Στη μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας των Ποντίων

του Γρηγόρη Εδιρνέλη*

Αν και δεν έλκω την καταγωγή μου από τον Πόντο αλλά από την Μ. Ασία, θεώρησα ηθική μου υποχρέωση ως γέννημα θρέμμα προσφυγικής οικογένειας, να ανατρέξω σε έγκυρες πηγές και να γράψω αυτό το μικρό άρθρο ούτως ώστε όσοι δεν γνωρίζουν, να πληροφορηθούν σημαντικά γεγονότα για την τραγωδία του Ποντιακού Ελληνισμού.  

Μέσα από την εξιστόρηση αυτή διαφαίνεται καθαρά ότι  ο Ποντιακός Ελληνισμός δεινοπάθησε αφού δοκιμάστηκε σκληρά και βάναυσα τόσο εκτός Ελλάδας όσο και μέσα σε αυτήν.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ

Mε αρκετή, ομολογουμένως, καθυστέρηση, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα στις 24 Φεβρουαρίου 1994 την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού στο μικρασιατικό Πόντο την περίοδο 1916-1923.

Η αναγνώριση αυτή, παρόλη την εβδομηκονταετή καθυστέρηση, δικαίωσε ηθικά τον Ποντιακό Ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο Ελληνισμό με την ιστορική του μνήμη.

Η γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως από τέσσερα κράτη, την Ελλάδα με νόμο του 1994, τη Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11 Μαρτίου 2010, την Αρμενία τον Μάρτιο του 2015, μαζί με τη γενοκτονία των Ασσυρίων και την Ολλανδία, μαζί με τη γενοκτονία των Αρμενίων και Ασσυρίων.

Από την άλλη πλευρά, το Τουρκικό κράτος αρνείται κατηγορηματικά μέχρι σήμερα πως υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τους θανάτους σε παράπλευρες απώλειες πολέμου, στον λιμό που προέκυψε από την εισβολή των Ρώσων στη βόρεια Τουρκία και σε εμφύλιες αναταραχές.

Η γενοκτονία ως όρος, διαμορφώθηκε κυρίως στη δίκη της Νυρεμβέργης το 1945, όπου δικάστηκε η ηγεσία των ναζιστών εγκληματιών του πολέμου. Ως νομική έννοια διατυπώθηκε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και καθιερώθηκε στις 9/12/1948, με τη σύμβαση της Ρώμης για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

 Συγκεκριμένα ο όρος σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση, ολική ή μερική, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. 
Πρόκειται για ένα πρωτογενές έγκλημα, το οποίο δεν έχει συνάρτηση με πολεμικές συγκρούσεις. 
Ο γενοκτόνος δεν εξοντώνει μια ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι. Στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου επειδή ήταν Έλληνες και Χριστιανοί.

Η απόφαση για την εξόντωσή τους πάρθηκε από τους Νεότουρκους το 1911, εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και ολοκληρώθηκε από το περιβόητο σε όλους ηγέτη τους, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. (1919-1923).
Το Νεοτουρκικό Κομιτάτο " Ένωση και Πρόοδος" ιδρύθηκε το 1889. Στο συνέδριο τους, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1911, πάρθηκε η απόφαση ότι η Μικρά Ασία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα. Η απόφαση αυτή καταδίκασε ουσιαστικά σε εξαφάνιση και θάνατο όλες τις διάφορες εθνότητες.

Οι Τούρκοι στον Πόντο ξεκίνησαν το γενοκτόνο σχέδιο τους, με την επιστράτευση όλων των ανδρών από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους σε Τάγματα Εργασίας. Παράλληλα αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων Ποντίων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επί πλέον απαγόρευσαν τους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές Αρχές. Κατ΄ αρχάς, οι άτακτες ορδές των Τούρκων επιτίθονταν στα απομονωμένα ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας και αρπάζοντας τα κορίτσια.

Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής ανάγκασε χιλιάδες Έλληνες των παραλίων της Μικρασίας να εγκαταλείψουν τις προαιώνιες εστίες τους και να μετοικήσουν προς την Ελλάδα και αλλού, με πολυήμερες και βασανιστικά εξοντωτικές πορείες.
Σύμφωνα με μια έκθεση της Ελληνικής Πρεσβείας, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1915 είναι γραμμένα τα εξής: «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι από αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία και από τα βασανιστήρια. Για όσους επιζούσαν, το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και το τέρμα των δεινών τους, γιατί τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα, οι βάρβαροι ντόπιοι κάτοικοι των τουρκικών χωριών...»
Σκοπός των Τούρκων ήταν, με τους εκτοπισμούς, τις πυρπολήσεις των χωριών, τις λεηλασίες, να επιτύχουν την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρα των ελληνικών περιοχών και να καταφέρουν ευκολότερα των εκτουρκισμό εκείνων που θα απέμεναν.

ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΠΛΗΓΜΑ.

Το 1919 αρχίζει νέος διωγμός κατά των Ελλήνων από το Κεμαλικό καθεστώς, πολύ πιο άγριος κι απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Εκείνος ο διωγμός υπήρξε η χαριστική βολή για τον ποντιακό ελληνισμό.

Στις 19 του Μάη, με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα, αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας. 
Με τη βοήθεια μελών του Νεοτουρκικού Κομιτάτου συγκροτεί μυστική οργάνωση, τη Mutafai Milliye, κηρύσσει το μίσος εναντίον των Ελλήνων και σχεδιάζει την ολοκλήρωση της εξόντωσης του Ποντιακού Ελληνισμού. Αυτό που δεν πέτυχε το σουλτανικό καθεστώς στους πέντε αιώνες της τυραννικής διοίκησής του, το πέτυχε μέσα σε λίγα χρόνια ο Κεμάλ που εξόντωσε τον Ελληνισμό του Πόντου και της Ιωνίας.
Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, οι κρεμάλες, οι πυρπολήσεις των χωριών, οι βιασμοί, οι δολοφονίες ανάγκασαν τους Έλληνες του Πόντου να ανέβουν στα βουνά οργανώνοντας αντάρτικο για την προστασία του αμάχου πληθυσμού.

Με την επικράτηση του Κεμάλ, οι διωγμοί συνεχίζονται με μεγαλύτερη ένταση. Στήνονται στις πόλεις του Πόντου τα διαβόητα έκτακτα δικαστήρια ανεξαρτησίας, που καταδικάζουν και εκτελούν την ηγεσία του Ποντιακού Ελληνισμού. Το τέλος είχε φτάσει.

Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην Ελλάδα.

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στην Ελλάδα, η αποξένωση των προσφύγων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της εγκατάστασής τους οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στον φόβο του ελλαδικού πολιτικού συστήματος για την εξάπλωση του κομμουνισμού κι επηρέασε ιδιαίτερα τους Πόντιους της τότε Σοβιετικής Ένωσης, όπως γράφει ο Γιώργος Μαυρογορδάτος στο βιβλίο του, "1915 ο εθνικός διχασμός".

Η αντιμετώπιση των Ποντίων προσφύγων από πλευράς των ντόπιων Ελλαδιτών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή. Προβλήματα Οικονομικής (εκ νέου η τύχη των έρημων ιδιοκτησιών των μουσουλμάνων κυρίως της Μακεδονίας και της Κρήτης), Ιδεολογικής (οι συντηρητικοί και φιλοβασιλικοί έβλεπαν στους πρόσφυγες, τους πιστότερους ψηφοφόρους του Ελευθέριου Βενιζέλου) και Πολιτισμικής φύσης (η ξεκάθαρη διάσταση εμπειριών, γλώσσας και εθίμων) προκάλεσαν πολλά επεισόδια κατά τα οποία οι πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν θύματα ρατσιστικών και εγκληματικών ενεργειών. Από τον διωγμό και τον ξεριζωμό λοιπόν, στην προσπάθεια επιβίωσης σε μια νέα και όχι και τόσο φιλόξενη, πατρίδα.

Παρόλα αυτά  οι ξεριζωμένοι Πόντιοι, με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση του καθημαγμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους και άλλαξαν τις πληθυσμιακές ισορροπίες στη Βόρειο Ελλάδα.

Οι τραγικές όμως μνήμες παρέμειναν βαθιά ριζωμένες στις καρδιές και στις ψυχές και έγιναν ένα με την ύπαρξη των κατατρεγμένων προσφύγων.

Η αναπόληση των όσων δεινών, αποτέλεσαν ένα καθημερινό βίωμα εκείνα τα πρώτα χρόνια.  Μα και τα κατοπινά.

 Ένας ολόκληρος κόσμος, χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες καταβασανισμένες οικογένειες ζούσαν την προσφυγιά, κατασπαρμένες σε όλη την Ελλάδα που όμως ταυτόχρονα πορεύονταν μιαν άλλη καινούργια ζωή.

Έτσι, κάθε χρόνο στις 19 του Μάη, η θλιβερή  και ζοφερή αυτή επέτειος φέρνει στο νου μας  τις  αναλλοίωτες  φοβερές εκείνες μνήμες, που ασίγαστες, άφθαρτες και πάντα ζωντανές, μας φέρνουν κοντά στα όσα βίωσε εκεί  ένας ολόκληρος κόσμος.

*Ο Γρηγόρης Εδιρνέλης είναι δικηγόρος, δημοτικός σύμβουλος Ωραιοκάστρου και επικεφαλής της ΔΚΠΩ Αλληλεγγύη-Ανατροπή