Τι είναι οι "Ενεργειακές Κοινότητες" και τι η "ενεργειακή φτώχεια"

του Μανόλη Λαμτζίδη  
Στις 23 Ιανουαρίου δημοσιεύτηκε ο ν 4513/2018 που επιγράφεται «Ενεργειακές κοινότητες και άλλες διατάξεις». Με τις διατάξεις του νόμου αυτού εισάγεται ένας  νέος θεσμός, οι Ενεργειακές Κοινότητες (Ε.Κοιν.).  που έχει ως στόχο να ενισχύσει την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών από επιχειρήσεις, φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιώτες, ώστε εκτός από καταναλωτές να γίνουν και παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, την οποία είτε θα πωλούν στο δίκτυο είτε θα συμψηφίζουν με το ρεύμα που δαπανούν. Μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θα μπορούν να μειώσουν το ενεργειακό τους κόστος, ενώ ακόμη και απλοί ιδιώτες θα έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν δραστικά τους λογαριασμούς ρεύματος.

Παράλληλα, οι Δήμοι και οι Περιφέρειες θα μπορούν να χαράξουν μία τοπική ενεργειακή πολιτική, ώστε -για παράδειγμα- να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή φτώχεια ή να ενισχύσουν την ηλεκτροκίνηση.
Δύο στοιχεία ενδιαφέρουν ιδιαίτερα:
Α. Η εμπλοκή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης  και αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ενόψει των επερχόμενων αυτοδιοικητικών εκλογών
Β. Η συμβολή του θεσμού στον περιορισμό της ενεργειακής φτώχειας

Η ενεργειακή φτώχεια

Η ενεργειακή φτώχεια  αρχίζει να αναγνωρίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο ως ένα κοινωνικό πρόβλημα με αυξάνουσα σημασία και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία πολλών εκατομμυρίων πολιτών. Οφείλεται στο  ότι η τελική τιμή της ενέργειας αυξάνεται, δυσανάλογα με την αύξηση στα εισοδήματα των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων. Η ενεργειακή φτώχεια σημαίνει επίσης την  αδυναμία πρόσβασης στις σύγχρονες υπηρεσίες ενέργειας.

Ένα νοικοκυριό θεωρείται ότι βιώνει ενεργειακή φτώχεια, όταν τα μέλη του δεν μπορούν να το κρατήσουν επαρκώς θερμαινόμενο σε λογικό κόστος βάσει του εισοδήματός τους. Η ενεργειακή φτώχεια προκαλείται από τη σύγκλιση πέντε παραγόντων: το χαμηλό εισόδημα, τις υψηλές τιμές καυσίμων, την αναποτελεσματική ενεργειακή απόδοση ενός σπιτιού, την υπό μερική κατάληψη (χρήση) κατοικία, τη μεγάλη ηλικία.
Οι Ε.Κοιν. μπορούν να έχουν κερδοσκοπικό ή μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Στη δεύτερη περίπτωση τα κέρδη δεν διανέμονται στα μέλη, αλλά αξιοποιούνται για τη χρηματοδότηση νέων έργων που θα εγκρίνει η γενική συνέλευση της κοινότητας.
Μία Ε.Κοιν. θα μπορεί να παράγει, να πουλά ή να ιδιοκαταναλώνει ηλεκτρική και θερμική ενέργεια που παράγεται από ΑΠΕ, όπως από αιολικά και φωτοβολταϊκά έργα, ή μονάδες βιοαερίου και βιομάζας. Επίσης, θα μπορεί να δραστηριοποιείται στην προμήθεια ρεύματος και φυσικού αερίου, να εγκαθιστά συστήματα τηλεθέρμανσης και μονάδες αφαλάτωσης, αλλά και να εγκαθιστά και να διαχειρίζεται υποδομές και οχήματα εναλλακτικών καυσίμων (π.χ. ηλεκτρικά).
Δικαίωμα συμμετοχής σε ένα τέτοιο σχήμα θα έχουν φυσικά πρόσωπα, νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, όπως και ΟΤΑ πρώτου ή δευτέρου βαθμού.
Για τη σύσταση μίας Ε.Κοιν. θα απαιτούνται τουλάχιστον πέντε μέλη, στην περίπτωση νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, φυσικών προσώπων και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (εκτός ΟΤΑ). Αντίθετα, θα απαιτούνται τρία μέλη στην περίπτωση που η σύστασή της γίνεται μόνο από ΟΤΑ (και μάλιστα δύο στις νησιωτικές περιοχές)
Σημαντικό στοιχείο είναι όμως η εισαγωγή του κριτηρίου της εντοπιότητας της πλειοψηφίας των μελών
Το 51% τουλάχιστον των μελών πρέπει να σχετίζονται με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται η έδρα της, ώστε οι τοπικές κοινωνίες να είναι αυτές που απολαμβάνουν τα οφέλη. Μάλιστα, υπάρχουν προβλέψεις για να αποφευχθούν τάσεις συγκεντροποίησης (ανώτατο όριο 20% στο συνεταιριστικό κεφάλαιο για κάθε μέλος - με μόνη εξαίρεση τους ΟΤΑ, για τους οποίους το «πλαφόν» είναι το 40%.)
Σε κάθε μέλος θα αντιστοιχεί μία ψήφος, ανεξάρτητα από τον αριθμό των μερίδων που κατέχει.

