Η δίκη της "Δημοκρατικής Άμυνας" στο Έκτακτο Στρατοδικείο της χούντας

Πρώτη ημέρα της δίκης της Δημοκρατικής Αμυνας. Διακρίνονται από αριστερά, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Χαρ. Πρωτοπαππάς, Παν. Ανδριτσάκης, Παν. Τσαγκαράκης, Στρατηγός Γ. Ιορδανίδης και πίσω ο Σάκης Καράγιωργας.

Στα τέλη Μαρτίου του 1970, κι ενώ η Ελλάδα στέναζε κάτω απο το καθεστώς των πραξικοπηματιών, άρχιζε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών η δίκη των μελών της αντιδικτατορικής οργάνωσης "Δημοκρατική Άμυνα", που συνιστά γεγονός κομβικής σημασίας τόσο για την οργανωμένη αντίσταση ενάντια στη χούντα στο εσωτερικό όσο και για την εικόνα του καθεστώτος στο εξωτερικό λίγους μήνες μετά την αποχώρηση της χώρας από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Στην προσπάθειά της να εμφανίσει τα μέλη της οργάνωσης ως "τρομοκράτες", η δικτατορία επέλεξε να δώσει δημοσιότητα στη δίκη, κάτι που επρόκειτο να αποδειχθεί οδυνηρή επιλογή για την ίδια.
Η Δημοκρατική Αμυνα συγκροτήθηκε λίγους μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας από κεντρογενείς προσωπικότητες του ευρύτερου ακαδημαϊκού χώρου και της διανόησης. Ανάμεσά τους ο Γεώργιος Μυλωνάς, ο Βασίλης Φίλιας, ο Σπύρος Πλασκοβίτης, ο Σάκης Καράγιωργας, ο Χρήστος Ροκόφυλλος, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης και ο Νίκος Κωνσταντόπουλος. Αναφερόμενος στους λόγους που επέβαλαν τη σύσταση της Δημοκρατικής Αμυνας, ο Καράγιωργας σημείωσε κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας ότι αυτοί ήταν αφενός «η διά βιαίων μέσων κατάλυσις του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας υπό μιας ολιγομελούς ομάδος αξιωματικών» και αφετέρου «το δικαίωμα αμύνης και αντιστάσεως κατά της επιβληθείσης δικτατορίας εις την χώραν». Εστιάζοντας στη διακίνηση ειδήσεων για την πληροφόρηση των πολιτών, αλλά και την οργάνωση δολιοφθορών, τα μέλη της επέμεναν στην ανάγκη υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζοντας με θέρμη ότι αυτή έπρεπε να είναι η τελευταία δικτατορία στην ελληνική Iστορία.

Σάκης Καράγιωργας

Ποινές από πέντε χρόνια έως ισόβια
Η πορεία της Δημοκρατικής Αμυνας, όμως, ανατράπηκε από ένα τραγικό γεγονός, που επρόκειτο να μεταβάλει άρδην τα δεδομένα. Τον Ιούλιο του 1969, ο καθηγητής Δημόσιας Οικονομίας του Παντείου Σάκης Καράγιωργας, που είχε απολυθεί για ένα διάστημα από το καθεστώς, συλλαμβάνεται στο σπίτι του έπειτα από έκρηξη εκρηκτικού μηχανισμού που οδήγησε στον σοβαρό τραυματισμό του. Το τυχαίο αυτό γεγονός θα οδηγήσει στη σύλληψη σημαντικού αριθμού μελών του πυρήνα της οργάνωσης, που την επόμενη άνοιξη θα οδηγηθούν σε δίκη ενώπιον του έκτακτου στρατοδικείου. Η δίκη, που διήρκεσε περίπου δύο εβδομάδες, ήταν καθοριστικής σημασίας, καθώς υπογράμμιζε τη φαιδρότητα του επιχειρήματος πάνω στο οποίο είχε στηριχθεί η προπαγάνδα του καθεστώτος περί προστασίας της χώρας από τον κομμουνισμό. Οι 34 κατηγορούμενοι ήταν στην μεγάλη πλειονότητά τους μετριοπαθείς κεντρώοι που κάθε άλλο παρά μπορούσαν να χαρακτηριστούν Αριστεροί.
Ανάμεσά τους ήταν μάλιστα και ο στρατηγός Ιορδανίδης, που είχε υπηρετήσει ως σύνδεσμος της χώρας στο ΝΑΤΟ. Ενδεικτικό το σχετικό σχόλιο του Guardian, που σημείωνε χαρακτηριστικά πως: «Με μια πρώτη ματιά οι κατηγορούμενοι μοιάζουν με υπουργικό συμβούλιο».

