«Προίκα στην Παιδεία 15%!» - 53 χρόνια πριν και μετά

του Τριαντάφυλλου Μηταφίδη

7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1962: «Φοιτητική συγκέντρωσις θα πραγματοποιηθή σήμερον την 11ην π.μ. Εις τα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά την οποίαν θα εξαγγελθή υπό της ΔΕΣΠΑ [Διοικούσα Επιτροπή Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών] η δευτέρα φάσις του αγώνος διά το 15% [του κρατικού προϋπολογισμού εις την παιδείαν]. Εκ κυβερνητικών πηγών πληροφορούμεθα ότι η Κυβέρνησις [Κωνσταντίνου Καραμανλή] πέραν της σημερινής συγκεντρώσεως ουδεμίαν άλλην θα επιτρέψη διότι το θέμα του κονδυλίου διά την παιδείαν έκλεισεν οριστικώς». (Καθημερινή, 7/12/1962) 

    …«Το τσαμπί με τα πράσινα, κόκκινα και μπλε μπαλόνια απογειώθηκε από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου και πήρε αμέσως ύψος. Ακουμπούσε ανάλαφρα –σαν σε «μαγικό χαλί»- πάνω σε μια μεγάλη αφίσα που έγραφε: «Προίκα στην Παιδεία 15%». Τα μπαλόνια με την αφίσα έφυγαν με κατεύθυνση προς το υπουργείο Παιδείας, την Πλάκα, την Ακρόπολη. Η συγκεντρωμένη στα Προπύλαια  σπουδάζουσα νεολαία ενθουσιάσθηκε. Η μάχη -η χθεσινή ειρηνική μάχη για την αναγέννηση της Παιδείας- άρχιζε από εκείνη τη στιγμή». (Μεσημβρινή, 8/12/1962).

22-28 Απριλίου 1963: «Το αίτημα του 15% αφορά στην κάλυψη των σημερινών στοιχειωδών αναγκών της Παιδείας. Επιβάλλεται ο άμεσος διπλασιασμός των δαπανών για την Παιδεία και η ετήσια αύξησή τους κατά ποσοστό 5% ανώτερο από την ετήσια αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε ποσοστό ίσο προς το 4% του ΑΕΠ, που σύμφωνα με τον Ο.Ο.Σ.Α. επιβάλλεται.» (Από την ιστορική απόφαση του 4ου ΠΑΝΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, που γέννησε την ΕΦΕΕ τον Απρίλιο του 1963).

        Λες και ήταν χθες! Μαθητές τότε, γράφαμε στη ζούλα –γιατί έπεφταν αποβολές- πάνω στα θρανία ή στα τετράδιά μας το σύνθημα της εποχής: «Προίκα στην Παιδεία κι όχι στη Σοφία – 15% για την Παιδεία», με την κρυφή ελπίδα να καθιερωθεί η Δωρεάν Παιδεία στα πανεπιστήμια, ώστε να «σπουδάζουν κι οι φτωχοί», όπως έγραφε το πανώ των εργαζόμενων μαθητών των νυχτερινών σχολείων, που ήδη από τις πρώτες μέρες του 1960 διεκδικούσαν την καθιέρωσή της. Γιατί η εγγραφή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κόστιζε ακριβά για κάθε έτος σπουδών, ενώ οι φοιτητές/τριες αγόραζαν τα κακοτυπωμένα συγγράμματα και τις πρόχειρες σημειώσεις των καθηγητών. Επιπλέον έπρεπε σε κάθε εξεταστική περίοδο να πληρώνουν «εξέταστρα» σε κάθε καθηγητή, ώστε να έχουν δικαίωμα εξέτασης στο μάθημά του. Την εποχή εκείνη οι δαπάνες για την Παιδεία ήταν γύρω στο 6,5% με 6,8% του Κρατικού Προϋπολογισμού. Η μερίδα του λέοντος πήγαινε στις στρατιωτικές δαπάνες.

        Γι’ αυτό ήδη από το καλοκαίρι του 1959 το Βʼ Πανσπουδαστικό Συνέδριο διεκδικεί: «αυξημένες επιχορηγήσεις από το κράτος για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αύξηση του επιστημονικού διδακτικού προσωπικού και των ποσών των υποτροφιών, στέγη, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, έκδοση των φοιτητικών συγγραμμάτων από ειδικό οργανισμό, φοιτητικό εισιτήριο στις συγκοινωνίες, επαγγελματική κατοχύρωση των αποφοίτων...»

