Η τελευταία «μάχη» πάνω στα τείχη της Θεσσαλονίκης

του Απόστολου Λυκεσά

Η τελευταία «μάχη» πάνω στα τείχη της Θεσσαλονίκης δίνεται στις μέρες μας, αλλά φαίνεται ότι θα είναι… σύντομη. Όλα ξεκίνησαν με τον εντοπισμό μιας φωτογραφίας, της παλαιότερης των παραθαλάσσιων τειχών της πόλης, αλλά πριν καταλαγιάσει η πρώτη ένταση μια δεύτερη φωτογραφία έρχεται μάλλον να επιβεβαιώσει όσα μαρτυρεί η πρώτη.

Για μία βδομάδα, σχεδόν, είχαμε το μεγαλύτερο «κυνήγι» εντοπισμού ομοιοτήτων με τη σημερινή πόλη. Ιστορικοί, ερευνητές, φιλίστορες, ιστοριοδίφες, συλλέκτες αλλά και απλοί πολίτες επιχειρηματολογούσαν σε έναν διάλογο που έφερνε σε ντελίριο, καθώς το ντοκουμέντο είναι μοναδικό. 

Η πρώτη φωτογραφία αναρτήθηκε στο facebook από τη σοβαρή ομάδα «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» και προκάλεσε αμέσως αλληλοσυγκρουόμενα κύματα ενθουσιασμού και αμφιβολιών.

Όπως έγραψε το μέλος της ομάδας, Ζαχαρίας Σεμερτζίδης, «η μοναδική μέχρι σήμερα φωτογραφική αποτύπωση της παραλίας της Θεσσαλονίκης πριν από την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου τείχους.

Χρονολογία κατά προσέγγιση στα μέσα της δεκαετίας του 1860, οπωσδήποτε πριν το 1867», διευκρινίζοντας ότι το ντοκουμέντο εντοπίστηκε στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας (Magyar Nemzeti Levéltár) και έχει περιληφθεί σε άλμπουμ με τίτλο «Κωνσταντινούπολη», έργο της δεκαετίας του 1860, των αδελφών Αμπντουλλάχ, διάσημων φωτογράφων αρμενικής καταγωγής. 

Μάλιστα, όπως σημειώνουν οι διαχειριστές της σελίδας, η φωτογραφία εντοπίστηκε μετά το «ξεσκόνισμα» 10.000 φωτογραφιών στο λήμμα «Szaloniki» στις διαδικτυακές μηχανές αναζήτησης και η λήψη της έγινε πριν από το 1867 όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού, για να φτάσει τελικά στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας που τη δημοσίευσαν στην ιστοσελίδα τους πριν από έξι μήνες. 

Το ερώτημα βέβαια ήταν ένα: πρόκειται όντως για τη Θεσσαλονίκη; Στα κοινωνικά δίκτυα μαίνονται συγκρούσεις, αφού άλλοι βλέπουν το Μπεχτσινάρ και τον Μεβλαχανέ με το τεράστιο κυπαρίσσι, άλλοι αναρωτιούνται πού είναι η Ανω Πόλη… 

Δύο φίλοι από τα παλιά «συγκρούστηκαν» ήδη δημόσια και εκφράζουν κατά κύριο λόγο τα «αντιμαχόμενα» στρατόπεδα. Συμπτωματικά μάλιστα έχουν σχέση με το Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας.

Ο Γιάννης Επαμεινώνδας, νυν διευθυντής του Κέντρου, υποστηρίζει ότι πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη, αλλά ενστάσεις εκφράζει ο πρώην διευθυντής Ευάγγελος Χεκίμογλου. 

Για τον κ. Επαμεινώνδα η λήψη έχει γίνει από τον Λευκό Πύργο, ο κ. Χεκίμογλου υποστηρίζει ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο έστω και να ανεβούν τα πολύ ογκώδη και βαριά τότε μηχανήματα στην κορυφή του Πύργου ο οποίος ήταν ακόμη φυλακή.

Επιπλέον δεν υπάρχει καμιά αναφορά ότι οι αδελφοί Αμπντουλλάχ πέρασαν ποτέ από την πόλη.

Στον αντίποδα ο κ. Επαμεινώνδας υποστηρίζει, μιλώντας στην «Εφ.Συν.», ότι «τα στοιχεία είναι κατακλυσμιαία, ο ορίζοντας, τα κτίρια, είναι συγκλονιστικό γιατί ποτέ δεν είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε τέτοια ταύτιση». 

«Αγνωστικιστής» δηλώνει ο κ. Χεκίμογλου, διευκρινίζοντας, πάντως, πως «δεν λέω ότι δεν είναι η Θεσσαλονίκη, κατά βάθος είναι και επιθυμία μου, αλλά λέω ότι χρειάζεται μελέτη, να καθορίσουμε τα επιστημονικά κριτήρια μελέτης, να αξιολογηθούν τα τεκμήρια». 

