Γιάννης Πατσακίδης: Ένας σεμνός και αθόρυβος αγωνιστής

Σεμνά και αθόρυβα, όπως σεμνός και αθόρυβος ήταν σε όλη τη ζωή του, «έφυγε» για το μεγάλο ταξίδι πριν 4 μήνες, σε ηλικία 91 ετών, ένας ακούραστος αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και του αριστερού κινήματος, ο Γιάννης Πατσακίδης. Ένας από την ομάδα των μαχητών του ΕΛΑΣ που απέτρεψε την ανατίναξη της Ηλεκτρικής Εταιρίας, του Υδραγωγείου και των άλλων υποδομών της Θεσσαλονίκης, κατά την απελευθέρωση της πόλης στις 30 Οκτωβρίου 1944.

Ο θάνατος του Πατσακίδη, συνέβη στις 2 Οκτωβρίου 2014. Δυστυχώς όμως τον πληροφορηθήκαμε μόλις σήμερα, από μία ολογόλογη αναφορά στη μνήμη του, που έκανε ένας συγχωριανός του από το Κάτω Νευροκόπι της Δράμας.

Με την ευκαιρία πρέπει να πούμε ότι ο Γιάννης Πατσακίδης είχε διατελέσει επί πολλά χρόνια πρόεδρος της Δημοκρατικής Κίνησης Επαγγελματιών και Εμπόρων Βορείου Ελλάδος (ΔΗΚΕΒΕ) ενώ επίσης υπήρξε πρόεδρος του τμήματος Θεσσαλονίκης της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης της χώρας.

Απευθύνοντας τον ύστατο χαιρετισμό στον λαμπρό αυτό αγωνιστή του εθνικοαπελευθερωτικού μας κινήματος, δημοσιεύουμε στη συνέχεια μία συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει πριν μερικά χρόνια, εξιστορώντας το πως έδρασε το ΕΛΑΣίτικο τμήμα του, το 13^ο Σύνταγμα, για την απελευθέρωση της Μακεδονικής πρωτεύουσας, αλλά και πως έσωσε τη Θεσσαλονίκη από την καταστροφή:

Όπως αφηγούνταν ο αείμνηστος Γιάννης Πατσακίδης:

Ήμουν στο 3^ο τάγμα του 13^ου Συντάγματος, επικεφαλής της διμοιρίας πολυβόλων του τάγματος.

Το πρώτο δεκαήμερο του Οκτώβρη 1944, δώσαμε μία μάχη στο Δρυμό. Ήταν μία διλοχία διαβιβάσεων εκεί και επιχειρήσαμε να τους αιχμαλωτίσουμε. Βέβαια η ώρα που κάναμε την επίθεση ήταν ακατάλληλη. Ήταν προς τα ξημερώματα, δεν είχαμε περισσότερο χρόνο και αναγκαστήκαμε χωρίς αποτέλεσμα να οπισθοχωρήσουμε.

Οπισθοχωρήσαμε κατ΄ εμένα κάπως παράδοξα. Γιατί το λέω παράδοξα. Γιατί στόχος μας ήταν να αιχμαλωτίσουμε τους Γερμανούς και με τη σύμπτυξη τη δική μας, να τους πάρουμε στα Κρούσια, εκεί που είχαμε την έδρα μας. Αντίθετα όμως, συμπτυχθήκαμε στα υψώματα του Ωραιοκάστρου. Αυτό βέβαια, έκανε εντύπωση σε όλο το τάγμα. Γιατί πάμε στο Ωραιόκαστρο και δεν πάμε στην έδρα μας.

Η συμμετοχή στην απελευθέρωση

Ύστερα από μερικές μέρες, άρχισε να ψιθυρίζεται ότι το τάγμα το δικό μας από το 13^ο Σύνταγμα, θα συμμετέχει στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Δηλαδή θα δώσουμε μάχη για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Φυσικά και με τους ταγματασφαλίτες που είχαν συγκεντρωθεί στη Θεσσαλονίκη.

 Όντως, και δεν θυμούμαι πόσες μέρες μεσολάβησαν από το περιστατικό αυτό της μάχης, της σύμπτυξης στα υψώματα του Ωραιοκάστρου, και οδηγηθήκαμε, πήραμε εντολή το 3^ο τάγμα με διοικητή τον Φωτεινό και φτάσαμε στα υψώματα της Ευκαρπίας, εκεί που είναι το εργοστάσιο του «Τιτάν». Εκεί καθίσαμε δύο μέρες σε ακροβολισμό κατά ομάδες και σε ετοιμότητα. Να σκεφθείτε ότι δεν κοιμόμασταν. Δηλαδή οι μισοί κοιμόμασταν και οι άλλοι μισοί ήταν σε ετοιμότητα. Φυλάγανε σκοπιές, διπλοσκοπιές, γιατί φοβόμασταν και επίθεση. Αυτό δε τώρα το συμπεραίνω, το γιατί φοβόμασταν επίθεση, γιατί καλύπταμε την περιοχή από την Ηλιούπολη –είχαμε αυτή την αποστολή- από την Ηλιούπολη μέχρι επάνω την Νεάπολη. Αυτό τον τομέα θα κάλυπτε το τάγμα μας. Και φοβόμασταν, με συνδέσεις που είχαν οι αξιωματικοί μας με το Γενικό Επιτελείο που διεύθυνε τις μάχες για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, τώρα το συμπεραίνω, γιατί οι κινήσεις του 19^ου από τη βόρεια πλευρά της Θεσσαλονίκης και οι κινήσεις του 31^ου Συντάγματος που αυτές τις μέρες ακούγαμε εμείς τους πυροβολισμούς και είχαμε τις πληροφορίες ότι δίνουν μάχες με τους Γερμανούς για την απελευθέρωση. Γιαυτό εμείς ήμασταν σε επαγρύπνηση και ετοιμότητα μήπως οι Γερμανοί φύγουν και φυσιολογικά έτσι έπρεπε να γίνει, να οπισθοχωρήσουν από τη δική μας πλευρά. Και για να μην μας πιάσουν στον ύπνο, βάλαμε διπλοσκοπιές και ήμασταν σε άμεση ετοιμότητα.

Πλησιάζοντας στη Νεάπολη και την Πολίχνη

Αυτά και θυμάμαι πάρα πολύ καλά, ήταν μέρα Δευτέρα, 29 Οκτωβρίου που τελικά πήραμε εντολή να προχωρήσουμε στη Θεσσαλονίκη, καλύπτοντας την περιοχή όπως είπα και προηγούμενα, μερικά μέτρα κάτω από την οδό Λαγκαδά, Νεάπολη, Πολίχνη, μέχρι και τα υψώματα του «Κόκκορα». Ήμασταν παρατεταγμένοι όλο το τάγμα μας. Δηλαδή από το Επταπύργιο και κάτω, γιατί από το Επταπύργιο και πάνω, είχαμε πληροφορίες ότι αυτό τον χώρο τον καλύπτει το 19^ο Σύνταγμα και όντως έτσι ήταν. Το 19o τον κάλυπτε.

Τελικά ακροβολισμένοι εμείς φτάσαμε μέχρι τα πρώτα σπίτια της Νεάπολης.  Εκεί, καθώς δεν μπορούσε να γίνει συγκέντρωση του τάγματος, ο καπετάνιος και ο στρατιωτικός του τάγματος περιφέρονταν σε όλους τους λόχους και τις διμοιρίες, δίνοντας εντολή να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί, γιατί εκτός από τους Γερμανούς υπήρχαν και οι ταγματασφαλίτες, οι οποίοι μαζί μάχονταν με τους κατακτητές, για να καλύπτουν τη σύμπτυξη των Γερμανών.

Ακροβολισμένοι φτάσαμε μέχρι τα τελευταία σπίτια και τελικά μας ήρθε μία πληροφορία ότι οι Γερμανοί ετοιμάζονται να ανατινάξουν το υδραγωγείο. Το υδραγωγείο που είναι στην Καλλιθέα, στην Παναγία Φανερωμένη. Όταν ήρθε η πληροφορία αυτή, εγώ έτυχε να είμαι κοντά στη διοίκηση του τάγματος, γιατί με κάλεσε ο διοικητής του τάγματος για να στήσω ένα πολυβόλο ακριβώς στο ύψωμα του «Κόκκορα» λίγο πιο εκεί που είναι η Λέσχη των Προσκόπων τώρα, για να δεσπόζει σε όλη τη Θεσσαλονίκη και το άλλο το πολυβόλο το είχαμε στήσει κάτω στην Πολίχνη, στη διασταύρωση, για να μπορεί να βλέπει και να ελέγχει το δρόμο του Λαγκαδά.