Τα μέτρα στήριξης

Τα μέτρα στήριξης των Ενεργειακών Κοινοτήτων ξεκινούν από τους σταθερούς συντελεστές φορολογίας εισοδήματος για πέντε έτη .  Επίσης, οι Ενεργειακές Κοινότητες θα μπορούν να συμμετάσχουν σε προγράμματα του αναπτυξιακού νόμου και να αναζητήσουν χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ. 

Οι Ε.Κοιν. πρέπει να  καταβάλλουν 60.000 ευρώ ως ελάχιστο κεφάλαιο για χορήγηση άδειας προμήθειας και αυτό είναι ένα εμπόδιο για τα φτωχά νοικοκυριά, εκτός  αν υπάρξει δανειοδότηση από τις Τράπεζες.
Γνωστοί και ως ενεργειακοί συνεταιρισμοί, οι Ε.Κοιν. αποτελούν έναν αρκετά διαδεδομένο θεσμό σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ισπανία και η Δανία. Μάλιστα, οι δέκα από τις ανεμογεννήτριες του αιολικού πάρκου Middelgrunden στην Κοπεγχάγη ανήκουν στην ενεργειακή κοινότητα Middelgrunden, που διαθέτει 8.552 μέλη.
Οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων μίας πολυκατοικίας για παράδειγμα  μπορούν να συστήσουν μία Ε.Κοιν., για να εγκαταστήσουν ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ή μία μικρή ανεμογεννήτρια και να μειώσουν τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού τους, μέσω εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού.
Επίσης για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, τρεις ή και περισσότεροι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εντός μίας Περιφέρειας, δημιουργούν μία Ε.Κοιν. που εγκαθιστά ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ή μία μικρή ανεμογεννήτρια, συμψηφίζοντας το παραγόμενο ρεύμα με τις καταναλώσεις ευάλωτων νοικοκυριών, ακόμα κι αυτά δεν
είναι «συνεταιρισμένα», ώστε να ευεργετηθούν οικονομικά
Εναλλακτικά, από την πώληση του ρεύματος, θα μπορούν να επιδοτούν αναβαθμίσεις των κατοικιών πολιτών με πολύ χαμηλά εισοδήματα περιορίζοντας έτσι την ενεργειακή φτώχεια.
Ένας δήμος, σε συνεργασία με δύο τουλάχιστον τοπικές επιχειρήσεις, εγκαθιστά μία μονάδα παραγωγής θερμικής ενέργειας με σύστημα τηλεθέρμανσης ή ένας ΟΤΑ, μαζί με τοπικές επιχειρήσεις ή και κατοίκους, εγκαθιστά ένα φωτοβολταϊκό-αιολικό πάρκο ή μία μικρή υδροηλεκτρική μονάδα. Στην περίπτωση που πρόκειται για νησιωτική περιοχή, με προβλήματα λειψυδρίας, η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα μπορεί να τροφοδοτεί μία μονάδα αφαλάτωσης.

Στην Καλαμαριά

Στην Καλαμαριά συγκροτήθηκε πρόσφατα Ομάδα Πολιτών  , που αποκαλείται «Πρωτοβουλία πολιτών Καλαμαριάς κατά της Ενεργειακής Φτώχειας» , με βασικό σκοπό τη συμβολή στον αγώνα κατά της ενεργειακής φτώχειας μέσα από το θεσμό των «ενεργειακών κοινοτήτων». Η «Πρωτοβουλία» για την ενημέρωση των πολιτών και για άλλες εξειδικευμένες δράσεις  θα συνεργαστεί με το Περιφερειακή Επιτροπή Κεντρικής Μακεδονίας του νέου ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ.  Η «Πρωτοβουλία» είναι ανοιχτή σε όλους τους πολίτες και σχεδιάζει μαζί με εκπροσώπους της Π.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας του Νέου ΙΝΚΑ να  συναντηθεί με στελέχη της ΔΕΗ και Τραπεζών για να εξεταστούν τα ζητήματα χρηματοδότησης και τεχνικοοικονομικής υποστήριξης του εγχειρήματος.

*Ο Μανόλης Λαμτζίδης είναι δικηγόρος, Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμαριάς, ιδρυτικό μέλος της «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑ»