Η μεγάλη καπνεργατική απεργία στα 1914

Εργάτες και εργάτριες σε καπναποθήκη στις αρχές του 20ού αιώνα

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Την άνοιξη του 1914, ξέσπασε μια από τις μαζικότερες απεργίες καπνεργατών σε Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Δράμα, στην οποία εκτιμάται ότι συμμετείχαν πάνω από 32.000 απεργοί. Οργανωτής ήταν η ιστορική οργάνωση «Φεντερασιόν», με επικεφαλής τους πρωτοπόρους του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος της χώρας, Αβραάμ Μπεναρόγια και Σαμουήλ Γιονά. H απεργία έληξε στις αρχές του καλοκαιριού εκείνου του έτους όταν οι αρχές εκτόπισαν τους ηγέτες της ως ..."ξενοκίνητους πράκτορες"!

Η σφραγίδα της Φεντερασιόν

Η «Φεντερασιόν» (Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης) ιδρύθηκε το 1909 και ήταν μια από τις κυριότερες οργανώσεις που πήρε μέρος στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος, το οποίο αργότερα θα μετονομαστεί σε ΚΚΕ. Από το 1918 μετατράπηκε σε Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΣΕΚΕ.

Της απεργίας έχουν προηγηθεί σημαντικά γεγονότα, όπως η πραγματοποίηση του «Συνεδρίου Καπνεργατών Ανατολικής Μακεδονίας» στα γραφεία της «Φεντερασιόν» το 1913, όπου αποφασίστηκε η εκλογή «Κεντρικής Επιτροπής δράσης» με έδρα την Καβάλα. Ακολούθησαν δύο απεργίες μέσα στο ίδιο έτος.

Στις 10 Μαρτίου 1914, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην Καβάλα, στα γραφεία του ΔΣ του Σωματείου Καπνεργατών, «Ευδαιμονία», με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από τα καπνεργατικά σωματεία Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Δράμας. Στη σύσκεψη αυτή εξελέγη μια 6μελής Επιτροπή, με πρόεδρο και γραμματέα τους Σαμ. Γιονά και Δημ. Τσαντίδη, αντίστοιχα.

Καπνεργάτες έξω από καπνεργοστάσιο

Ξεκινάει η απεργία

Στις 22 Μαρτίου, η Επιτροπή, με επιστολή της στους καπνεμπόρους κάνει γνωστά τα αιτήματα των εργατών: α) Αύξηση ημερομισθίων ανάλογα με την ειδικότητα και την ποιότητα του καπνού, β) επιβολή περιοριστικών όρων στην αγορά εργασίας, ώστε να ενισχύεται η θέση του σωματείου.

Η απάντηση της εργοδοσίας ήταν αρνητική και στις 24 Μάρτη οι καπνεργάτες της Καβάλας προχωρούν σε απεργία. Η 6μελής Επιτροπή στέλνει το ακόλουθο τηλεγράφημα στη Θεσσαλονίκη: «Σήμερον Πέμπτην πρωί Καβάλα εκήρυξεν απεργίαν. Κηρύξατε και Σεις αμέσως απεργίαν. Δράμα διετάχθη ν' απεργήση και αυτή. Επιτροπή εκ των κ.κ. Γιονά και Γαντζίδου έρχονται Θεσσαλονίκην».

Καπνεργάτες της Καβάλας μετά το τέλος της εργασίας

Στη Θεσσαλονίκη, αν και η εργοδοσία φέρεται να έχει ικανοποιήσει μερικώς τα αιτήματα, οι καπνεργάτες της πόλης αποφασίζουν να συμμετάσχουν στην απεργία. Εξηγώντας τους λόγους, ο Ζαϊρόπουλος, μέλος του ΔΣ του Συνδικάτου, είπε σε συγκέντρωση των καπνεργατών: «Αγαπητοί συνάδελφοι, οι Καβαλιώτες συνάδελφοί μας εκήρυξαν την απεργίαν. Εχομε καθήκον, έχομεν υποχρέωσιν να τους υποστηρίξωμεν (...) Και ναι μεν οι εδώ έμποροι παρεδέχθησαν μερικά των αιτημάτων μας, αλλά δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να ικανοποιηθούν και οι άλλοι συνάδελφοι».