Αποτρέπεται η ανατίναξη του υδραγωγείου

Παρέλειψα να πω όμως ότι τις προηγούμενες δύο μέρες, που ήμασταν στρατοπεδευμένοι στην Ευκαρπία, οι Γερμανοί επιχείρησαν να ανατινάξουν και ανατίναξαν ορισμένες κολώνες μέχρι και έξω από τη Θεσσαλονίκη πεντακόσια μέτρα. Όταν μας ήρθε εμάς η πληροφορία ότι οι Γερμανοί ανατινάζουν τις τηλεφωνικές, ίσως και τα ηλεκτροφόρα σύρματα που πηγαίνανε προς το Ωραιόκαστρο, εκεί δόθηκε εντολή σε έναν από τους λόχους μας, μου φαίνεται ο 2^ος λόχος είναι, επιτέθηκε στους Γερμανούς κι έτσι τους αναχαίτισε και συμπτύχθηκαν οι Γερμανοί πίσω στην πόλη και μάλιστα εκεί στα πρώτα σπίτια της Σταυρούπολης.

Υπό αυτές τις συνθήκες, μας έρχεται μια πληροφορία, ότι οι Γερμανοί θα ανατινάξουν την Ηλεκτρική Εταιρία. Έτσι πήραν δύο λόχοι εντολή να μπούνε μέσα στην πόλη σε διάταξη μάχης. Φτάσανε μέχρι την Ηλεκτρική Εταιρία, κι εκεί συνάντησαν μία μικρή δύναμη τεσσάρων Γερμανών με τις μοτοσυκλέτες τους, την ώρα που πηγαίνανε προς το Υδραγωγείο και ο δικός μας ο λόχος και μάλιστα η εμπροσθοφυλακή, η διμοιρία, τους πυροβόλησε και φύγανε οι Γερμανοί. Δηλαδή πιστεύω ότι αν δεν πρόφταινε η διμοιρία που πήγαινε προς το Υδραγωγείο, θα ανατίναζαν το Υδραγωγείο . Έχοντας δε υπόψη ότι τότε εκείνο ήταν για τη Θεσσαλονίκη το κύριο υδραγωγείο, θα έμενε η πόλη για πολύ καιρό χωρίς νερό.

Εμείς τελικά πέρασε αρκετός χρόνος, ώρα πολύ, γιατί αυτά γίνονται κατά τις οκτώ με εννέα το πρωί, ίσως και νωρίτερα. Κατά τις δέκα, ίσως και έντεκα η ώρα, δόθηκε εντολή να συμπτυχθούν όλοι οι λόχοι και οι διμοιρίες στο σχολείο της Νεάπολης. Όντως μαζεύτηκε όλο το τάγμα εκεί στο σχολείο της Νεάπολης. Εκεί πλέον είχαμε χαθεί. Ήταν μεν η συγκέντρωση του τάγματος, αλλά δεν μπορούσες να διακρίνεις ποιος ήταν Ελασίτης και ποιος ήταν ο πολίτης. Γιατί και η ενδυμασία μας ήταν πολιτική. Μαζί μας δε συνεόρταζε όχι μόνο ο λαός αλλά και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ που ήταν τα τμήματα της Νεάπολης, και τα οποία συμπτυχθήκανε μαζί μας. Τελικά με πολύ κόπο κατόρθωσαν οι αξιωματικοί μας να ξεχωρίσουν το τάγμα, να μπούμε σε παράταξη και να κατεβούμε προς την πόλη.

Συνθήκες αποθέωσης

Φυσικά οι στιγμές αυτές, ειδικά της καθόδου μας στο κέντρο της πόλης δεν περιγράφονται. Δεκαετίες πέρασαν από τότε και η συγκίνησή μου είναι τέτοια που είναι σαν να διαδραματίζονταν χτες τα γεγονότα αυτά.

Φτάσαμε με πολύ επιφύλαξη, παρατεταγμένοι μεν αλλά πάντοτε έχοντας μπρος και πίσω από μία διμοιρία προστασίας. Από τη Νεάπολη κατεβήκαμε στην οδό Λαγκαδά και από την Λαγκαδά φτάσαμε στην πλατεία του Βαρδάρη. Όταν φτάσαμε εκεί, είχαμε πλέον πληροφορίες ότι η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε, οι Γερμανοί συμπτύχθηκαν προς τη Μενεμένη, φύγανε προς τα εκεί. Εμείς ήρθαμε από τα μετόπισθεν αλλά κύρια την Θεσσαλονίκη μπορούμε να πούμε ότι οι μόνοι που αντιμετώπισαν σε μετωπική μάχη τους Γερμανούς, ήταν το 31^ο Σύνταγμα της Χαλκιδικής. Και το 19^ο έπαιξε κάποιο ρόλο, όχι τόσο σημαντικό όσο το 31^ο της Χαλκιδικής.

Οι Γερμανοί μαζί με τους ταγματασφαλίτες, είχαν στριμωχθεί στα δυτικά της Θεσσαλονίκης, σε  Εύοσμο, Μενεμένη. Με αυτό το σκεπτικό οι αξιωματικοί μας θέλησαν να κάνουμε μία ζώνη άμυνας, προστασίας της πόλης από το Βαρδάρη και εντεύθεν που είχε απελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη. Ήταν όμως πάρα πολύ δύσκολο γιατί δεν περιγράφεται το ξαχείλισμα του κόσμου στους δρόμους. Φοβόμασταν και το άλλο, τι θα γίνει σε περίπτωση που οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να φύγουν, γιατί έξω από τη Θεσσαλονίκη τους περίμεναν άλλα τμήματα, τα δύο τάγματα του 13^ου,  το 30^ο των Γιαννιτσών, το 50^ο του Βερμίου. Και μας προβλημάτισε έντονα τι θα γίνονταν, αν οι Γερμανοί που συμπτύσσονταν, έκαναν μία απεγνωσμένη κίνηση. Αν γίνονταν μάχη θα σκοτώνονταν πολύς κόσμος. 

Προστατευτικό "τείχος"

Ευτυχώς αυτό το πράγμα προστατεύθηκε γιατί εμείς είχαμε κάνει ένα προστατευτικό τείχος. Εγώ συγκεκριμένα είχα πάρει εντολή από τον διοικητή μου να στήσω τα δύο πολυβόλα στο Βαρδάρη, Το ένα πολυβόλο το είχα στήσει στη γωνία Εγνατίας και Διοικητηρίου και το άλλο πολυβόλο το είχα στήσει με κατεύθυνση προς το σιδηροδρομικό σταθμό στη γωνία Δωδεκανήσου και Εγνατία. Εκεί ξημερώσαμε μέχρι το πρωί, περιφρουρώντας το υπόλοιπο μέρος της Θεσσαλονίκης από μία τυχόν επίθεση των Γερμανών με τους ταγματασφαλίτες.

Ξενυχτήσαμε είναι τρόπος του λέγειν γιατί εκεί ήταν ξενύχτι με τραγούδια, με χορούς. Το συγκινητικό είναι ότι δεν μας αφήνανε ήσυχους οι γονείς, οι συγγενείς που είχαν στρατιώτες στον ΕΛΑΣ και έρχονταν και μας ρωτούσαν «μήπως γνωρίζεις τον τάδε», «μήπως γνωρίζεις τον τάδε». Δηλαδή πέρασε η βραδιά μας χωρίς να το καταλάβουμε με πολλές συγκινήσεις, γιατί είχαμε πραγματικά και συμπολεμιστές που σκοτώθηκαν και συμπτωματικά να ρθει να σε ρωτήσει κάποιος, ήταν δύσκολο να πεις ότι σκοτώθηκε

Περάσαμε πραγματικά συγκινητικές στιγμές με αυτή την ιστορία. Η διοίκησή μας, επειδή έτσι κρίσιμη όπως την παρουσιάζω ήταν η κατάσταση, στρατοπέδευσε ακριβώς πίσω από εμάς. Είχε εγκατασταθεί στο ξενοδοχείο «Βιέννη».

«Είχαμε πνιγεί στα λουλούδια»

Τι να σας πω. Αυτό το πράγμα δεν περιγράφεται. Είναι οι καλύτερες στιγμές της ζωής μου. Όταν αναφέρομαι σ΄αυτές πραγματικά συγκινούμαι. Τι να πρωτοπείς από εκείνο το πανηγύρι. Θυμάμαι μόνο ένα χαρακτηριστικό και σ΄αυτό θα αναφερθώ. Είναι και πολύ διασκεδαστικό. Μπροστά στη φάλαγγα πήγαινε ο διοικητής του τάγματος ο Φωτεινός. Πίσω ήταν ο λοχαγός ο γιατρός. Αυτοί ήταν ιππείς. Κάθονταν πάνω στα άλογα. Και πίσω, ο πρώτος πεζοπόρος από τους δύο ιππείς, ήμουν εγώ. Όσα στεφάνια δεν έφτανε ο λαός να τα βάλει στη χαίτη των αλόγων, τα έβαζε στο λαιμό μου. Κι εγώ τα έπαιρνα και τα έβαζα στους πίσω από μένα αντάρτες. Όλοι οι στρατιώτες της διμοιρίας μου είχαν από δύο-τρία στεφάνια ο καθένας. Χωριστά τώρα τι φρόντιζε να μας προσφέρει ο λαός από το υστέρημά του, γιατί καταλαβαίνετε αμέσως μετά την περίοδο της κατοχής τι είχε να μας προσφέρουν. Να πω μαντήλια, να πω πουκάμισα, τι να πω. Έβλεπες ένα λαό με ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του τον ενθουσιασμό.