Η Πρωτομαγιά του 1921 στη Θεσσαλονίκη

Εβραίοι υποδηματεργάτες της Θεσσαλονίκης, διαδηλώνουν την περίοδο της Φεντερασιόν

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Πρωτομαγιές στη Θεσσαλονίκη άλλοτε και τώρα. Πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις μέσα σε ένα κλίμα άγριου διωγμού του εργατικού κινήματος και κατάπνιξης των δημοκρατικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών. Τον εορτασμό μιας τέτοιας Πρωτομαγιάς, πριν ένα ακριβώς αιώνα, το 1921, θα γνωρίσουμε μέσα από τις αναμνήσεις ενός στελέχους του αριστερού και συνδικαλιστικού κινήματος, τον Άγι Στίνα (Σπύρο Πρίφτη).

Σοσιαλιστές συνδικαλιστές εργάτες γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στη Θεσσαλονίκη

Ο Πρίφτης, Κερκυραϊκής καταγωγής, από νεαρή ηλικία, λίγο μετά που είχε γίνει μέλος και πήρε την ταυτότητα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (που το 1923 θα μετονομαστεί σε ΚΚΕ), είχε αποσταλεί από το κόμμα στη Θεσσαλονίκη για να βοηθήσει στην καλύτερη οργάνωση των δυνάμεων τόσο του ΣΕΚΕ, όσο και του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Πολύ περισσότερο που εκείνη την εποχή υπήρχε στενή διασύνδεση του κόμματος με τη ΓΣΕΕ, στην ίδρυση της οποίας είχε πρωτοστατήσει, όσο και με τα επιμέρους Εργατικά Κέντρα που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται σε όλη τη χώρα.

Ο Ά.Στίνας σε νεαρή ηλικία

Περιγράφει λοιπόν ο Άγις Στίνας τα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της κατά τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς το 1921. Όπως αναφέρει στις αναμνήσεις του:

«… Στις 18 Απριλίου (Πρωτομαγιά με το νέο ημερολόγιο και Πάσχα με το παλιό που ίσχυε τότε) στη Θεσσαλονίκη, οι εργάτες παρά την απαγόρευση της αστυνομίας, γιορτάζουν τη διεθνή Πρωτομαγιά με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις στις συνοικίες. Την ίδια μέρα, μια αποστολή στρατιωτών για το μέτωπο στασιάζει, αρνείται να επιβιβαστεί στα πλοία και ενώνεται με τους εργάτες. Κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος και συλλαμβάνονται και παραπέμπονται στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αδριανουπόλεως οι Α. Παπαδόπουλος, Χ. Τζάλλας, Α. Δημητράτος και Σ. Πρίφτης. […] “

Πράγματι, όπως διαβάζουμε στην πολύ καλά ενημερωμένη και προοδευτικών αρχών Εφημερίδα των Βαλκανίων που εκδίδονταν στη Θεσσαλονίκη από τον δημοσιογράφο Νϊκο Καστρινό, το 1921 “συνεπεία της απαγορεύσεως υπό της Αστυνομίας, η εργατική Πρωτομαγιά δεν εορτάσθη ενταύθα. Πολλοί εργάται όμως συνεκεντρώθησαν εις το Εργατικόν Κέντρον και εόρτασαν, άλλοι δε εις το Σέϊχ-Σου”.

Απαγόρευση κυκλοφορίας και των σοσιαλιστικών εφημερίδων

Μάλιστα οι αρχές είχαν απαγορεύσει όχι μόνο την πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση των εργατών, αλλά και την κυκλοφορία, τη μέρα εκείνη, της σοσιαλιστικής εφημερίδας Αβάντι, καθώς και της εφημερίδας Φωνή του Εργάτη που εκδίδονταν από το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης.

Όπως διαβάζουμε στην Εφημερίδα των Βαλκανίων της 21ης Απριλίου 1921 “Συνελήφθη ο υπεύθυνος της Φωνής του Εργάτου, Πρίφτης. Επίσης το μεσονύκτιον χθες, συνελήφθη ο γραμματεύς του Εργατικού Κέντρου κ. Παπανικολάου, οδηγηθείς εκ της οικίας του εις την Αστυνομίαν [...]