Απόφαση για απεργία πήρε και η Δράμα. Ετσι, μέσα σε τρεις μέρες συμμετέχουν στην απεργία 20.000 καπνεργάτες από την Καβάλα και πάνω από 12.000 από τη Θεσσαλονίκη και τη Δράμα.

Απεργοσπασία και καταστολή

Η αποφασιστικότητα των απεργών αναδεικνύεται ανάγλυφα σε κείμενο του Μπεναρόγια: «Η γενική απεργία κηρύσσεται εις Καβάλαν, Δράμαν και τέλος εις Θεσσαλονίκην. Οι καπνεργάται Θεσ/νίκης (...) αγωνίζονται με θαυμαστήν αντοχήν και συνοχήν. Οι καπνέμποροι επιστρατεύουν κιτρίνους (απεργοσπάσται), ιδίως Τουρκάλες και Ατσιγγάνους, περαστικούς μετανάστας, υπό την προστασίαν της Χωροφυλακής».

Οι απεργοί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον απεργοσπαστικό μηχανισμό, «κάνουν επανειλημμένας επιθέσεις κατά των καπναποθηκών προς παρεμπόδισιν της εργασίας με απεργοσπάστας και κατά των υπό συνοδείαν μεταβαινόντων εις τα εργοστάσια κιτρίνων».

ΣΚΡΙΠ  31 Μαρτίου 2014

Η κυβέρνηση (Ελ. Βενιζέλος) απαντά με ένταση της καταστολής. «Την τρίτη μέρα της απεργίας, στην πορεία προς το Διοικητήριο (σ.σ. το σημερινό υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης), οι απεργοί δέχονται νέα επίθεση από τα κρατικά όργανα. Σημειώνονται βίαιες συγκρούσεις με πολλές συλλήψεις και τραυματισμούς απεργών», περιγράφει ο Μπεναρόγια και συνεχίζει: «Επί 8 ημέρας η Θεσσαλονίκη γίνεται θέατρον συγκινητικών περιπετειών με συγκρούσεις εις τους δρόμους, τραυματισμούς, συλλήψεις».

Ένα αποκαλυπτικό τηλεγράφημα

Ένα τηλεγράφημα της απεργιακής επιτροπής των καπνεργατών της Καβάλας που δημοσιεύθηκε στις 31 Μαρτίου 2014 στην εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ» των Αθηνών, δείχνει το μέγεθος της καταπίεσης σε βάρος των καπνεργατών. Όπως έγραφε η εφημερίδα:

Προ οκτώ ημερών, ο καπνεργατικός κόσμος της Ανατολικής Μακεδονίας, ανερχόμενος εις τεσσαράκοντα χιλιάδας, υπέβαλεν αιτήματα εις τους καπνεμπόρους, τα οποία απερρίφθησαν. Συνεπεία τούτου εκηρύχθη γενική απεργία. Δυστυχώς τα κυβερνητικά όργανα παρεξετράπησαν εναντίον των απεργών Θεσσαλονίκης. Ενώ δε τηρούμεν τάξιν και ησυχίαν παραδειγματικήν, αι Αρχαί της Καβάλας, μεροληπτούσαι υπέρ των καπνεμπόρων, καθημερινώς απειλούσι και πιέζουσι τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής προς υποχώρησιν και απάρνησιν των δικαίων αιτημάτων των. Σήμερα, δια δημοσίων κηρύκων, προτρέπουσι τους καπνεργάτας να επαναρχίσωσι την εργασίαν των. Κατάπληκτοι προς της τοιαύτης δεσποτικής διαγωγής των Αρχών απέναντι της οποίας ωχριά η πρώην Χαμιτική απολυταρχία, διεμαρτυρήθημεν εντόνως προς τον Πρωθυπουργόν και τον πρόεδρον της Βουλής. Εν ονόματι της Ελληνικής Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, παρακαλούμεν ενεργήσατε όπως παύση ο ενεργούμενος εναντίον ημών άγριος διωγμός.

