Η θυσία των οκτώ νέων της Ξηροκρήνης στις 11 Μαΐου 1944

*του Γιώργου Καζάνα
Η συνοικία της Ξηροκρήνης στη Θεσσαλονίκη πήρε το όνομά της από την ομώνυμη περιοχή της Κωνσταντινούπολης καθώς πρόσφυγες από την Πόλη, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της περιοχής μετά τις διώξεις των Ελλήνων της Θράκης από το 1915, τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την επακόλουθη Ανταλλαγή Πληθυσμών. Παραπλεύρως βρίσκεται και η Επτάλοφος, προσφυγική συνοικία που θυμίζει με το όνομά της το προσωνύμιο της Πόλης, της επί επτά λόφων χτισμένης.
Οι βομβαρδισμοί του 1940 έπληξαν σφοδρά και αυτή την πλευρά της πόλης της Θεσσαλονίκης, με σημερινό σημείο αναφοράς τον ιστορικό παιδικό σταθμό της Ξηροκρήνης –κτίσμα του 1934– που άντεξε και συνεχίζει να υφίσταται λειτουργικός μέχρι σήμερα, απαντώντας με χαρούμενες παιδικές φωνές στον σπαρακτικό απόηχο της μαρτυρικής ιστορίας.
Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο δεν είναι παράδοξο που το δίπολο προσφυγιά-αντίσταση βρήκε εδώ την επιτομή του. Η αντιστασιακή δράση των προσφύγων κατοίκων -Θρακών και Μικρασιατών- της Ξηροκρήνης και της Επταλόφου κατά τη ναζιστική κατοχή αποτελεί μοναδικό φαινόμενο για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Και τονίζεται ως μοναδικό διότι πρόκειται για μια συμπυκνωμένης έντασης δράση που δεν συναντήθηκε πουθενά αλλού στην πόλη, όταν την ίδια περίοδο κάτοικοι άλλων περιοχών παρέμεναν παθητικοί θεατές ή ακόμη έσπευδαν να επωφεληθούν από τη συνεργασία με το κατοχικό καθεστώς.
Στις 15 Μαΐου 1941, μόλις έναν μήνα μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τις ναζιστικές δυνάμεις, ιδρύεται η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, η «Ελευθερία», με την ομώνυμη εφημερίδα της και το πρώτο παράνομο τυπογραφείο της πόλης στην Επτάλοφο. Ακόμα, στην Ξηροκρήνη υπήρχε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες παλαιών κατοίκων, κρησφύγετο αντιστασιακών, το οποίο όμως ανακαλύφθηκε από τους ναζί και καταστράφηκε.

Ο πρώτος αντιστασιακός της περιοχής, ο Σωκράτης Διορίνος, αριστούχος φοιτητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εκτελέστηκε στο Γεντί Κουλέ από τους ναζί στις 13 Νοεμβρίου 1941. Ο Διορίνος έγραφε προκηρύξεις στα γερμανικά, οι οποίες απευθύνονταν στους Γερμανούς στρατιώτες. Συνελήφθη μαζί με τον συναγωνιστή του Ηλία Καπέση από την Ειδική Ασφάλεια. Οι αγωνιστές αρνήθηκαν να αποκηρύξουν την αντιστασιακή τους δράση, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Η διαδήλωση κατά της βουλγαρικής κατοχής

Στις 8 Ιουλίου 1943 πραγματοποιήθηκε στην Επτάλοφο, μεσούσης της ναζιστικής κατοχής, η ιστορική μεγάλη διαδήλωση των κατοίκων ενάντια στην προοπτική επέκτασης της βουλγαρικής φασιστικής κατοχής στο μεγαλύτερο τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας.
Το αποκορύφωμα των θυσιών έλαβε χώρα στις 11 Μαΐου 1944. Τότε οι ναζί εκτέλεσαν οκτώ αντιστασιακούς νέους 20-30 ετών, στην περιοχή Καΐστρι της Ξηροκρήνης, στο σημείο όπου διασταυρώνονται η σημερινή οδός 28ης Οκτωβρίου με τη λεωφόρο Καλλιθέας. Εκεί στέκει, αδιόρατο στα μάτια των πολλών, ένα λιτό μνημείο με τα ονόματα και τις ηλικίες των οκτώ εκτελεσθέντων αντιστασιακών νέων.
Η αντίσταση όμως δεν υποχώρησε. Στις 4-6 Ιουνίου 1944 έλαβε χώρα στην Ξηροκρήνη ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα σε αντιστασιακούς του ΕΑΜ και ταγματασφαλίτες. Ακολούθως, στις 3 Οκτωβρίου 1944, εκτελέστηκαν από τους ναζί επτά Θεσσαλονικείς, μεταξύ των οποίων ο Ανδρέας Κατσέρης, κάτοικος Ξηροκρήνης, όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται στα διασωθέντα αρχεία.
Και ακόμα πιο πρόσφατα, οι πρωτοπόροι της ελευθερίας και της δημοκρατίας δίνουν πάλι τη θυσιαστική μαρτυρία τους: στις 26 Οκτωβρίου 1961, στη συμβολή των οδών Φιλιππουπόλεως και Πέραν, ο νεολαίος αγωνιστής της δημοκρατίας Στέφανος Βελδεμίρης δολοφονήθηκε παραμονές των τότε εκλογών.

Επίσης, αξίζει να αναφερθεί πως στην περιοχή τιμάται ιδιαίτερα η μνήμη του αντιστασιακού Ελληνοπολωνού αθλητή της Θεσσαλονίκης Γεωργίου Ιβάνωφ, με γλυπτική σύνθεση που τον αναπαριστά δέσμιο κατά τη ναζιστική κατοχή (το άγαλμα βρίσκεται επί της οδού Λαγκαδά), καθώς και με οδό που φέρει το όνομά του στην Ξηροκρήνη. Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα έγιναν στις 30 Οκτωβρίου 1985, ημέρα εορτασμού της επετείου απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τη ναζιστική κατοχή.

Η συλλογική ιστορική μνήμη που επιβιώνει ακόμα στον δημόσιο χώρο με κτίσματα, μνημεία και οδωνύμια συχνά εξασθενεί με τους σύγχρονους βιοτικούς ρυθμούς και την υπερπληροφόρηση για αλλότρια πρότυπα. Είναι ζητούμενο όμως να αποτελέσει έμπνευση για επαγρύπνηση και αγωνιστική στάση απέναντι στις κάθε λογής βαναυσότητες και απολυταρχικές παρουσίες που απροκάλυπτα συνεχίζουν τις προσπάθειες επιβολής στους πολίτες μέχρι και σήμερα.

Τα ονόματα των ηρώων
Στο λιτό μνημείο στην περιοχή Καΐστρι της Ξηροκρήνης, αναγράφονται τα ονόματα και οι ηλικίες των οκτώ εκτελεσθέντων αντιστασιακών νέων:
Αναστάσιος Απταλίδης, 30 ετών
Γιώργος Ζαφειρίου (Φρίγκου) 26 ετών
Κώστας Ζαφειρίου (Φρίγκου) 24 ετών
Ζαφείρης Ζαφειρίου (Φρίγκου) 20 ετών
Μιχάλης Λεωντσίνης 26 ετών
Χρήστος Λεωντσίνης, 20 ετών
Κώστας Ξεπαπαδάκης, 20 ετών
Ανδρέας Χοροζάκης, 20 ετών

*Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 2 Μαίου 2020