Ειρήνη Γκίνη: Η πρώτη εκτελεσμένη γυναίκα στον Εμφύλιο

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Tα χαράματα της 26ης Ιουλίου 1946 οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα, στα Γιαννιτσά, επτά αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και ανάμεσά τους η 24χρονη σλαβομακεδόνισσα δασκάλα, Ειρήνη Γκίνη. Επρόκειτο για την πρώτη εκτέλεση γυναίκας στην περίοδο του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου, μετά την ψήφιση των «έκτακτων μέτρων», που είχαν θεσπιστεί στις 18 Ιουνίου 1946, με το περιβόητο "Γ' ψήφισμα", το οποίο προέβλεπε την ίδρυση Εκτάκτων Στρατοδικείων. 
Η περίπτωση εκτέλεσης της Ειρήνης Γκίνη, είχε απασχολήσει τη Βουλή των Ελλήνων κατά την συζήτηση, πριν λίγα χρόνια για την ψήφιση της "Συμφωνίας των Πρεσπών" και μάλιστα είχαν αναφερθεί σ' αυτή τόσο ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, όσο και ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας αλλά και αρκετοί βουλευτές. Ποιά ήταν όμως η αγαπητή εξαιρετικά σε όλο το νομό Πέλλας νεαρή δασκάλα που πέθανε ζητωκραυγάζοντας για τη Δημοκρατία, την Ελλάδα και το κόμμα της, το ΚΚΕ;

Η Ειρήνη Γκίνη (ή Μίρκα Γκίνοβα) γεννήθηκε το 1923 στο χωριό Ξανθόγεια του νομού Πέλλας. Οι γονείς της ήταν φτωχοί αγρότες . Μεγάλωσε μέσα σε δύσκολες συνθήκες, ορφανή από μητέρα από πολύ μικρή ηλικία, αλλά κατάφερε να σπουδάσει στο διδασκαλείο νηπιαγωγών της Καστοριάς από όπου αποφοίτησε το 1939, όμως η δικτατορία Μεταξά δεν την διόριζε για αρκετό καιρό λόγω της καταγωγής της. Τοποθετήθηκε τελικά ως νηπιαγωγός/δασκάλα σε σχολεία του νομού Πέλλας λίγο πριν ξεσπάσει η ιταλική επίθεση του Μουσολίνι κατά της χώρας μας.. 

Η δράση της στην Εθνική Αντίσταση
Στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, η Ειρήνη εντάχθηκε αρχικά στην ΟΚΝΕ και την ΕΠΟΝ και το καλοκαίρι του 1943 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Στη συνέχεια, ανέλαβε δράση στον ΕΛΑΣ και σύμφωνα με ορισμένες πηγές πολέμησε στις αρχές Αυγούστου 1944, στην περίφημη μάχη των ανταρτικών δυνάμεων στα στενά του Μουχαρέμ Χάνι, βόρεια της Έδεσσας, ανάμεσα στα βουνά Καϊμακτσαλάν και Βέρμιο, όπου ο ΕΛΑΣ εξουδετέρωσε 640 γερμανο-ιταλούς φασίστες εισβολείς και ντόπιους συνεργάτες τους, ενώ εκατοντάδες ήταν οι τραυματίες και πάνω από 270 οι αιχμάλωτοι.
Μετά την απελευθέρωση από τους κατακτητές, η Γκίνη συνέχισε τους αγώνες για την εδραίωση της ελευθερίας του ελληνικού λαού και τον Μάρτιο του 1945 εντάχθηκε στην ΤΟΜΟ (Μυστική Απελευθερωτική Μακεδονική Οργάνωση) που δημιουργήθηκε στην Έδεσσα, με σκοπό την προστασία του σλαβομακεδονικού πληθυσμού από τη Λευκή Τρομοκρατία των φιλο-βασιλικών και φασιστικών στοιχείων. Αργότερα, στην ιδρυτική διάσκεψη του ΝΟΦ (σλαβομακεδονική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση) που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1945 απορρίπτοντας τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η νεαρή δασκάλα εκλέχτηκε μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου ενώ αναδείχτηκε και σε δραστήριο στέλεχος της οργάνωσης "Αντιφασιστικό Μέτωπο Γυναικών".
Τη συνέλαβαν χωροφύλακες το καλοκαίρι του 1946, στο δάσος της Έδεσσας, όπου κρύβονται η μικρή ανταρτοομάδα του Καϊμακτσαλάν, που αποτελούνταν κυρίως από καταδιωκόμενους αγωνιστές. Με πληγές σε όλο της το κορμί οι διώκτες της, αφού της ξερίζωσαν τα μαλλιά, τη διαπόμπευσαν στους δρόμους της Έδεσσας. 
Στις 25 Ιουλίου 1946 η Ειρήνη Γκίνη μαζί με τους 6 συντρόφους της που είχαν συλληφθεί μαζί, πέρασαν με συνοπτικές διαδικασίες από το Έκτακτο Στρατοδικείο Γιαννιτσών, που συνεδρίασε "κεκλεισμένων των θυρών" στο χώρο του 1ου δημοτικού σχολείου Γιαννιτσών και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ενδεικτικό του κλίματος κάτω από το οποίο έγινε η διεξαγωγή της δίκης, είναι και το γεγονός ότι οι τρεις συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων, αποχώρησαν από τη διαδικασία, καταγγέλοντας ότι δεν τους επιτράπηκε να εξετάσουν μάρτυρες υπεράσπισης και ότι εμποδίστηκαν να ασκήσουν το υπερασπιστικό τους δικαίωμα.  

Αγώνας κατά των αυτονομιστών
Σύμφωνα με την ΕΑΜική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Ελευθερία, η Γκίνη στην απολογία της είπε ότι είναι στέλεχος του ΚΚΕ και του ΝΟΦ και ότι όχι μόνο δεν είχε καμία σχέση με αυτονομιστικές κινήσεις, αλλά αντίθετα αγωνίζεται κατά των αυτονομιστικών ραδιουργιών που υποκινούν οι Άγγλοι. Μάλιστα, όπως αποκαλύφθηκε στη δίκη, η 24χρονη δασκάλα πολέμησε σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής με αυτοθυσία και ηρωϊσμό τους συνεργαζόμενους με τους Ναζί, Οχρανίτες του Κάλτσεφ.

Όπως είπε με θάρρος στους στρατοδίκες οι οποίοι ήταν προαποφασισμένοι για τγην ετυμηγορία:: "Κατά τη διάρκεια της Κατοχής αγωνίστηκα ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές και τους Βουλγαροφασίστες Κάλτσεφ και Ντίμτσεφ οι οποίοι όρμηξαν σαν θηρία, ειδικά ενάντια σε μας τους Μακεδόνες, για να μας οδηγήσουν στα πλοκάμια της φασιστικής «ΟΧΡΑΝΑ».

Χτυπήσαμε με φανατισμό τους οχρανίτες, έτσι ακριβώς όπως πολεμήσαμε και εναντίον των Γερμανών κατακτητών. Το Ν.Ο.Φ. δεν είναι καμία στρατιωτική οργάνωση. Είναι πολιτική δημοκρατική οργάνωση μέσα από την οποία αγωνιζόμαστε για τα δίκαια του λαού μας στην Ελλάδα. Αγωνιζόμαστε για την ελευθερία και τη δημοκρατία…»

(Εφημ. Ελληνικός Βοράς, αρ. 8445, 24 Ιουλίου 1946, σ. 14).

Με βάση εκείνη την επονείδιστη απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου, τα χαράματα της  26ης Ιουλίου 1946, οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, έξω από τα νεκροταφεία των Γιαννιτσών οι:
-Γεώργιος Μουστάκης, 35 χρόνων, από την Πλαγιά Παιονίας
-Παναγιώτης Περτσεμλής, 35 χρόνων από την Έδεσσα
-Θεόδωρος Μιχαήλ, 25 χρόνων από τα Βρεττά Πέλλας
-Δημήτριος Λίμπας, 40 χρόνων από τον Άγρα Πέλλας
-Χρήστος Στογιάννης, 45 χρόνων από την Έδεσσα
-Γεώργιος ΠρόΪος, 29 χρόνων από την Έδεσσα
-Ειρήνη Γκίνη 24 χρόνων.