Συνελήφθησαν επίσης τα μέλη της τοπικής επιτροπής του Σοσιαλιστικού Τμήματος δια τας διανεμηθείσας προκηρύξεις. Επίσης συνελήφθη προχθές ο Γραμματεύς του Συνδέσμου των Τροχιοδρομικών κ. Βαλσαμάκης, διότι εξέδωκε ανακοινωθέν δια του οποίου ειδοποιούντο οι εργάται τροχιοδρομικοί όπως απόσχουν των εργασιών δια την εργατικήν πρωτομαγιάν”.

Η Θεσσαλονίκη, καρδιά του εργατικού κινήματος

Ας επιστρέψουμε όμως στην εξιστόρηση του Άγι Στίνα:

“Στα τέλη του 1920 και στις αρχές του 1921 είχαμε συγκεντρωθεί στη Θεσσαλονίκη πολλοί κομμουνιστές από άλλες πόλεις, όλοι νέοι και βαθιά διαποτισμένοι από τις αρχές της Ρωσικής επανάστασης.

Η Θεσσαλονίκη ήταν η καρδιά του κινήματος και μας τραβούσε σαν μαγνήτης. Θα αναφέρω εδώ όσους θυμάμαι αυτή τη στιγμή: Ο Γιάννης Ιωαννίδης και ο Καλτέκης (ο πρώτος κουρέας, ο δεύτερος τσιγαράς) είχαν καταφύγει στη Θεσσαλονίκη καταδιωκόμενοι για τα γεγονότα του Φεβρουαρίου. Μ.Παπαδόπουλος, Μιχαηλίδης, Ζησιάδης, Αυγουστής, Αλέκος, Δημητράτος (λαπνεργάτες), Στ. Αρβανιτάκης (τσιγαράς), Κυπρίδημος (αρτεργάτης), Τομογλής (οικοδόμος), Στεφανουδάκης (ηλεκτροτεχνίτης), Σφονδήλης, Σεϊτανίδης, Παλαίστης, Γιαμογιάννης και εγώ (Ιδ. Υπάλληλοι), Σπανάκης, Ζώγας, Βιντσιλαίος (στρατιώτες), Στράκος (ναύτης στο Καράμπουρνου) […]

Ο Άγις Στίνας με το κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, Λευτέρη Αποστόλου

Στο στρατοδικείο Αδριανουπόλεως επί εσχάτη προδοσία

Στις 18 Απριλίου 1921 ήταν, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο τότε, Πάσχα. Την ίδια μέρα ήταν με το νέο ημερολόγιο Πρωτομαγιά κι αυτή την Πρωτομαγιά γιορτάζανε οι εργάτες της χώρας μαζί με τους εργάτες όλου του κόσμου.

Η Αστυνομία με το πρόσχημα των θρησκευτικών εορτών απαγορεύει τις Πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις. Εμείς (Εργατικό Κέντρο και κόμμα), αποφασίσαμε να γιορτάσουμε την διεθνή Πρωτομαγιά, αγνοώντας και το Πάσχα των χριστιανών και την απαγόρευση της Αστυνομίας.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, ενώ περιφέρονταν οι επιτάφιοι, κυκλοφορούν χιλιάδες προκηρύξεις που καλούν τους εργάτες σε συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις για την Κυριακή, δηλαδή το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο κυκλοφορεί η «Φωνή του Εργάτη», πανηγυρική κόκκινη και και με την προκήρυξη στην πρώτη σελίδα που καλούσε τους εργάτες στους δρόμους.

