Η μάχη του Φαρδύκαμπου, χρυσή σελίδα της Εθνικής Αντίστασης

Συμπληρώθηκαν 71 χρόνια από την ένδοξη νικηφόρα και χιλιοτραγουδισμένη μάχη του Φαρδύκαμπου, που αποτέλεσε μαζί με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου μία από τις πιο ηρωϊκές και συνάμα δοξασμένες σελίδες της Εθνικής Αντίστασης στα μαύρα χρόνια της ναζιστικής κατοχής της πατρίδας μας.

Ήταν η  6η Μαρτίου 1943 όταν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ Δυτικής Μακεδονίας, πολεμώντας σαν λιοντάρια, προκάλεσαν τη συντριβή και την πανωλεθρία σε υπέρτερες δυνάμεις των κατακτητών, αιχμαλωτίζοντας ένα ολόκληρο Ιταλικό σύνταγμα πεζικού.

Ήταν μια τεράστια επιτυχία που έδωσε φτερά στους μαχόμενους για την απελευθέρωση της Ελλάδος αντάρτες του ΕΛΑΣ και υμνήθηκε από τη λαϊκή μούσα:

“Και εξακόσιοι τρεις πιαστήκαν παρευθύς 
και σύρε στο Ζουπάνι (Πεντάλοφο) να τους δεις.”

Η διαβόητη «Φινάντζα»
Δεν μπορούσαν οι Ιταλοί να χωνέψουν την βαριά τους ήττα πάνω στα Αλβανικά βουνά,  την  ήττα τους στο Σνίχοβο , στη Μερίτσα και στη Βίγλα.

Οι Ιταλοί της διαβόητης «Φινάντζας» που είχαν εγκατασταθεί στη Σιάτιστα από τον Απρίλιο του 1942, είχαν επιδοθεί με αγριότητα και μανία σε συλλήψεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις. Άλλωστε, γνώριζαν καλά πως οι Σιατιστινοί όλοι ή σχεδόν όλοι αγκάλιασαν τις αντιστασιακές οργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ στις  οποίες και στήριζαν όλες τους τις ελπίδες για τη λευτεριά.

Έτσι φθάσαμε στις 4 Μαρτίου 1943. Τη μέρα εκείνη, οι Ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις από την Κοζάνη φθάνουν στη θέση Βίγλα, όπου αντιμετώπισαν τους γενναίους μαχητές του ΕΛΑΣ. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή και αιματηρή, οι Ιταλοί πλήρωσαν το εγχείρημα τους πανάκριβα. Νεκροί 2 και τραυματίες 15,αιχμάλωτοι 132, ενώ οι δυνάμεις της αντίστασης κυρίευσαν και άφθονο πολεμικό υλικό .

Η Ιταλική Μεραρχία που εδρεύει στην Λάρισα, όταν έμαθε την πανωλεθρία και την αιχμαλωσία του λόχου, διατάζει το τάγμα Γρεβενών να μεταβεί στην Σιάτιστα και να την καταλάβει, καθώς και τα στενά στο μπουγάζι, ώστε να διευκολύνει το πέρασμα των ιταλικών στρατευμάτων στην ανταρτοκρατούμενη περιοχή Γρεβενών και Βοϊου.

Στις 5 Μαρτίου όταν έφτασε το Ιταλικό τάγμα στην διασταύρωση Γρεβενών- Τσοτυλίου, συγκροτούνται οι λόχοι του και σε διάταξη μάχης προχωρούν και ανεβαίνουν τα υψώματα της Σιάτιστας. Από τις προηγούμενες μέρες όμως τα τμήματα του ΕΛΑΣ είχαν καταλάβει τα υψώματα και είχαν πιάσει θέσεις, για να υπερασπισθούν την Σιάτιστα.   Οι Ιταλοί αμέριμνοι προχωρούν και  δέχονται τα δραστικά πυρά των Ελασιτών και σκορπίζουν στις πλευρές των υψωμάτων.

Τις απογευματινές ώρες οι Ιταλοί αποφασίζουν να επιτεθούν ξανά. Επί μια ώρα κανονιοβολούν τις θέσεις των ανταρτών, τα υψώματα φλέγονται και μετά ακολουθεί επίθεση του πεζικού. Και αυτή η προσπάθειά τους απέτυχε. Οι Ελασίτες αντάρτες είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν τους Ιταλούς να καταλάβουν την Σιάτιστα, μάχονται σαν λιοντάρια.

Από το μοναστήρι της Παναγιάς, στο Μικρόκαστρο, όπου βρίσκονται οι επαρχιακές οργανώσεις του ΕΑΜ και οι ανταρτοομάδες Γρεβενών-Βοϊου  αποφασίζουν, για να υπάρχει μια Διοίκηση να διευθύνει την μάχη, να αναθέσουν τη Διοίκηση στον ταγματάρχη Κοντονάση στρατιωτικό Διοικητή και τον καπετάνιο Δημήτριο Κυρατζόπουλο (Φωτεινός) επιτελάρχη.

