Η έναρξη από τη Θεσσαλονίκη του κινήματος των Νεότουρκων

Όταν εγκαθιδρύονταν από τον Ατατούρ κοσμικό κράτος στην Τουρκία, στην 

οποία προσπαθεί ο Ταγίπ Ερντογάν να επαναφέρει την Ισλαμοκρατία 

Πέρασαν 115 χρόνια από το εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη του κινήματος των Νεότουρκων, ενός κινήματος που οδήγησε στην εγκαθίδρυση του κοσμικού κράτους στην Τουρκία, κάτι που προσπαθεί τώρα να το ανατρέψει η σημερινή τουρκική ηγεσία. Ήταν στις 11 Ιουλίου του 1908, όταν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ζούσαν μοναδικές στιγμές με την επανάσταση που οργανώθηκε από το Οθωμανικό Κομιτάτο, την "Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο", υποχρεώνοντας τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ να προχωρήσει στην εφαρμογή του συντάγματος του 1876. 

Το αποκορύφωμα των πανηγυρισμών για το γεγονός αυτό ήταν η ειρηνική είσοδος στην πόλη Ελλήνων μακεδονομάχων, Βούλγαρων κομιτατζήδων και ενόπλων άλλων εθνικών ομάδων, ακόμη και ληστών.

Έτσι η Θεσσαλονίκη, που μέχρι την εποχή εκείνη βρισκόταν σε αναβρασμό λόγω των πολιτικών δολοφονιών από εξτρεμιστές και υπερεθνικιστές Βούλγαρους, έμελλε αίφνης να δει συμφιλιωμένους όχι μόνο τους λαούς και τις εθνότητες που ζούσαν εδώ αλλά και σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία. Το ίδιο όμως συνέβη και με τους αντάρτες, οι οποίοι μέχρι την προηγούμενη μέρα πολεμούσαν με άσβεστο μίσος στα βουνά και στους βάλτους της Κεντρικής και της Δυτικής Μακεδονίας. Οι άνθρωποι αυτοί τώρα αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο και πανηγύριζαν για την αναγγελία της εφαρμογής του συντάγματος από τον σουλτάνο! 

 Έμπρακτη απόδειξη της συμφιλίωσης και της ειρηνικής συνύπαρξής τους -στο πλαίσιο της συνταγματικής πλέον οθωμανικής ουτοπίας- ήταν η παράδοση του οπλισμού τους. Τον δρόμο της αδελφοσύνης των λαών έδειξαν από την πρώτη ημέρα ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και ο πρόεδρος της τοπικής Βουλγαρικής Επιτροπής, οι οποίοι μαζί με τον μουφτή αγκαλιάστηκαν και προέτρεψαν και τον λαό να πράξει το ίδιο.
Στο ίδιο πνεύμα απευθύνθηκε προς τους πολίτες ο εκ των ηγετών του Κινήματος Εμβέρ μπέης, στην πλατεία Ολύμπου, η οποία από τότε μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας: «Πολίτες! Σήμερα ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει πια. Είμαστε όλοι αδέλφια. Δεν υπάρχουν πια Βούλγαροι,  Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί!» Και όμως, λίγο μετά την επικράτησή τους οι Νεότουρκοι άρχισαν να διώκουν τους παράγοντες της ελληνικής και της βουλγαρικής κοινότητας, για να ακολουθήσει η εφαρμογή ενός ευρύτερου σχεδίου εθνικών εκκαθαρίσεων, η οποία κατέληξε στις γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων.

Πως εκδηλώθηκε το Κίνημα των Νεότουρκων

Στη στροφή του 19ου προς τον 20ό αιώνα, ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ κυβερνούσε απολυταρχικά την Οθωμανική αυτοκρατορία και αντιστρατευόταν κάθε φιλελεύθερη κίνηση. Το 1891, ιδρύθηκε στη Γενεύη η μυστική οργάνωση «Ένωση - Πρόοδος» που έβαλε σκοπό να εκσυγχρονίσει το κράτος, να πετύχει τον φιλελεύθερο μετασχηματισμό του και να το εδραιώσει στα εδάφη που κατείχε. Τα μέλη της έμειναν στην ιστορία με το όνομα «Νεότουρκοι». Αρχές του 20ού  αιώνα, η έδρα της οργάνωσης μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη (1906), όπου είχε συγκροτηθεί ο πυρήνας της οργάνωσης αλλά και χρηματοδότες της ανάμεσα στους πλούσιους εμπόρους της εποχής.

Με την έντεχνη προπαγάνδα της και με τον προσηλυτισμό των πιο ικανών από τους αξιωματικούς του στρατού η «Ένωση - Πρόοδος» γρήγορα έγινε πανίσχυρη. Οι μυστικές υπηρεσίες του σουλτάνου τον είχαν έγκαιρα προειδοποιήσει για τη δράση των συνωμοτών αλλά δεν υπήρχε τρόπος να ανακοπεί η φορά των πραγμάτων.

Στις 10 Ιουλίου του 1908, ο ηγέτης των Νεότουρκων, Εμβέρ μπέης, κήρυξε την επανάσταση που στόχο είχε την επαναφορά του καταργημένου συντάγματος του 1876 και την «οθωμανική ισότητα», την ισοπολιτεία για όλους ανεξάρτητα από γένος και θρησκεία. Δύο σώματα στρατού ετοιμάστηκαν να βαδίσουν εναντίον της Κωνσταντινούπολης κάτω από την ηγεσία του.