Χθες το απόγευμα ήρθε στο φως και δεύτερη φωτογραφία η οποία, και κατά τον κ. Επαμεινώνδα, απαντά σε όλα τα ερωτήματα και επιβεβαιώνει πως όντως η πρώτη απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη αφού η λήψη έγινε από σημείο μεταξύ πλατείας Ελευθερίας και πλατείας Αριστοτέλους. 

Οπως και να 'χει, η πρώτη φωτογραφία πρόκειται να εκτεθεί και επισήμως και σε μεγάλες διαστάσεις στην έκθεση του ΜΙΕΤ «Το τέλος της παλιάς μας πόλης, Θεσσαλονίκη 1870-1917» (15.11.17-18.02.18) στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης στη Βίλα Καπατζή.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Τι αναφέρει επιπλέον ο Ευάγγελος Χεκίμογλου

Σε ανάρτησή του πριν λίγες ώρες στην ίδια ομάδα στο Facebook ο Ευάγγελος Χεκίμογλου αναφέρει τα ακόλουθα:

«Διέγραψα την ανάρτησή μου στην οποία είχα εκφράσει επιφυλάξεις για την αποδιδόμενη στη Θεσσαλονίκη παλαιά φωτογραφία, διότι ορισμένοι από τους επακόλουθους σχολιασμούς υποβίβασαν το επίπεδο της συζήτησης πέραν της αντοχής μου, αλλά και των ενδιαφερόντων μου. 
Όπως πληροφορούμαι, θα πραγματοποιηθεί προσεχώς συνάντηση σε ακαδημαϊκό περιβάλλον, όπου θα είναι δυνατή η συνεργασία μεταξύ επιστημόνων και η εξέταση της φωτογραφίας βάσει της βιβλιογραφίας και όχι βάσει εντυπώσεων. Επί παραδείγματι, θα τεθεί το ερώτημα: Υπήρχε βάσει των πηγών εσωτερικός δρόμος κατά μήκος του θαλάσσιου τείχους; Τι φαίνεται στη φωτογραφία; Υπάρχουν πηγές της δεκαετίας του 1860 από τις οποίες είναι δυνατή η άντληση πληροφοριών για τις απεικονίσεις της πόλης και ειδικώς για την επίμαχη; Τι γνωρίζουν τα Αρχεία της Ουγγαρίας για τη συγκεκριμένη εικόνα και τι αναφέρει ο κατάλογος της Διεθνούς Εκθέσεως των Παρισίων του 1867 περί αυτής; Ποιοι θα μπορούσαν να έχουν λάβει φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης; Μπορούν να επιβεβαιωθεί η ομοιότητα κτισμάτων, όπως αυτό που ορθώς επισήμανε ο κ. Αθάνατος; Ποια είναι η γωνία με την οποία λαμβάνονταν φωτογραφίες στη δεκαετία του 1860; Πώς ήταν οι φωτογραφικές μηχανές (βάρος, διαστάσεις κ.λπ.); Τι φαίνεται στα ΒΑ της Θεσσαλονίκης αν λάβει κανείς σήμερα φωτογραφίες από την κορυφή του Λευκού Πύργου; Και πολλά άλλα.
Ως προς τις ομοιότητες, έχω αιτηθεί ψηφιακό αντίγραφο της επίμαχης φωτογραφίας σε μεγάλη ανάλυση, ώστε να τη μελετήσω δεόντως. Θα χαρώ ιδιαίτερα, αν πρόκειται πράγματι για τη Θεσσαλονίκη. Έχω δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό μελετών σχετικά με την εικονογραφία και την τοπογραφία αυτής της πόλης τα τελευταία τριάντα χρόνια, αν και κρίνοντας από την αφέλεια με την οποία παρουσιάζονται στις οικείες σελίδες του fb ως δήθεν "νέα ευρήματα" δεκάδες φωτογραφίες που δημοσίευσα με ακριβή σχολιασμό παλαιότερα (και μάλιστα χωρίς αναφορά πηγής), αντιλαμβάνομαι ότι μεγάλο μέρος του κόπου αυτού πήγε χαμένο. 
Τέλος, θα ήθελα να κάνω ένα σχόλιο για τη "δεύτερη φωτογραφία", η οποία απεικονίζει το Λευκό Πύργο: Αυτή η φωτογραφία -που αναρτήθηκε για μερικές ώρες σε μικρό μέγεθος, χωρίς αναφορά πηγής- θα μελετηθεί, όταν δημοσιευτεί και βεβαιωθούμε για την αυθεντικότητα και την προέλευσή της. Εάν είναι αυθεντική, και δεν έχω ιδιαίτερο ρόλο να αμφιβάλλω (πρέπει όμως κάποιος προηγουμένως να αναλάβει την ευθύνη της προέλευσής της) δεν τίθεται αμφιβολία για τον τόπο που απεικονίζει. Εκείνο που επιβεβαιώνει είναι η ύπαρξη θαλάσσιου τείχους στην πόλη -που ουδείς αμφισβήτησε- χωρίς όμως να βεβαιώνει ότι "πρώτη" φωτογραφία απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη. Το σημειώνω αυτό χάριν των αφελών, που έσπευσαν να κραυγάσουν και να προβούν σε πρόωρες κρίσεις».