Ο πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής των Καπνεργατικών σωματείων Ανατολικής Μακεδονίας, Δημάδης.

Καπνεργάτες στην επεξεργασία του καπνού

Προσπάθειες συκοφάντησης των απεργών

Αποστομωτική απάντηση της Μακεδονίας
στις συκοφαντίες για τους καπνεργάτες

Χαρακτηριστικά του κλίματος είναι τα δημοσιεύματα στον Τύπο της εποχής. Στην εφημερίδα «Εμπρός», γράφτηκε στις 29 Μάρτη 1914: «Οι απεργοί όλων των πόλεων αλληλέγγυοι, είνε αποφασισμένοι να επιτύχουν την αναγνώρισιν των αξιώσεών των. Οι απεργοί είνε Ελληνες, Τούρκοι και Εβραίοι, καθώς και εργάτριαι των ανωτέρω εθνικοτήτων. Η απεργία προετοιμάσθη αγαστή συμπνοία και πάντες συντρέχουν, ανεξαρτήτως φυλής».

Αργότερα, στις 2 Απρίλη, η ίδια εφημερίδα αλλάζει γραμμή και ισχυρίζεται ότι την απεργία «υποδαυλίζουσι ύποπτα Βουλγαρίζοντα πρόσωπα, έχοντα συμβοηθούς και τους Ισραηλίτας». Η αλλαγή πλεύσης προφανώς εντάσσεται στις προσπάθειες της κυβέρνησης και των εργοδοτών να υπονομεύσουν την απεργία με συκοφαντίες και τεχνητές διαιρέσεις, αιφνιδιασμένοι ίσως και από την αποφασιστικότητα, την οργάνωση και την αλληλεγγύη των καπνεργατών. Η επίθεση είναι ενορχηστρωμένη καθώς ανάλογες συκοφαντίες εξαπολύει και η εφημερίδα «Νέα Αλήθεια».

Στον Τύπο άρχισαν να πυκνώνουν τα συκοφαντικά δημοσιεύματα για την απεργία των καπνεργατών και η προσπάθεια να δημιουργηθούν τεχνητές διαιρέσεις ανάμεσά τους. Ετσι, τις επόμενες μέρες της απεργίας, η «Φεντερασιόν» επικέντρωσε σε δύο βασικούς στόχους: Πρώτον, να προωθήσει τα αιτήματα των απεργών και δεύτερον να διαλύσει τις συκοφαντίες, που στόχο έχουν να αποπροσανατολίσουν και να απομονώσουν τον αγώνα των καπνεργατών.

ΣΚΡΙΠ 31-3-2014

Ένα ψήφισμα της Φεντερασιόν

Στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 31-6-2014 υπάρχει και ένα ψήφισμα διαμαρτυρίας της Φεντερασιόν για τις μεθόδους κατατρομοκράτησης των απεργών καπνεργατών και κατάπνιξης του αγώνα τους. Έλεγε εκείνο το ψήφισμα:

Ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος των Εργατικών Τάξεων, συνελθών εις έκτακτον συνεδρίασιν, διαμαρτύρεται εν ονόματι του ανθρωπισμού κατά της βαρβάρου συμπεριφοράς των αστυνομικών οργάνων προς τους απεργούς καπνεργάτας της Θεσσαλονίκης. Διαμαρτύρεται εν ονόματι της Δικαιοσύνης κατά της σκανδαλώδους μεροληπτικής επεμβάσεως της Εξουσίας υπέρ των πλουτοκρατών και κατά των εργατών Μακεδονίας, ζητούντων ανθρωπινότερον βίον, η οποία εχρησιμοποίησε μέσα (λόγχην, υποκόπανον, βούρδουλαν) καταδικασμένα από τον σύγχρονον πολιτισμόν. Και προσκαλεί πάσας τας Σοσιαλιστικάς και Εργατικάς Οργανώσεις της Ελλάδος και πάντα άνθρωπον σεβόμενον εαυτόν, να ενώσωσι την διαμαρτυρίαν αυτών με την ιδικήν μας, όπως η κυβέρνησις διατάξη την κατάπαυσιν του αγρίου και αντισυνταγματικού διωγμού των εργατών, χάριν και αυτής της υπολήψεως της Ελληνικής Διοικήσεως.

