνες. Οι βλάβες στα δίκτυα κοινής ωφέλειας ήταν πολύ περιορισμένες έως και ανύπαρκτες.

Το κόστος αποκατάστασης του δομημένου περιβάλλοντος, επικαιροποιημένο, ανήλθε σε 1,0 - 1,2 δισ. €, χωρίς να περιλαμβάνεται σ’ αυτό το κόστος νέων διανοίξεων οδών, οικοσκευής και έμμεσων απωλειών λόγω αποδιοργάνωσης της οικονομικής ζωής της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. 

Μία αποτίμηση από τον καθηγητή Γ.Πενέλη

Όπως είχε γράψει 30 χρόνια αργότερα, σε ένα αφιέρωμα της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ για το σεισμό, ο καθηγητής Γιώργος Πενέλης, κάνοντας με ψύχραιμη πλέον ματιά μία αποτίμηση για τα όσα διαδραματίστηκαν εκείνες τις μέρες του Ιουνίου του 1978:

«Από το σεισμό η Θεσσαλονίκη σείστηκε συθέμελα. Το τι επακολούθησε δεν είναι εύκολο να περιγραφεί. Έπιπλα μέσα στα σπίτια μετακινήθηκαν ή ανατράπηκαν, κτίρια ράγισαν, τοίχοι κατέρρευσαν, κτίρια κατέρρευσαν ή αχρηστεύθηκαν, πολίτες τραυματίστηκαν ή έχασαν τη ζωή τους. Ο κόσμος ξεχύθηκε μέσα σε σύννεφα σκόνης στους δρόμους που σε μεγάλο ποσοστό ήταν αδιάβατοι από καταπτώσεις επιχρισμάτων, στηθαίων, καμινάδων, τοιχοποιιών. Δημιουργήθηκε κυκλοφοριακή συμφόρηση στην προσπάθεια όλων να αποδράσουν στο ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η κίνηση νοσοκομειακών και πυροσβεστικών οχημάτων.

 Οι επικοινωνίες κόπηκαν, τα δίκτυα Μ.Μ.Ε. σίγησαν, και ο πανικός ενισχυόταν από φήμες για πολλές καταρρεύσεις πολυώροφων κτιρίων και αμέτρητους νεκρούς και τραυματίες. Εκείνη τη νύχτα στη Θεσσαλονίκη το κράτος είχε γονατίσει.

Το επόμενο πρωί βρήκε την πόλη με τις πληγές χαίνουσες, με 49 νεκρούς, 220 τραυματίες, με 800 περίπου χιλιάδες πολίτες άστεγους, είτε διότι τα σπίτια τους είχαν καταστραφεί, είτε διότι δεν τολμούσαν να τα χρησιμοποιήσουν. Καραβάνια ατελείωτα από αυτοκίνητα με αλλόφρονες πολίτες κινούνταν σημειωτόν προς τις εξόδους της πόλης, προκειμένου να αποδράσουν σε ασφαλείς προορισμούς.

 Η έκρυθμη αυτή κατάσταση διατηρήθηκε αμείωτη για έναν τουλάχιστον μήνα, και μόνο περί τα τέλη Αυγούστου η ζωή στην πόλη ομαλοποιήθηκε. Βασική αιτία του μεγάλου πανικού που συνείχε την πόλη για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρξε η μοναδική κατάρρευση οκταώροφης οικοδομής στην πλατεία Ιπποδρομίου, στην οποία βρήκαν το θάνατο 29 από τα συνολικώς 49 θύματα. Με την κατάρρευση αυτή γκρεμίστηκε συγχρόνως και η ψευδαίσθηση των πολιτών ότι οι σύγχρονες πόλεις με αντισεισμικά κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα ήταν άτρωτες στο σεισμό».

ΤΙ ΕΓΡΑΦΑΝ ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