Από αριστερά, Γεώργιος Μαγκάκης, Γεώργιος Μαύρος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος 

και Παναγής Παπαληγούρας στη δίκη της «Δημοκρατικής Αμυνας». 

Μάρτυρες υπεράσπισης και οι Γ. Μαύρος και Π. Κανελλόπουλος
Στη δίκη κλήθηκαν ως μάρτυρες υπεράσπισης, μεταξύ άλλων, οι πρώην υπουργοί της Ενωσης Κέντρου Γεώργιος Μαύρος και Δημήτριος Παπασπύρου, καθώς και ο ανατραπείς από τους δικτάτορες πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Επρόκειτο για μία πράξη καταδίκης του δικτατορικού καθεστώτος με ευρύτερους συμβολισμούς, από πρώην πολιτικούς αντιπάλους, οι οποίοι πλέον βρίσκονταν – όπως και η συντριπτική πλειονότητα του πολιτικού κόσμου – απέναντι στο καθεστώς των συνταγματαρχών. Υπογραμμίζοντας τους λόγους που συνέτειναν στην απόφασή του να εμπλακεί με την οργανωμένη αντίσταση, ο Καράγιωργας σημείωνε χαρακτηριστικά: «Αυτός ο λαός έκανεν πολλάς θυσίας και δαπάνας χάριν εμού. Με εσπούδασεν εις τα ελληνικά πανεπιστήμια, με έστειλεν με υποτροφίαν δι’ ανωτέρας σπουδάς εις το εξωτερικόν, με έκανεν καθηγητήν ανωτάτης σχολής και ανώτατον κρατικόν λειτουργόν. Τι ζητεί ως αντάλλαγμα από εμέ ο ελληνικός λαός και η πατρίς;
Τι ζητεί από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους; Δύο μόνον πράγματα. Να προσφέρουν τας επιστημονικάς των υπηρεσίας και να είναι οι θεματοφύλακες των ηθικών και πνευματικών αξιών του ελληνικού λαού. Είχα υποχρέωσιν, επομένως, κύριοι στρατοδίκαι, να εξοφλήσω αυτό το μεγάλο χρέος μου, ακόμη και εάν παρίστατο ανάγκη να δώσω και την ζωήν μου...».
Στις 12 Απριλίου 1970 ανακοινώθηκε η απόφαση του στρατοδικείου, σύμφωνα με την οποία ο Σάκης Καράγιωργας καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, παρά την αρχική εισήγηση του βασιλικού επιτρόπου που είχε ζητήσει θανατική ποινή, γεγονός που εν πολλοίς μπορεί να αποδοθεί και στις έντονες πιέσεις της διεθνούς κοινότητας. Σε ακόμη 19 κατηγορούμενους επιβλήθηκαν ποινές από 5 έως 18 έτη.

Έντονες διεθνείς αντιδράσεις για τις καταδίκες
Την επομένη της απόφασης, η κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας εξέφρασε την αποδοκιμασία της, σημειώνοντας ότι επρόκειτο να εργαστεί για την αναθεώρησή της. Η δίκη της Δημοκρατικής Αμυνας, όμως, προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης, κυρίως λόγω των καταγγελιών των κατηγορουμένων για βασανιστήρια, επιτείνοντας το ήδη δυσμενές κλίμα έναντι της χούντας.
Με επίκεντρο το ζήτημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οργανώσεις και πολίτες από όλη την Ευρώπη ενέτειναν τις πιέσεις προς τις κυβερνήσεις τους για αυστηρότερα μέτρα έναντι του καθεστώτος. Αλλωστε, είναι χαρακτηριστικό της πίεσης που αντιμετώπισε η δικτατορία, το γεγονός ότι δύο ημέρες πριν από την απόφαση του στρατοδικείου ο Γεώργιος Παπαδόπουλος σε μία προσπάθεια αναστροφής του κλίματος, ανακοίνωσε την απελευθέρωση 350 πολιτικών κρατουμένων, παράλληλα με μία δέσμη μέτρων περιστολής του στρατιωτικού νόμου, όπως οι διατάξεις περί ασύλου κατοικίας και ελευθερίας του συνέρχεσθαι.