Σύμφωνα με ένα δημοσίευμα στο θεωρητικό περιοδικό του ΚΚΕ "Κομμουνιστική Επιθεώρηση" το 1946, ο πρώτος από τους εκτελεσμένους, Γεώργιος Μουστάκης, υπήρξε ένας από τους ήρωες της Εθνικής Αντίστασης, καθώς οργάνωσε στη διάρκεια της Κατοχής τον Εφεδρικό ΕΛΑΣ της Έδεσσας και ήταν ένας από τους επικεφαλής τμήματος του ΕΛΑΣ που ανατίναξε δύο γερμανικές αμαξοστοιχίες με πολεμικό υλικό στο Μουχαρέμ Χάνι στις αρχές Αυγούστου του 1944.

Για την Ειρήνη Γκίνη το θεωρητικό περιοδικό του ΚΚΕ τόνιζε ιδιαίτερα ότι από την απελευθέρωση και μετά και μέχρι τη σύλληψη, την καταδίκη και την εκτέλεσή της, η ηρωίδα κομμουνίστρια συνέχισε να πολεμάει τους αυτονομιστές της Μακεδονίας, που τους οργανώνουν και τους υποκινούν οι Άγγλοι. 
Ήταν η πρώτη επίσημη εκτέλεση που εγκαινιαζόταν ύστερα από την ψήφιση των «έκτακτων μέτρων», τα οποίοα είχαν υιοθετηθεί στις 18 Ιούνη 1946, με το περιβόητο "Γ' ψήφισμα", που προέβλεπε την ίδρυση Εκτάκτων Στρατοδικείων και καθόριζε ποινές θανάτου σε όποιον «στασίαζε», με σκοπό «να αποσπαστεί μέρος της ελληνικής επικράτειας», ενώ προέβλεπε μια σειρά κατασταλτικά μέτρα και απαγορεύσεις.  Με εκείνο το "Γ΄ Ψήφισμα", πήρε αμέσως μπροστά η βιομηχανία των Εκτάκτων Στρατοδικείων, τα οποία οδήγησαν εκατοντάδες δημοκρατικούς πολίτες στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Το γράμμα ενός στρατιώτη

Λίγες μέρες μετά την εκτέλεση της κόρης του, ο πατέρας της Ειρήνης Γκίνη έπαιρνε ένα συγκινητικό ανώνυμο γράμμα που του έστειλε ένας στρατιώτης ο οποίος βρέθηκε στον τόπο της εκτέλεσης και υπέγραφε ως «Μ»:

«Κύριε Κώστα

Από τις έξι η ώρα σήμερα δυστυχώς η Ειρήνη έπαψε να ζη. Σας συγχαίρω για την κόρη που γεννήσατε. Την συνάντησα νεκρή έχοντας ένα χαμόγελο στα χείλη της και μια ηρεμία, και όταν τραγουδούσε όλοι οι παρόντες εκεί ξαφνιαστήκαμε. Στις πέντε και μισή η ώρα την πλησίασα και την ρώτησα μήπως θέλει κάτι να γράψω εκ μέρους της στους γονείς της.

Η Μίρκα μου είπε: "Πεθαίνω για κάτι που ολοκληρωτικά πιστεύω ότι είναι έντιμο, και όχι άτιμο, για μια καλύτερη ζωή για όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο για την δική μου".

Ήταν θαυμαστή και ανδρειωμένη, και ούτε μπροστά στον θάνατο δεν έδειξε λιποψυχία. Το ίδιο και οι υπόλοιποι έξι, αλλά περισσότερο αυτή.

Δεν γράφω αυτά τα λόγια για να πενέψω την κόρη σας, αλλά εκθέτω την ίδια την αλήθεια όπως ακριβώς την είδα. Σας στέλνω τους χαιρετισμούς μου εγώ ένας στρατιώτης, ο οποίος τυχαία παρευρίσκονταν σ’ αυτή την δύστυχη στιγμή, και είχα την επιθυμία να σας γράψω τις τελευταίες κουβέντες της αξέχαστης Ειρήνης, γνωστή σε όλους μας με το όνομα Μίρκα…

Η ανταπόκριση του Κώστα Δημάδη και το χρονογράφημα του Απ. Σπήλιου
Όπως αναφέρονταν στο τηλεγράφημα του ανταποκριτή του Ριζοσπάστη στη Θεσσαλονίκη, Κώστα Δημάδη, του κατοπινού επί δεκαετίες διευθυντή της εφημερίδας Μακεδονία:
"Η Ειρήνη Γκίνη όταν της ανακοινώθηκε ότι θα εκτελεστεί, πλύθηκε και χτενίστηκε, έτοιμη να αντιμετωπίσει το απόσπασμα. Κανένας από τους επτά δεν δέχτηκε να του δέσουν τα μάτια. Όλοι βάδισαν στον τόπο της εκτέλεσης τραγουδώντας τραγούδια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. ΟΙ τελευταίες τους λέξεις ήταν "Ζήτω η Δημοκρατία", "Ζήτω το ΚΚΕ", "Κάτω ο φασισμός"

Εφημερίδα Αθηνών Ελευθερία 27 Ιουλίου 1946

Την επόμενη ημέρα, στο καθημερινό χρονογράφημά του στη στήλη "Σφυριές" που διατηρούσε στην ίδια εφημερίδα ο Απόστολος Σπήλιος, σημείωνε μεταξύ των άλλων:
"Λίγα λουλούδια σύντροφοι σήμερα. Λίγα λουλούδια άσπρα και δροσερά σαν τα νιάτα της, τα 24 χρόνια της μικρής δασκαλίτσας. Της μικρής δασκαλίτσας και της πολύ μεγάλης συντρόφισσας που χάσαμε. Και σκύψτε το κεφάλι και σφίξτε τις γροθιές και ψιθυρίστε τα λόγια που λένε οι κομμουνιστές, οι επαναστάτες, όλοι οι τίμιοι άνθρωποι αυτού του κόσμου όπου γης: Στέκουν και πέφτουν. Πέφτουν αλλά δεν γονατίζουν μπροστά σε βία καμία...." 

Προτομή της Ειρήνης Γκίνη στα Σκόπια

Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα, οι υπερεθνικιστικοί κύκλοι των Σκοπίων στην τότε ενιαία Γιουγκοσλαβία, προσπάθησαν να οικειοποιηθούν την Ειρήνη Γκίνη. Και χωρίς καμια αναφορά στο ΚΚΕ, το ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ και τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού,. για τα οποία αγωνίστηκε και θυσιάστηκε η ηρωίσα σλαβομακεδόνισσα, ποροσπαθούν να τγην εμφανίσουν ως ηρωίδα του «εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των σκλαβωμένων Μακεδόνων του Αιγαίου». Σε αυτή την προσπάθεια παραχάραξης της ιστορικής αλήθειας πρωτοστατούσε και εξακολουθεί να δίνει τον πρώτο τόνο το ακροδεξιό υηπερεθνικιστικό κόμμα VMRO, το ίδιο που πολέμησε λυσσαλέα και τη Συμφωνία των Πρεσπών.  

Σημειώνεται τέλος ότι το 1982 το δημοτικό συμβούλιο Γιαννιτσών με απόφασή του είχε δώσει το όνομα της Ειρήνης Γκίνη σε μια πλατεία της πόλης, απόφαση που ανακλήθηκε στη συνέχεια μετά τις αντιδράσεις ακροδεξιών κύκλων.

To επίγραμμα
Μετά το θάνατό της γράφτηκε προς τιμή της τούτο το επίγραμμα για να τοποθετηθεί κάποτε στον τάφο της...
Για σένα πλέκουν δαφνοστέφανα οι καιροί
κι αντιλαλούν απ' τα στερνά σου τα τραγούδια
πόλεις, βουνά, λαγκάδια κι ουρανοί.
Δίπλα στο μνήμα σου το μίσος μας λαμπάδα.
Σ' ένα χωριό δασκάλα αν ήσουν ταπεινή,
τώρα περνάει απ' το σκολειό σου όλη η Ελλάδα.