Τη Μεγάλη Παρασκευή συλλαμβάνεται ο Αρ. Δημητράτος, γραμματέας της Κομμουνιστικής Νεολαίας. Το Μεγάλο Σάββατο το μεσημέρι συλλαμβάνομαι εγώ. Το ίδιο βράδυ ανοίγει η πόρτα του κρατητηρίου για να μπει μέσα ο Χ. Τζάλλας, γραμματέας των αρτεργατών και μέλος της Τοπικής Επιτροπής του κόμματος. Και το πρωί του Πάσχα μας φέρνουν τον Α. Παπαδόπουλο, γραμματέα της κομματικής οργάνωσης.

Η Αστυνομία και η στρατιωτική διοίκηση, πήραν έκτακτα μέτρα για να εμποδίσουν τις εκδηλώσεις των εργατών. Παρ’ όλα όμως αυτά τα μέτρα, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις συγκροτούνται σε διάφορες συνοικίες της πόλης, κόκκινες σημαίες κυματίζουν, φωνές «κάτω ο πόλεμος», «συναδέλφωση των λαών πάνω από τα σύνορα και τις πατριδες» τραντάζουν ολόκληρη την πόλη, συγκρούσεις με την έφιππο χωροφυλακή στο Κουλέ Καφέ, στο Τσινάρ, στους εβραϊκούς συνοικισμούς και το σημαντικότερο, μία αποστολή στρατιωτών για τη Μικρά Ασία, αρνείται να επιβιβαστεί στα πλοία, στασιάζει, σκίζει τις εικόνες του βασιλιά, συνενώνεται και συναδελφώνεται με τους εργάτες. Την ίδια μέρα κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος.

                    Ο Άγις Στίνας (όρθιος στη μέση), στις βουλευτικές εκλογές του 1926 στην Κέρκυρα

Στα κρατητήρια

Η Αστυνομία μας παραδίδει στις στρατιωτικές αρχές και από τα κρατητήρια της Αστυνομίας μας μεταφέρουν και μας κλείνουν στα στρατιωτικά κρατητήρια της Τούμπας. Εκεί οι στρατιώτες εκδηλώνουν με κάθε τρόπο τη συμπάθειά τους, μας χαιρετούν, μας ρίχνουν τσιγάρα και φρούτα, μας δείχνουν τις προκηρύξεις. Ο εισηγητής απαγγέλει εναντίον μας κατηγορία επί εσχάτη προδοσία, υποκίνηση του λαού σε στάση και του στρατού σε λιποταξία και μας παραπέμπει στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αδριανουπόλεως.

Σε λίγες μέρες με συνοδεία 6 στρατιωτικών με λοχία επικεφαλής, μας μεταφέρουν δεμένους στο σιδηροδρομικό σταθμό για την Αδριανούπολη. Εκεί, μπράβοι της «Βασιλικής Μακεδονικής Νεολαίας» μας περίμεναν, μας αποδοκιμάζουν με άγριες φωνές και αισχρολογίες και μας επιτίθενται. Οι συνοδοί όμως στρατιώτες με εφ’ όπλου λόγχη και με κλωτσιές τους απομακρύνουν. […]».

Το Έκτακτο Στρατοδικείο Αδριανουπόλεως που συνεδρίασε σε λίγες ημέρες, κήρυξε τον εαυτό του αναρμόδιο, καθώς οι τέσσερις κομμουνιστές συνδικαλιστές είχαν συλληφθεί πριν την επιβολή του στρατιωτικού νόμου και διέταξε την παραπομπή τους στα τακτικά δικαστήρια. Κατόπιν αυτού, έγινε η μεταγωγή τους πίσω στη Θεσσαλονίκη και προφυλακίστηκαν στις Νέες Φυλακές Θεσσαλονίκης, αφού πιο μπροστά κλείσθηκαν για μερικές ημέρες στα κρατητήρια του Διοικητηρίου «τα βρωμερότερα από όσα έχω γνωρίσει», σύμφωνα με την περιγραφή του Άγι Στίνα.

Τελικά οι τέσσερις θα αποφυλακιστούν στα τέλη Ιουλίου 1921, όταν καταρρέουν οι κατηγορίες εις βάρους τους, αλλά χάρη και στις ενέργειες του συνηγόρου τους που είχε έρθει από την Αθήνα και δεν ήταν άλλος από τον γνωστό στη συνέχεια μεγάλο ιστορικό Γιάννη Κορδάτο, που ήταν ήδη τότε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΕΚΕ.

Εργάτες της Θεσσαλονίκης στο καπνεργοστάσιο της Ρεζί, στις αρχές του 20ου αιώνα

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις

Οι οργανωμένες προσπάθειες περαιτέρω ανάπτυξης του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης, δεν περιορίσθηκαν μόνο στην απαγόρευση γιορτασμού της εργατικής Πρωτομαγιάς και την παρεμπόδιση έκδοσης των σοσιαλιστικών εφημερίδων της πόλης, αλλά συνεχίσθηκαν και τις επόμενες ημέρες με νέες συλλήψεις συνδικαλιστών, αλλά και οργανωμένες τρομοκρατικές επιθέσεις τραμπούκων κατά του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης.

Όπως διαβάζουμε στην Εφημερίδα των Βαλκανίων της 22ας Απριλίου 1921:

“Ομάς μπράβων διήλθεν έξωθι του Εργατικού Κέντρου εφ' αμάξης και έρριψαν 12 πυροβολισμούς. Εκ των πυροβολισμών ετραυματίσθη ο αρτεργάτης Χρ. Τσοπανίδης, παρ΄ολίγον δε θα εφονεύετο και ο γραμματεύς της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας.

Ακολούθως οι δράσται εθεάθησαν πυροβολούντες από την άλλην πλευράν του Εργατικού Κέντρου. Εκ των πυροβολισμών, ετραυματίσθη η σύζυγος ενός φαρμακοποιού. Κατόπιν των σκηνών αυτών, ολόκληρος η επιτροπή του Εργατικού Κέντρου μετέβη εις την Γενικήν Διοίκησιν όπου συνήντησε τον υπουργόν Συγκοινωνίας κ. Τσαλδάρην, προς τον οποίον κατήγγειλε τα συμβάντα [...] και εζήτησε την άμεσον σύλληψιν των δραστών, διότι εν εναντία περιπτώσει δικαιούνται οι απειλούμενοι να αναλάβουν μόνοι των την προστασίαν της ζωής των”.

“Η εργατική τάξις εν διωγμώ”

Την επόμενη ημέρα, σε συγκέντρωση όλων των αντιπροσώπων και των εργατικών σωματείων της δύναμης του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης συζητήθηκαν οι καταδιώξεις, οι φυλακίσεις, οι τρομοκρατικές επιθέσεις αλλά και η γενικότερη στάση των αρχών, που ενθάρρυνε και υποκινούσε όλες αυτές τις αντεργατικές ενέργειες. Και όπως έγραφε στο σχετικό ρεπορτάζ που δημοσίευσε στις 23 Απριλίου 1921 η Εφημερίδα των Βαλκανίων:

Μετά μακράν συζήτησιν απεφασίσθη όπως η εργατική τάξις της πόλεως κηρυχθεί εν διωγμώ εκ μέρους των αρών. Επίσης δε όπως εκδοθεί προκήρυξις προς τον λαόν, εκθέτουσα τους διωγμούς και τας παρανομίας αι οποίαι έγιναν εις βάρος της εργατικής τάξεως.

Πάντως όλες εκείνες οι απαγορεύσεις, οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις και οι τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον του οργανωμένου συνδικαλιστικού κινήματος της Θεσσαλονίκης, όχι μόνο δεν πτόησαν τους εργαζόμενους της πόλης, αλλά καθώς οξύνονταν διαρκώς και περισσότερο τα προβλήματά τους η καταπάτηση των δικαιωμάτων τους και η προσπάθειες κατάπνιξης των λαϊκών ελευθεριών, οδήγησαν σε περαιτέρω ανάπτυξη των εργατικών αγώνων. Αγώνες που οδήγησαν στο κορυφαίο γεγονός στην ιστορία του εργατικού κινήματος, τα γεγονότα της 9ης Μαίου 1936.