Αλέξανδρος Ρόσιος

Μια ανταρτοομάδα, την «Αστραπή», αναλαμβάνει ο Νίκος Θεοχαρόπουλος ( Σκοτίδας). Πριν χαράξει, πρωινές ώρες η ομάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή που διεξάγεται η μάχη και αναπτύσσεται σε ένα αντέρισμα που εκτείνεται από την διασταύρωση των δρόμων Τσοτυλίου-Γρεβενών μέχρι τα αμπέλια.

Αυτές τις ώρες καταφθάνουν και οι ομάδες των εφέδρων του Βοϊου συντεταγμένες σε ομάδες διμοιρίας με επικεφαλής αξιωματικούς δοκιμασμένους στον Ελληνοιταλικό πόλεμο:  η ομάδα του Μπουλογιάννη, μόνιμου Υπολοχαγού, η ομάδα του Μιχάλη Παπαγιανόπουλου (Νικήτας), εφέδρου Ανθυπολοχαγού και στο τέλος κοντά στο ποτάμι η ομάδα του εφ. Ανθ/γού Νίκου Φουρκιώτη.

Από την νότια πλευρά, οι μόνιμες ομάδες του Βασίλη Γκανάτσιου (Χείμαρος) και του Θωμά Βενετσιανόπουλου περνούν το ποτάμι και αναπτύσσονται στα υψώματα της γέφυρας της Γιάγκοβας.

Στην ανατολική πλευρά των δρόμων είναι αναπτυγμένα τα τμήματα των Βεντζίων με διοικητή τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό, Μήτσo Ζυγούρα, (Παλαιολόγος).  

Στην περιοχή της Σιάτιστας είναι αναπτυγμένα τα τμήματα του ΕΛΑΣ με διοικητή τον Υψηλάντη και τον Καραϊσκάκη.

Το λιοντάρι της Σιάτιστας,ο αείμνηστος καθηγητής Αλέξανδρος Ρόσιος ο καπετάνιος Υψηλάντης, με τα σγουρά του τα μαλλιά να ανεμίζουν στον αέρα και την αγέρωχη θωριά του,έτρεχε και εμψύχωνε τα παλικάρια του. Μαζί του πολλοί συμπολεμιστές, οι Γιάννης Στεργίου,  ο Στέλιος Κατσόγιαννος, ο ΜάρκοςΤσούκρας , ο Μάνιος  και αλλοι .

Το τάγμα των Ιταλών είναι κυκλωμένο από όλα τα σημεία της περιοχής και δεν υπάρχει σωτηρία να σωθεί. Η ώρα έναρξης της μάχης είναι η 6.30΄ πρωινή. Η ημερομηνία δείχνει 6 Μαρτίου 1943. Τη μέρα και την ώρα εκείνη, τα τμήματα εφορμούν εναντίον των θέσεων των Ιταλών. Ο τόπος φλέγεται και οι Ιταλοί βάλλονται από όλα τα σημεία της περιοχής.

Γύρω στις 8 η ώρα βράδυ οι Ιταλοί παύουν να αμύνονται και αυτήν ακριβώς την ώρα άρχισε η παράδοσή τους. Παραδόθηκαν 603 στρατιώτες και 18 αξιωματικοί. Επίσης οι Ιταλοί είχαν τις εξής απώλειες: 10 νεκρούς  και 35 τραυματίες. Λάφυρα όλος ο οπλισμός τους. Δικές μας απώλειες:  Είχε ένα (1) νεκρό, το Θύμιο  Παπαγιάννη  από τον Άγιο Γεώργιο και 6 τραυματίες. Επίσης τα τμήματα της Σιάτιστας είχαν 2 νεκρούς και πέντε τραυματίες.                                             Το τάγμα των Ιταλών, αφού συγκεντρώθηκε και αφοπλίστηκε, οδηγήθηκε στην Σιάτιστα και μετά τα μεσάνυχτα με συνοδεία μεταφέρθηκε στο Τσοτύλι, στο οικοτροφείο. Έπειτα από δυο μέρες μεταφέρθηκαν στον Πεντάλοφο για ασφάλεια.

Η μεγάλη νικηφόρα και περίλαμπρη νίκη  γιορτάστηκε και τραγουδήθηκε από τον λαό μας με το τραγούδι:

«Ελεύθερο είναι το Τσοτύλι, Νεάπολη και Γρεβενά

τα πήραν οι αντάρτες πάλι με την γενναία τους καρδιά

και εξακόσιοι τρεις πιάστηκαν παρ’ ευθύς

και πάνε στο Ζουπάνι να τους δεις».

Με στοιχεία από τον Γεώργιο Μ. Μπόντα, τέως Δ/ντή της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας. Επίσης από το βιβλίο του Ζαχαρία Π. Δρόσου «Η Δυτική Μακεδονία στ' άρματα. Φαρδύκαμπος», Αθήνα 1984, σελ. 137 – 138 και το βιβλίο του Ανδρέα Τσιάτα, «Αναμνήσεις από την Αντίσταση»