Μεγάλη δημοσιότητα και ενδιαφέρον διεθνώς
Επρόκειτο για μία πρωτοβουλία που όμως δεν κατάφερε να αναστείλει τη νέα καταδικαστική απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης στις 15 Απριλίου, τρεις μόλις ημέρες μετά την καταδικαστική απόφαση του στρατοδικείου. Η καταδίκη στηρίχθηκε σε έκθεση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην οποία γινόταν λόγος για 213 υποθέσεις κακοποίησης πολιτικών κρατουμένων καθώς και υποβολή κρατουμένων σε βασανιστήρια. Επρόκειτο για την κατάληξη μιας μακράς νομικής μάχης που είχε ξεκινήσει με πρωτοβουλία των σκανδιναβικών κρατών λίγους μήνες μετά την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος. Συνοψίζοντας τις νέες συνθήκες που προδιαγράφονταν για το καθεστώς ο Guardian υπογράμμιζε ότι το καθεστώς έχοντας όλο το πολιτικό φάσμα από την επαναστατική Αριστερά και τους κομμουνιστές έως τους σοσιαλδημοκράτες, τους συντηρητικούς και τους βασιλόφρονες εναντίον του, δεν μπορεί να ελπίζει σε μακροημέρευση αντίστοιχη του καθεστώτος Φράνκο στην Ισπανία.

Τραγική συνέχεια, η αυτοπυρπόληση Γεωργάκη
Λίγους μήνες αργότερα, στις 19 Σεπτεμβρίου 1970, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη επρόκειτο να συγκλονιστεί από μία πρωτοφανή αντιστασιακή πράξη. Ο φοιτητής Κώστας Γεωργάκης, αυτοπυρπολήθηκε μπροστά στο δικαστικό μέγαρο στην κεντρική πλατεία Ματεότι της Γένοβας, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Το συγκλονιστικό γεγονός, που καταγράφηκε ως μία από τις πλέον συμβολικές πράξεις αντίστασης κατά του δικτατορικού καθεστώτος, δεν δημοσιεύθηκε στον ελληνικό Τύπο. Παράλληλα, η χούντα επί μήνες αρνείτο να επιτρέψει τη μεταφορά της σορού του φοιτητή στη γενέτειρά του Κέρκυρα. Η θυσία του Κώστα Γεωργάκη έχει εγγραφεί στο συλλογικό υποσυνείδητο, ως μία πράξη πατριωτισμού ενάντια στην καταπίεση και στην ανελευθερία. Τιμώντας τη μνήμη του, ο Νικηφόρος Βρεττάκος αναφέρθηκε στην πράξη του μέσα από το ποίημά του, με τίτλο «Αυτοπυρπόληση»:
                                                        Ντύθηκες γαμπρός
                                                         φωταγωγήθηκες σαν έθνος.
                                                         έγινες ένα θέαμα ψυχής
                                                         ξεδιπλωμένης στον ορίζοντα.
                                                         Είσαι η φωτεινή
                                                         περίληψη του δράματός μας,
                                                         τα χέρια μας προς την Ανατολή
                                                         και τα χέρια μας προς τη Δύση.
                                                         Είσαι στην ίδια λαμπάδα τη μια
                                                         τ’ αναστάσιμο φως
                                                         κι ο επιτάφιος θρήνος μας.

Πηγή: Εφημερίδα Καθημερινή, του Χρήστου Χρηστίδη, διδάσκοντα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο