Τα Χριστούγεννα στη Θεσσαλονίκη πριν ένα αιώνα

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Χριστούγεννα του 1920, πριν ένα και πλέον αιώνα στη Θεσσαλονίκη, σε μία ταραγμένη εποχή. Η πόλη, όπως και η υπόλοιπη χώρα, ετοιμάζονται για τη μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης, στον απόηχο της εκστρατείας στη Μικρά Ασία που βρισκόταν σε εξέλιξη, με τον ελληνικό στρατό να έχει φτάσει στη Σμύρνη και να ετοιμάζεται για το Αφιόν Καραχισάρ όπου θα γνωρίσει το Βατερλώ του.

Η Εφημερίδα των Βαλκανίων στις 25 Δεκεμβρίου 1920

Ήδη οι Θεσσαλονικείς έχουν πάρει μία πρόγευση του προσφυγικού κύματος που θα ακολουθήσει το μεθεπόμενο χρόνο, καθώς στη Μακεδονία καταφθάνουν εκείνη την περίοδο οι περισσότεροι από τους δεκάδες χιλιάδες Καυκάσιους πρόσφυγες. Οι οποίοι έχοντας χάσει όλα τα υπάρχοντά τους στα ρωσικά λιμάνια όπου είχαν επιβιβαστεί, αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη για να οδηγηθούν ευθύς αμέσως, ταλαιπωρημένοι, νηστικοί και κουρελήδες στο λοιμοκαθαρτήριο της Καλαμαριάς.

Χριστουγεννιάτικη διαφήμιση

ΟΙ κάτοικοι της πρωτεύουσας της ελληνικής Μακεδονίας που ακόμη δεν είχαν συνέλθει από την εφιαλτική πυρκαγιά η οποία είχε εκδηλωθεί τρία χρόνια πριν, στα 1917, κατακαίοντας τη μισή σχεδόν πόλη, γιορτάζουν τα Χριστούγεννα φτωχικά οι περισσότεροι, με ότι διαθέτει ο καθένας. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα έγραφε στη στήλη "Πενιές" η Εφημερίδα των Βαλκανίων που εκδίδονταν και διευθύνονταν από τον Νίκο Καστρινό, έναν από τους κορυφαίους εργάτες της βορειοελλαδικής δημοσιογραφίας:

"Σήμερον οι τσέπες των δύστυχων οικογενειών υφίστανται αγρίαν αφαίμαξιν. Από τους χασάπηδες, τους μπακάληδες, τους μανιφατουρατζήδες (σ.σ. βιοτέχνες), παπουτσήδες, μοδίστρες, καπελάδες και τράβα κορδέλα. Η κίνησις στην αγορά και σ' όλα τα καταστήματα εν γένει είναι πολύ ζωηρή. Ο κοσμάκης με όλη τη φτώχεια του, τρέχει και δίνει τους οβολούς του για να ικανοποιήσει οπωσδήποτε τα δακρυσμένα μάτια των παιδιών, που περιμένουν ανυπόμονα την σημερινή μέρα και την πρωτοχρονιά". 

 Στο θρησκευτικό συναίσθημα επικεντρώνονταν το Χριστουγεννιάτικο φύλλο της εφημερίδας Μακεδονία του Ιωάννη Βελλίδη, η οποία στο κύριο άρθρο της ανέφερε:

"Η ζωή δεν είναι όνειρο και το μυστήριο της Βηθλεέμ δεν είναι απάτη. Εάν η ιστορία ψεύδεται, το αίμα των μαρτύρων, των αμαρτωλών οι σπαραγμοί, οι ύμνοι των δικαίων και των ευσεβών οι λίβανοι δεν ψεύδονται ποτέ.... Η γέννησίς Του άλλως τε υπήρξε η αρχή και αφετηρία κάποιου νέου κόσμου, νέας ζωής, νέου πολιτισμού και νέας ανθρωπότητος".

To μουσικό τόνο στο γιορτασμό της μεγάλης μέρας, δίνει το Ωδείο Θεσσαλονίκης με συναυλία στο κατάμεστο από κόσμο κινηματοθέατρο "Πάνθεον", ερμηνεύοντας έργα των Μπετόβεν, Μότσαρτ, Σοπέν κ.α.

Σε βαρύ πολιτικό κλίμα

Τις χριστουγεννιάτικες ημέρες του 1920 σκίαζε το βαρύ πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στη χώρα, ύστερα από τη βαριά ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου στις βουλευτικές εκλογές που είχαν γίνει δύο μήνες πριν, την 1η Νοεμβρίου. Με τον Βενιζέλο να καταφεύγει αυτοεξόριστος στη Νίκαια της Γαλλίας, αποφεύγοντας τις πολιτικές συζητήσεις με τους επισκέπτες του από την Ελλάδα και δηλώντας ότι "αν εις μίαν περίπτωσιν ο ελληνικός λαός με εγκατέλειψε, δεν δύναμαι να τον κατηγορήσω".

Παραμονές Χριστουγέννων του 1920 οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης
διαφήμιζαν "το ούζο που αλέθει στο στομάχι ότι κι αν του δώσετε" 

Η εκλογική συντριβή του Βενιζέλου είχε οδηγήσει την Ελλάδα σε μία από τις μεγαλύτερες περιπέτειες της ιστορίας της, καθώς η τυχοδιωκτική εκστρατεία στη Μικρά Ασία μετατράπηκε στην επώδυνη Μικρασιατική καταστροφή. Την ώρα που η νικήτρια των εκλογών ενωμένη αντιβενιζελική παράταξη σε μία από τις πρώτες κινήσεις της είχε επαναφέρει στη χώρα την μοναρχία των Γλύξπουργκ. Με συνέπεια οι τρεις σύμμαχες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χώρες Γαλλία, Αγγλία και Ιταλία να επιδίδουν παραμονές Χριστουγέννων διακοίνωση στην Ελλάδα για την απόφαση της κυβέρνησης Ράλλη των αντιβενιζελικών κομμάτων να επαναφέρουν στην Ελλάδα τον φιλογερμανό βασιλιά Κωνσταντίνο. 

Ανήμερα των Χριστουγέννων καταφθάνει στη Θεσσαλονίκη ο κορυφαίος πολέμιος του Βενιζέλου, αρχηγός του "Κόμματος Εθνικοφρόνων" και αργότερα του "Λαϊκού Κόμματος", Δημήτριος Γούναρης (1867-1922), που είχε αναλάβει υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη. Το κατεστημένο της πόλης του ετοιμάζει υποδοχή στην πλατεία του Λευκού Πύργου, ενώ ο "Σύνδεσμος Συντεχνιών Θεσσαλονίκης" (ο σημερινός ΣΕΒΒΕ) με ανακοίνωση που υπογράφουν ο πρόεδρός του Ιωάννης Τσιάμης και ο γενικός του γραμματέας Θωμάς Μπάρμπας καλούν στην πολιτική ομιλία που επρόκειτο να εκφωνήσει τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων ο Γούναρης.

Εφημερίδα Το Φως 25-12-1920

Θύελλα στο δημοτικό συμβούλιο

Η επίσκεψη Γούναρη προκαλεί θύελλα στο δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης μετά την απόφαση της δημοτικής αρχής να διαθέσει το ποσό των 10.000 δραχμών για να παραθέσει γεύμα στον υπουργό Στρατιωτικών, τη στιγμή που είχε εγκρίνει μόλις 15.000 δραχμές για βοήθεια λόγω Χριστουγέννων στους εκατοντάδες άνεργους καπνεργάτες της πόλης. Στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου παραβρίσκονταν και αντιπροσωπεία του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον Γραμματέα του Γρηγόρη Παπανικολάου (1883-1963). Και όταν ζήτησε να μιλήσει, δεν του δόθηκε ο λόγος με αποτέλεσμα να αποχωρήσει από την αίθουσα διαμαρτυρόμενη η εργατική αντιπροσωπεία.

Ο γιορτασμός εκείνων των Χριστουγέννων στη Θεσσαλονίκη είχε γίνει με την Πυροσβεστική σε επιφυλακή καθώς όπως είπαμε είχαν περάσει μόλις τρία χρόνια από την εφιαλτική πυρκαγιά του 1917. Στην πόλη είχαν εγκατασταθεί επτά πυροσβεστικοί σταθμοί, ενώ οι ασφαλιστικές εταιρίες που είχαν πληρώσει μόνο το 1920 ως αποζημιώσεις σε πυροπαθείς το ποσό των 90.000 λιρών στερλίνων, είχαν διπλασιάσει τα ήδη υπέρογκα μέχρι τότε ασφάλιστρα κατά πυρός που εισέπρατταν.

Η σιδηροδρομική συγκοινωνία

Πάντως τα Χριστούγεννα του 1920 σήμαναν και την επανέναρξη επιτέλους της σιδηροδρομικής συγκοινωνίας Θεσσαλονίκης-Αθηνών που παρέμενε νεκρή για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της καταστροφής των σιδηροδρομικών γραμμών από μεγάλες πλημμύρες στην περιοχή του Λιανοκλαδίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι αντιπροσωπεία του Δήμου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον δήμαρχο Οσμάν Σαίτ που είχε επιβιβαστεί σε αμαξοστοιχία για την Αθήνα, αναγκάστηκε να επιστρέψει δύο φορές λόγω της κατεστραμμένης σιδηροδρομικής γραμμής. Και τελικά έφυγε για την πρωτεύουσα, προκειμένου να επιλυθούν θέματα της πόλης, με ατμόπλοιο.

Και μία εύθυμη νότα: Τις μέρες εκείνες η Εφημερίδα των Βαλκανίων έγραφε για την περιπέτεια ενός ταχυδρομικού δελταρίου που είχε αποσταλεί από την Σμύρνη στην Αθήνα στις 9 Μαίου 1916 και επιστράφηκε στον αποστολέα του μετά από 55 ολόκληρους μήνες. Με την εφημερίδα δικαίως να χαρακτηρίζει την καθυστέρηση αυτή ως "ρεκόρ βραδύτητας"!

Πηγή: Οι φωτογραφίες της εποχής, είναι από ένα σπάνιο βίντεο της British Pathé που δημοσιεύθηκαν στο parallaximag.gr