Η Δ. Επιτροπή

Αλληλεγγύη του εργατικού κινήματος

Συμβολή στην προσπάθεια των καπνεργατών για την απόκρουση της άγριας εναντίον τους επίθεσης, είχε η αλληλεγγύη που εκφράστηκε από ενώσεις των εργαζομένων σε όλη τη χώρα. Από την Αθήνα, κατέφθαναν μηνύματα συμπαράστασης στους απεργούς και οι περιγραφές τους για την επίθεση που δέχονταν είναι αποκαλυπτικές. 

Συλλαλητήριο εργατών και στην Αθήνα κατά της ακρίβειας (Ακρόπολις 28-6-1914)

Ένα σχετικό απόσπασμα βρίσκουμε στην «Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος», του Γ. Κορδάτου, το οποίο αναπαράγουμε:

«(...) ο Σύνδεσμος Των Εργατικών Τάξεων θεωρεί ως "σκανδαλωδώς" μεροληπτική την επέμβαση "των οργάνων της εξουσίας απέναντι των απεργών Θεσσαλονίκης και αποφασίζει, "να σταλούν ενθαρρυντικά τηλεγραφήματα προς τους απεργούς εν Καβάλλα και στην Σοσιαλιστικήν Ενωσιν Θεσσαλονίκης υπέρ εξακολουθήσεως του τιμίου αγώνος τον οποίον διεξάγει η εργατική τάξις της Μακεδονίας κατά της πλουτοκρατίας".

Αβραάμ Μπεναρόγια

Από την πλευρά τους, τα Σοσιαλιστικά Κέντρα Αθηνών - Πειραιώς αποδοκιμάζουν την συκοφαντίαν, ότι οι απεργήσαντες υποκινούνται από πολιτικούς πράκτορας της Βουλγαρίας... Ψηφίζουν χρηματικά βοηθήματα διά τους απεργούς και αποστολήν 200 βιβλίων "Μανιφέστων" Μαρξ Εγγελς. Στέλουν ψήφισμα διαμαρτυρίας εις το Διεθνές Σοσιαλιστικόν Γραφείον και τας Σοσιαλιστικάς εφημερίδας της Ευρώπης διά την αντεργατικήν διαγωγήν των Ελλήνων αστυνόμων.

Τέλος, το Εργατικό Κέντρο Αθηνών "διαμαρτύρεται με όλην την δύναμίν του διά τας αστυνομικάς αγριότητας της Θεσσαλονίκης και της Καβάλλας αι οποίαι καταισχύνουν τον Ελληνικόν Πολιτισμόν και καταργούν το συνταγματικόν δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Υψώνει φωνήν διά την παραβίασιν του ασύλου των σωματείων και στιγματίζει την χρησιμοποίησιν λογχών και βουνεύρων εναντίον γυναικών και κορασίδων αμυνομένων διά την εξασφάλισιν του καθημερινού των άρτου. Στέλλει αδελφικόν χαιρετισμόν αλληλεγγύης προς τους αδελφούς απεργούς παρά το πλευρόν των οποίων τάσσει την ωργανωμένην εργατικήν δύναμιν των Αθηνών προς διεκδίκησιν των ιερών εργατικών δικαίων».

Η έκβαση του αγώνα

Παρά τους απεργοσπαστικούς μηχανισμούς και τις επιθέσεις των δυνάμεων καταστολής, η αποφασιστικότητα και η ενότητα των απεργών δεν έγινε δυνατόν να καμφθεί. Η απεργία βρήκε πανελλαδική απήχηση και πήρε διεθνείς διαστάσεις.

Τελικά, όπως γράφει ο ίδιος ο Μπεναρόγια, «εν "Γενικόν Συμβόλαιον Εργασίας" υπογράφεται μεταξύ των διαμαχομένων και αυτής της Διοικήσεως με πλείστας παραχωρήσεις προς τους εργάτας. Ετσι η απεργία λήγει θριαμβευτικώς. Η επιτυχία του αγώνος φυσικά συσφίγγει τας σχέσεις των δύο καπνεργατικών σωματείων Θεσ)νίκης και δημιουργείται κοινή διοίκησις αμφοτέρων». Η απεργία έληξε αρχικά στη Θεσσαλονίκη στις 7 Απρίλη και ολοκληρώθηκε στην Καβάλα στις 15 Απρίλη.

