Η ιστορία (και το μέλλον) διαρκούν πολύ

του Γιώργου Γιαννακόπουλου*

Το κλισέ «οι στιγμές είναι ιστορικές», κάνει κάθε ιστορικό που σέβεται τον εαυτό του να θέλει να αλλάξει επάγγελμα. Το ίδιο και οι αναφορές στον ιστορικό του μέλλοντος. Εκφράσεις αμήχανες, που δείχνουν τη συλλογική μας παγίδευση στον διαρκή ενεστώτα της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής κρίσης.

Ανήμποροι να αναστοχαστούμε το παρελθόν αλλά και να φανταστούμε το μέλλον, ακροβατούμε στον ιδιότυπο παροντισμό «της κρίσης». Και κάθε στιγμή της ιδιάζουσας αυτής χρονικότητας είναι οριακή, δηλαδή ιστορική.

Από Eurogroup σε Eurogroup, από σύνοδο κορυφής σε σύνοδο κορυφής, ζούμε, ζούσαμε, σε ζωντανή σύνδεση το συλλογικό δράμα της διαπραγμάτευσης. Tης απόπειρας επαναδιαπραγμάτευσης για την ακρίβεια. Ο Δαυίδ εναντίον του Γολιάθ. Μόνο που τα χέρια του Δαυίδ ήταν δεμένα. Η Ιστορία πάσχει από δημιουργική ασάφεια. Το παζλ κάποτε θα συμπληρωθεί και, κατά το κοινώς λεγόμενο, οι ιστορικοί του μέλλοντος θα κρίνουν. Μέχρι τότε, είμαι σίγουρος, θα έχουν εξαντληθεί όλες οι διαθέσιμες ιστορικές αναλογίες - από τη Βάρκιζα μέχρι τις Βερσαλλίες, από τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 μέχρι την ειρήνη της Καρχηδόνας.

Έχουν ήδη μιλήσει πολλοί και αναμένεται να μιλήσουν ακόμη περισσότεροι για τα -υπαρκτά- λάθη τακτικής της ελληνικής κυβέρνησης. Οι πρωταγωνιστές τοποθετούνται και κρίνονται. Κρίνονται και όσοι έστησαν την πολιτική τους καριέρα επιχειρηματολογώντας υπέρ της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα, για να παραδεχθούν αργότερα ότι δεν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο ρήξης. Κρίνονται, τέλος, και εκείνοι που, ενώ εξουσιοδότησαν την κυβέρνηση να διαπραγματευτεί μια υφεσιακή συμφωνία, τώρα προκρίνουν τη «λύση» των εκλογών ως στρατηγική ηρωϊκής εξόδου. Με το κεφάλι ψηλά. Κανείς δεν δικαιούται να αποστασιοποιηθεί από τη συλλογική αποτυχία. Και είναι ανάγκη η βραχυπρόθεσμη αποτυχία να γίνει μεσοπρόθεσμη επιτυχία. Με όρους υπεράσπισης της κοινωνίας.

Πώς; Εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει τρεις εικόνες που μπορούν, υπό όρους, να δώσουν προοπτική.

Πρώτον, το δημοψήφισμα. Η διαδικασία της καταφυγής στη λαϊκή κυριαρχία, έστω και ως μέρος μιας ασαφούς τακτικής, έφερε έναν άνεμο αισιοδοξίας. Ανέδειξε τις βαθιές ταξικές διαιρέσεις στην Ελλάδα της κρίσης. Ήταν η επικράτηση του Όχι εντολή υπέρ της ρήξης με κάθε κόστος, τη συγκεκριμένη στιγμή, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες; Οι λόγοι υπεράσπισης του «καθαρού νοήματος» του «ηρωϊκού 61%» προς το παρόν δεν πείθουν. Το δημοψήφισμα ανέδειξε τόσο την απουσία εναλλακτικού οράματος για την Ελλάδα εκτός της νομισματικής ένωσης, όσο και την κενότητα, αν όχι υποκρισία, των λόγων υπέρ του αφηρημένου ευρωπαϊκού ιδεώδους.

Δεύτερον, η «τρομοκρατία» των δανειστών. Η πρόταση #ThisIsACoup [«Αυτό είναι πραξικόπημα»] μεταφέρθηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όλον τον κόσμο. Αποκάλυψε την άνευ προηγουμένου βία απέναντι στην εκλεγμένη κυβέρνηση μιας μικρής χώρας. Έδειξε σε όλη την υφήλιο την κατάσταση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Όταν φθάνουν υψηλόβαθμοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι να χρησιμοποιούν εκφράσεις βγαλμένες από το λεξιλόγιο της αποικιοκρατίας και της σύγχρονης διεθνούς τρομοκρατίας, η συζήτηση για τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες παύει να έχει νόημα.

Τρίτον, η διαχείριση της ελληνικής κρίσης δημιούργησε ρωγμές στο «ευρωπαϊκό οικοδόμημα». Αρκούν οι ρωγμές αυτές για να σπάσουν τη νεοφιλελεύθερη συναίνεση; Ο χρόνος θα δείξει. Είναι πολύ νωρίς για να προκαταβάλει κανείς το μήνυμα της επίλυσης του «ελληνικού πρόβλήματος» σε όσους και όσες δοκιμάζονται από τις πολιτικές της λιτότητας ανά την Ευρώπη. Το μόνο βέβαιο είναι ότι πληθαίνουν οι φωνές όσων υποστηρίζουν ότι με τα υπάρχοντα δεδομένα η Ευρωζώνη οδεύει προς κατάρρευση. Και η κατάρτιση αξιόπιστων και εφαρμόσιμων εναλλακτικών σχεδίων είναι επιβεβλημένη.

Πώς μπορεί μια κυβέρνηση με κορμό την Αριστερά να υπερψηφίζει και να συμβάλει στην εφαρμογή μέτρων που αντιβαίνουν τις ιδεολογικές και προγραμματικές της δεσμεύσεις; Η πορεία της κυβέρνησης έχει, καλώς ή κακώς, ταυτιστεί με τη μοίρα της χώρας. Η ευθύνη είναι πρωτίστως κοινωνική και δημοκρατική. Δεν χωράει ηρωϊσμούς. Εναπόκειται στην κυβέρνηση και στον ΣΥΡΙΖΑ να δείξουν με ποιους τρόπους θα υποστηρίξουν το συμφέρον της κοινωνίας και το δίκαιο των αδυνάτων, των υποτελών.

* Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος είναι ιστορικός