Προετοιμασμένος για τα αναπόφευκτα, ο σουλτάνος εξέδωσε φιρμάνι στις 11 του μήνα, σύμφωνα με το οποίο επαναφερόταν το σύνταγμα, παρεχόταν ελευθεροτυπία, σταματούσε το φακέλωμα των πολιτών και προκηρύσσονταν εκλογές. Η αναίμακτη τροπή των πραγμάτων προκάλεσε αληθινό ενθουσιασμό στους πληθυσμούς της αυτοκρατορίας, ενώ στη Μακεδονία Βούλγαροι και Έλληνες αποφάσισαν να καταθέσουν τα όπλα.

Ο εκλογικός νόμος έβαλε σε κάποιες υποψίες τους Έλληνες καθώς, με ένα περίεργο μαγείρεμα, οι έδρες στις περιοχές όπου πλειοψηφούσαν, ήταν δυσανάλογα περιορισμένες σε σχέση με εκείνες, όπου ο ελληνικός πληθυσμός μειονεκτούσε. Οι καιροί, όμως, δεν άντεχαν τις μεμψιμοιρίες. Σε σύνολο 280 εδρών, οι Έλληνες πήραν τις 27 αλλά με βάση τα αποτελέσματα υπολόγιζαν ότι έπρεπε να λάβουν τις 54 έδρες, αν ο νόμος ήταν πιο δίκαιος. Οι Αρμένιοι κέρδισαν 10 έδρες, οι Βούλγαροι 5, οι Σέρβοι 4 και οι Ιουδαίοι της διασποράς μόλις δύο. Ο Αμπντούλ Χαμίτ κήρυξε πανηγυρικά την έναρξη των εργασιών της Βουλής κι εκφώνησε λόγο πίστης στο σύνταγμα.

Όσο οι υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν απασχολημένοι με τις απρόσμενες ελευθερίες τους, ο σουλτάνος προετοίμαζε τον δεύτερο γύρο μαζεύοντας στην Κωνσταντινούπολη τους πιστούς σ’ αυτόν Αλβανούς αξιωματικούς. Η αντεπανάσταση ξέσπασε στις 31 Μαρτίου του 1909, ο στρατός κυρίευσε και έκλεισε τη Βουλή, υπουργοί συνελήφθησαν κι εκτελέστηκαν, ο μεγάλος βεζίρης αντικαταστάθηκε και «αγανακτισμένοι πολίτες» έσφαζαν Αρμένιους στην Κιλικία και στα Άδανα. Το ίδιο θα ήθελαν να κάνουν και με τους Έλληνες αλλά τα πράγματα ήταν διαφορετικά στη Βαλκανική χερσόνησο.

Ο στρατός των Νεότουρκων βάδιζε ήδη εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Στο προάστιο του Αγίου Στεφάνου, τον υποδέχτηκαν οι εκλεγμένοι γερουσιαστές και βουλευτές. Μια εθνοσυνέλευση στήθηκε εκεί. Οι αντεπαναστάτες κηρύχθηκαν εκτός νόμου κι ο Αβδούλ Χαμίτ έκπτωτος. Στις 12 Απριλίου, ο στρατός κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη. Από τους ηγέτες των αντεπαναστατών, οι 40 κρεμάστηκαν στις πλατείες. Οι υπόλοιποι φυλακίστηκαν. Ο Χαμίτ καθαιρέθηκε (14 του μήνα) και οδηγήθηκε στη Θεσσαλονίκη σε κατ’ οίκον περιορισμό στη βίλλα Αλλατίνη, το κτήριο που σήμερα στεγάζει την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Νέος σουλτάνος ανακηρύχθηκε ο αδερφός του, Ρεσάτ, με το όνομα Μωάμεθ Ε’ (1844 - 1918).

Ήταν ό,τι πιο βολικό μπορούσαν να βρουν οι «Νεότουρκοι»: Άνθρωπος αμόρφωτος που ποτέ στη ζωή του δεν είχε βγει από το παλάτι, ιδανικός για μαριονέτα του κομιτάτου.

Έχοντας εξασφαλίσει τον έλεγχο της εξουσίας, οι Νεότουρκοι έδειξαν το αληθινό τους πρόσωπο. Πίσω από τον φιλελευθερισμό τους κρυβόταν ο άκρατος εθνικισμός που στρεφόταν κυρίως εναντίον των έτσι κι αλλιώς μισητών Ελλήνων. Η «οθωμανική ισότητα» θα επερχόταν με τον εκτουρκισμό όλων των εθνοτήτων της επικράτειας. Τα ελληνικά, σερβικά, βουλγαρικά κ.λπ. σχολεία μπήκαν κάτω από τον άγρυπνο έλεγχο της κεντρικής εξουσίας, οι νόμοι για τη λειτουργία των εκκλησιών προκάλεσαν την αγανάκτηση των χριστιανών και ο νόμος για τον γενικό αφοπλισμό των κατοίκων έδωσε την ευχέρεια στη χωροφυλακή να προβαίνει σε πλήθος αυθαιρεσιών με εισβολές και έρευνες στα σπίτια και βιαιοπραγίες.

Οι συμμορίες των Βουλγάρων κομιτατζήδων αντέδρασαν πρώτες. Οι Νεότουρκοι απάντησαν με σφαγές του βουλγαρικού πληθυσμού. Η δολοφονία του μητροπολίτη Γρεβενών ανάγκασε στον πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης να κηρύξει την εκκλησία «σε διωγμό» και να καταγγείλει ως ανύπαρκτη την «οθωμανική ισότητα». Για την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όμως, είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση.

Πηγή: historyreport,