Σύλληψη και εκτόπιση Μπεναρόγια-Γιονά στη Νάξο

Παρά τη συμφωνία, όμως, οι αρχές δεν σταμάτησαν να αναζητούν αφορμές για να διώξουν τους πρωταγωνιστές του αγώνα. Ετσι, στις 27 Μάη 1914, μετά από αυτεπάγγελτη δίωξη του εισαγγελέα, το φύλλο της «Αβάντι!» (εφημερίδα της «Φεντερασιόν») κατασχέθηκε και ένας συντάκτης συνελήφθη, επειδή άρθρο στην εφημερίδα θεωρήθηκε υβριστικό σε βάρος του βασιλιά (ασκούσε κριτική σε απόφαση των αρχών να επιβάλουν αργία στις αποθήκες του καπνού τη μέρα της ονομαστικής γιορτής του βασιλιά). Ο συντάκτης προφυλακίστηκε και δικάστηκε έξι μήνες αργότερα στις Σέρρες. Καταδικάστηκε, ως «δημοκρατικός», σε ένα έτος φυλακή και πρόστιμο.

ΣΚΡΙΠ 23-6-2014

Το επόμενο χτύπημα ήρθε με τη δίωξη των Μπεναρόγια και Γιονά, οι οποίοι συνελήφθησαν στις 7 Ιούνη 1914 και εκτοπίστηκαν στη Νάξο για δυόμισι χρόνια. Η απέλασή τους έγινε χωρίς να δικαστούν. Μια αποκαλυπτική περιγραφή της δίκης βρίσκουμε στην έκδοση «Η Σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης 1909 - 1918» της «Σύγχρονης Εποχής»:

«Στις 19 Ιούνη 1914 στο Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης εκδικάζεται η ανακοπή της ποινής εκτόπισης των δύο σοσιαλιστών. Η αστική δικαιοσύνη σ' αυτή αποδεικνύεται ότι διαθέτει οξύ ταξικό ένστικτο. Η εκδίκαση γίνεται ερήμην του Μπεναρόγια και του Γιονά, ενώ αυτοί έχουν ήδη εκτοπισθεί από τη Θεσσαλονίκη χωρίς δίκη. Οι συνήγοροι καταγγέλλουν τη διαδικασία σαν μη σύμφωνη με το νόμο και αποχωρούν, το ίδιο και οι 6 μάρτυρες υπεράσπισης.

Η δίκη συνεχίζεται παρ' όλα αυτά απρόσκοπτα με την εξέταση των 3 μαρτύρων κατηγορίας. Ο διοικητής χωροφυλακής Βογιατζάκης, ο διευθυντής της Ν. Αλήθειας Κούσκουρας και ο Π. Αστεριάδης, πρώην πράκτορας της τουρκικής αστυνομίας, καταθέτουν ότι οι καταδικασθέντες είναι ξενοκίνητοι πράκτορες και υπονομεύουν το καθεστώς. Τελικά το δικαστήριο αποφασίζει την απόρριψη της ανακοπής με το σκεπτικό ότι "(...) υπό το πρόσχημα εστρεβλωμένων σοσιαλιστικών θεωριών (...) προέβαινον εις ενεργείας και διδασκαλίας περί Κράτους και Εθνους δηλητηριάζουσας την εθνική ψυχήν, ούτως ώστε πλέον η βάσιμος να γεννηθή υποψία του επικινδύνου αυτών διά την δημοσία ασφάλειαν»...

ΠΗΓΕΣ: Με στοιχεία από την εφημερίδα Ριζοσπάστης της 23-6-2016 και 7-7-2016, καθώς και τις εφημερίδες Μακεδονία, Αθήναι, ΣΚΡΙΠ και ΕΜΠΡΟΣ του 1914.