H Κατοχή και η Αντίσταση στον ελληνικό κινηματογράφο (1945-1981)

Από την ταινία του Άδωνι Κύρου "Μπλόκο" (1966)

Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, αύριο Κυριακή 28 Οκτωβρίου, από τις 1 έως τις 2 το μεσημερι, στο ραδιοφωνικό σταθμό stokokkino, ο ιστορικός Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον διδάκτορα ιστορίας Γιώργο Ανδρίτσο για τους τρόπους με τους οποίους αναπαραστάθηκαν η Κατοχή και η Αντίσταση στον ελληνικό κινηματογράφο, από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το 1981.

Ακολουθώντας τα ευρύτερα ρεύματα της ιστορίας της εν λόγω περιόδου, ο κινηματογράφος ως βιομηχανία και ως μορφή τέχνης αντιμετώπισε τα δικά του προβλήματα και τις δικές του προκλήσεις: από ηγεμονικό μέσο της μαζικής κουλτούρας κατά τη λεγόμενη «χρυσή εποχή» του, έχασε σταδιακά τη μονοκρατορία του από την τηλεόραση.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας διαχείρισης του επώδυνου και τραυματικού πρόσφατου παρελθόντος του πολέμου, ο ελληνικός κινηματογράφος κατασκεύασε σύμβολα και ανθρωπότυπους (ο χαφιές, ο γενναίος αξιωματικός, η μοιραία γυναίκα που αποσπά πληροφορίες από τον εχθρό), εμπίπτοντας στην κυρίαρχη εκδοχή της ιστορίας που επέβαλαν οι νικητές του Εμφυλίου Πολέμου. Ταυτόχρονα, δημιουργοί όπως ο Νίκος Κούνδουρος προσπάθησαν να αμφισβητήσουν αυτό το αφήγημα, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσουν σημαντικές δυσχέρειες και διώξεις.
Η δικτατορία του 1967-1974 συνέβαλε ενεργά στην αύξηση των «πατριωτικών ταινιών» ιστορικού περιεχομένου, εκμεταλλευόμενη το ήδη υπάρχον θεσμικό και ιδεολογικό πλαίσιο των αποκλεισμών των αντιφρονούντων. Στην πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης η κινηματογραφική πραγμάτευση της Κατοχής και της Αντίστασης απέκτησε πιο πλουραλιστικά πολιτικά χαρακτηριστικά, χωρίς όμως να αποκοπεί τελείως από την προηγούμενη παράδοση. Όντας ένα αμφίδρομο μέσο, ο κινηματογράφος εξαρτιόταν και από την υποδοχή των θεατών, για την οποία όμως μπορούμε να εξαγάγουμε μόνο μερικά συμπεράσματα.