Το κίνημα για το 15% στην Παιδεία «πλουτίζει το κίνημα της Ελληνικής Νεολαίας με μια μακρόπνοη θεσμική προοπτική, που δεν συνοψίζει απλώς μονολεκτικά τα αιτήματα της σπουδάζουσας και μαθητικής νεολαίας, διατυπώνει τα πρώτα ψήγματα μιας άλλης δημοσιονομικής αντίληψης και προφανώς μιας άλλης επενδυτικής πολιτικής: με κέντρο τον άνθρωπο, τον πνευματικό εξοπλισμό του, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, την εύρυνση των οριζόντων του», υπογραμμίζει ο Στέφανος Στεφάνου, από τις εμβληματικές μορφές της Ν.ΕΔΑ. Και ο Τάσος Τρίκας προσθέτει: «Το σύνθημα ‘15% στην Παιδεία’ αγκάλιασε όχι μόνον τους φοιτητές και τους μαθητές αλλά και τους γονείς τους. Ο συμβολισμός του συνθήματος που πήγασε από τη φαντασία, την επινοητικότητα και την έμπνευση των μελών και στελεχών της Ν. ΕΔΑ, ανέδειξε τη σημασία της Παιδείας και του Πολιτισμού στο πλαίσιο του οράματος της Αριστεράς για την αναγέννηση του τόπου».

        Το κίνημα του «15%» δε περιορίστηκε μόνο στις διαδηλώσεις.
Οι φοιτητές οργανώνουν δημοψήφισμα για να ζητήσουν την  υποστήριξη του κόσμου στη διεκδικήση του. Οργανώνουν δημοψήφισμα και συγκεντρώνουν περίπου 2 εκατομμύρια υπογραφές. Στέλνουν μάλιστα και «πούλμαν της παιδείας» στις επαρχιακές πόλεις.
Ένας από τους φοιτητές θυμάται: «Το ʼ63 μετά την απόφαση της ΔΕΣΠΑ [ήταν η Επιτροπή των συλλόγων του Πανεπιστήμιου της Αθήνας] να πάμε για την επαρχία στις δακοπές του ʼ62-ʼ63, πήγαμε στο Βόλο με τη σκέψη να μεταφέρουμε εκεί την εκστρατεία. Παίρνουμε μια στήλη στην εφημερίδα του Βόλου, και καλούμε τους μαθητές να έρθουν να βοηθήσουν. Πράγματι μαζεύονται 30 μαθητές και συγκεντρώνουμε σε 15 μέρες 10.000 υπογραφές από τον Βόλο. Ανάμεσά τους κι η υπογραφή του δημάρχου Ν. Ιωνίας... Είναι δηλαδή πρωτοβουλίες που την εποχή εκείνη στην επαρχία θεωρούνταν πολύ τολμηρές. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχαν προηγούμενες εμπειρίες στο βαθμό που κάναμε γνωστό το αίτημά μας βρίσκαμε ανταπόκριση...»  Ένας άλλος θυμάται: «...την επιτροπή αγώνα πλαισίωσαν δεκάδες φοιτητές του Πολυτεχνείου. Χαρακτηριστικό τους ήταν ότι δεν ήταν μονάχα φοιτητές οργανωμένοι σε κόμματα αλλά και άλλοι πολλοί που ενδιαφέρθηκαν και κινητοποιήθηκαν. Η επιτροπή λειτουργούσε καθημερινά φτιάχνοντας πανό, συνθήματα, τρυκ για εκδηλώσεις...»

        Οι φοιτητές βάζουν στο στόχαστρο την κυβέρνηση της ΕΡΕ, που τον Οκτώβρη του 1961 είχε οργανώσει εκλογές βίας και νοθείας, εξαπολύοντας ταυτόχρονα κύμα τρομοκρατίας για να κάμψει τους αγώνες των εργαζόμενων και της νεολαίας. Όταν ο Κ. Καραμανλής εγκαινιάζει ένα ακόμα «κόσμημα» της επταετίας του, το καζίνο του Μον Παρνές, οι φοιτητές απαντούν με το σύνθημα «μάθημα στο Μον Παρνές»!

       Το κίνημα του 15% ήταν ταυτόχρονα ένα πολιτικό κίνημα για τις δημοκρατικές ελευθερίες. Αυτό εκφράζει το σύνθημα «114»-
το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος του 1952. Καθώς κυβέρνηση και κράτος καταπατούν τα δημοκρατικά δικαιώματα, αναλαμβάνει την υπεράσπισή τους το αναπτυσσόμενο φοιτητικό κίνημα.
Δεν είναι τυχαίο ότι το σύνθημα «114» ακούστηκε την Τετάρτη 11 Απριλίου 1962, όταν η αστυνομία ύστερα από πολύωρη πολιορκία εισέβαλε στο  Πανεπιστήμιο Αθηνών,  τραυματίζοντας βαριά 30 φοιτητές. Αλλά και στις 13 Απριλίου χτύπησε και πάλι τη διαδήλωση των φοιτητών, τραυματίζοντας 80 και συλλαμβάνοντας 250 διαδηλωτές.

       

Στις 8 Φεβρουαρίου 1963, καθηγητές και δάσκαλοι, θα γυρίσουν στα σχολεία επιστρατευμένοι μεν, αλλά με «το κεφάλι ψηλά», μετά από «αγώνα δι’ αποχής απεριορίστου διαρκείας», ζητώντας τη μισθολογική τους εξίσωση με «τον κλάδον των τεχνικών» και συγκεκριμένα των Γεωπόνων!
        Η τότε κυβέρνηση Κ. Καραμανλή είχε κρίνει την απεργία των εκπαιδευτικών «αδικαιολόγητον, αντισυνταγματικήν και αντιπαιδαγωγικήν» και προχώρησε στην πολιτική τους επιστράτευση -σήμερα «επίταξη», διότι «διαταράσσεται η κρατική και κοινωνική ζωή της χώρας»! Όσο για το αίτημα του 15%, ο τότε υπουργός Παιδείας Κασιμάτης, απευθυνόμενος από το μπαλκόνι του υπουργείου στην ιστορική φοιτητική διαδήλωση της 7^ης Δεκεμβρίου 1962, το απέρριψε με την «κλασική» πλέον δικαιολογία ότι «το κράτος πρέπει να κινείται εντός ωρισμένων οικονομικών πλαισίων. Δεν είναι δυνατόν αμέσως, σήμερα –όπως το απαιτείτε σεις– διότι είμεθα μία πτωχή χώρα … και δεν εξαρτάται μόνον από αυτό το υπουργείον η ικανοποίησις των αιτημάτων σας»(!)

        
Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου το 1963, και ιδίως μετά τις εκλογές του 1964, με τη «Μεταρρύθμιση Παπανούτσου» εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αλλαγών στο εκπαιδευτικό σύστημα, καταργώντας τις οικονομικές επιβαρύνσεις και στις τρεις βαθμίδες της Δημόσιας Εκπαίδευσης – «δωρεάν παιδεία». Η ιδιαίτερα σημαντική αύξηση των εκπαιδευτικών δαπανών στον κρατικό προϋπολογισμό και η βελτίωση της οικονομικής θέσης των εκπαιδευτικών ήταν ο θετικός αντίκτυπος των αγώνων που είχαν προηγηθεί.

        Το παλατιανό πραξικόπημα  τον Ιούλη του 1965 και η επτάχρονη τυραννία της χούντας ακυρώνουν τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

        Στα χρόνια της μεταπολίτευσης οι εκπαιδευτικές δαπάνες κυμάνθηκαν μεταξύ του 3,5% - 4,22% του ΑΕΠ και ποτέ δεν άγγιξαν το μέσο Κοινοτικό όρο του 5% - αντίστοιχο περίπου του ιστορικού αιτήματος για «15%» στην Παιδεία. Ενδεικτικά, οι δαπάνες για την Παιδεία κυμαίνονται τη δεκαπενταετία 1995-2010 μεταξύ 3,14 και 3,61 % του ΑΕΠ, ενώ τη δεκαετία 1984-1994 κυμάνθηκαν από το 3,52 ως το 4,22 % του ΑΕΠ.

     Στην πενταετία των μνημονίων οι δημόσιες δαπάνες για την Παιδεία μειώθηκαν κατά 35,6%, εξωθήθηκαν σε αποχώρηση 30.000 εκπαιδευτικοί και έγιναν ελάχιστες προσλήψεις - τα δύο τελευταία χρόνια μηδενικές - με αποτέλεσμα να έχουμε διεθνώς ένα από τα πιο γερασμένα σχολεία, σύμφωνα και με την πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ.

      Μόνο η «επικαιροποίηση» του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος 2013-16, που με τόσο πάθος εξακολουθούν να υπερασπίζονται οι «λωτοφάγοι» των μνημονιακών κυβερνήσεων, πετσόκοβε τις εκπαιδευτικές δαπάνες κατά 14,2%. Αποτέλεσμα: το 2016 οι πραγματικές δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού για τη Δημόσια Εκπαίδευση θα βάλτωναν στο ιστορικά χαμηλό 2,15% του ΑΕΠ. Γι’ αυτό και διακηρυγμένος στόχος του διαβόητου σχεδίου «Αθηνά» ήταν η «μείωση των λειτουργικών δαπανών των ΑΕΙ-ΑΤΕΙ κατά 67,4 εκατ. ευρώ λόγω συγχωνεύσεων». Αντίθετα, με το λεγόμενο «άνοιγμα της αγοράς υπηρεσιών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης» οι σχολάρχες δικαιούνταν να συμμετέχουν στις χρηματοδοτήσεις του ΕΣΠΑ ή άλλων ευρωπαϊκών Ταμείων, ισότιμα προς τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα.

«Κάθε χρόνο ευρωπαϊκά νοικοκυριά σε όλη την Ευρώπη ξοδεύουν δισεκατομμύρια ευρώ προκειμένου να υποστηρίξουν την εξέλιξη των παιδιών τους μέσα στα σχολεία με εξωσχολική υποστήριξη, επιθυμώντας να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους θα ανταποκριθούν με επάρκεια στις εξετάσεις, δουλειά ωστόσο που αποτελεί βασική ευθύνη του σχολείου. [..] Αυτή η ενισχυτική υποστήριξη των μαθητών είναι ευρύτατα γνωστή ως σκιώδης εκπαίδευση (shadow education) και η μεταφορά αυτή χρησιμοποιείται ακριβώς επειδή οι μηχανισμοί εξωσχολικής υποστήριξης μιμούνται την εκπαίδευση. Έτσι, αν κάποια καινούρια δραστηριότητα εντα-χθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα, τότε λίαν συντόμως εμφανίζεται και στη σκιώδη εκπαίδευση. Όσο αναπτύσσεται, επομένως, το εκπαιδευτικό σύστημα, τόσο αναπτύσσεται και το σύστημα εξωσχολικής υποστήριξης. [..] Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες η εξωσχολική υποστήριξη αποτελεί πλέον ένα σημαντικό τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας. » (ΕU DG Education & Culture μελέτη NESSE “The challenge of shadow educa-tion” 2011).

      Ο κλάδος που παρέχει στην αγορά υπηρεσίες εκπαίδευσης («σκιώδους» και μη) σε περιβάλλον βαθειάς οικονομικής ύφεσης κρίσης αποδείχθηκε από τους ανθεκτικότερους κλάδους της αγοράς, καταγράφοντας μειώσεις μόνο από το 2011 και μετά (συνολική μείωση Υποδείκτη Τιμών Καταναλωτή για ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ συνολικά 5.9% την τριετία 2011-2013).

     Παράλληλα ο ιδιωτικός τομέας της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης με τις σημαντικότατες μειώσεις του μισθολογικού κόστους (μείωση των αμοιβών των υπηρετούντων εκπαιδευτικών ανεξαρτήτως κερδοφορίας) και της υποβάθμισης των συλλογικών δικαιωμάτων (κατάργηση ΣΣΕ και ΟΜΕΔ) των εκπαιδευτικών, εμφανίζεται νομοθετικά ισχυροποιημένος από όλες τις νομοθετικές πρωτοβουλίες του Υπουργείου Παιδείας με σαφή προσανατολισμό στη Μεταδευτεροβάθμια και Προσχολική εκπαίδευση, χωρίς ενίσχυση των Ξένων Γλωσ-σών και ευρύτερα της φροντιστηριακή υποστήριξη των μαθητών εντός του σχολικού συστήματος, ενώ οι τοπικές κοινωνίες στηρίχθηκαν στην ανυπαρξία υποδομών φιλοξενίας στα ελληνικά Πανεπιστήμια και στα Ανώτα-τα Τεχνολογικά Ιδρύματα της περιφέρειας με αποτέλεσμα η σχετική δαπάνη εξολοκλήρου να επιβαρύνει τα ελληνικά νοικοκυριά.

Τέλος, η αυξανόμενη ανάγκη για φροντιστήρια και για τους «άριστους» και για τους μέσης και χαμηλής απόδοσης μαθητές, προκειμένου να πετύχουν μέσω της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης την αύξηση των ακαδημαϊκών τους προσόντων και συνακόλουθα τη δυνατότητα εργασίας έστω και με μειωμένο μισθό, δηλώνει την επιτακτική ανάγκη για αναπροσανατολισμό του εκπαιδευτικού συστήματος και απεμπλοκή του από τις παθογένειες που το ίδιο δημιούργησε.(ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ, Γενάρης 2014).

      Για πρώτη φορά μετά από χρόνια, σε συνθήκες οικονομικού καταναγκασμού, οι δαπάνες του προϋπολογισμού για την Παιδεία σταθεροποιούνται στο 2,8% του ΑΕΠ, ενώ έπεφταν συνεχώς. Στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, διατίθενται για το 2016 ποσά ύψους 590 εκατομμυρίων ευρώ, περισσότερα από εκείνα του 2015. Επίσης, δεν θίγονται τα κονδύλια για τη φοιτητική μέριμνα.

     53 χρόνια από το «15%» και 42 χρόνια από το αιματοβαμμένο έμβλημα του Πολυτεχνείου «ψωμί-παιδεία–ελευθερία», το «βαθύ κράτος» της αμάθειας, θα συνεχίσει να εγκλωβίζει το παρόν και το μέλλον της κοινωνίας στην ημιμάθεια, αν δεν αποτινάξουμε το ζυγό του νεοφιλεύθερου ζουρλομανδύα που πνίγει την Ευρώπη.  

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΜΗΤΑΦΙΔΗΣ 7-12-2015