Ο μικρότερος κρατούμενος του στρατοπέδου "Παύλου Μελά"

Όταν ο Θεόδωρος Βαλαχάς, την άνοιξη του 1944, περνούσε την πύλη του στρατοπέδου Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, σε ηλικία 12 ετών, γνωρίζοντας ότι οι Γερμανοί το έχουν μετατρέψει σε φυλακή, δεν μπορούσε να καταλάβει πώς είναι δυνατόν μια φυλακή, με τις αρνητικές εικόνες που δημιουργεί και μόνο η λέξη στο μυαλό, να λειτουργεί στα όμορφα κτίρια του στρατοπέδου που ήταν νωρίτερα στρατώνες. Η μητέρα του που τον συνόδευε, του είχε ήδη πει, πως και οι δυο τους ήταν πια κρατούμενοι επειδή ο πατέρας του ήταν στον ΕΛΑΣ.

Εκείνος έμενε σε ένα από αυτά τα όμορφα διώροφα κτίρια με σοφίτα, από το παράθυρο της οποίας αγνάντευε κανείς τον απέναντι δρόμο, την οδό Λαγκαδά. Οι κρατούμενοι ανέβαιναν εκεί με δυσκολία για να δούνε τη θέα. Μια μέρα παρακάλεσε κάποιους από τους συγκρατούμενούς του να τον βοηθήσουν να ανεβεί πάνω, για να δει από το παράθυρο την Τούμπα, το σημείο όπου οι Γερμανοί εκτελούσαν τους φυλακισμένους. 

"Είδα τότε στην Τούμπα, απέναντι από το στρατόπεδο, τους Γερμανούς να σκάβουν λάκκους. Εγώ τότε δεν ήξερα ακριβώς τι συνέβαινε, δεν είχα συνειδητοποιήσει κάποια πράγματα. Με μια παιδική αφέλεια κατέβηκα στο θάλαμο και είπα στους υπόλοιπους όσα είδα. Εκείνοι άρχισαν να με μαλώνουν, δημιουργήθηκε πανικός και όλοι περίμεναν να ακολουθήσει η εκτέλεση. Το επόμενο πρωί δεν ξύπνησα νωρίς. Δεν τους είδα τη στιγμή που μπαίναν στο κτίριο για να πάρουν τρεις ανθρώπους. Αργότερα μου είπαν ότι είχα δίκιο, η εκτέλεση είχε γίνει" αναφέρει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο 86χρονος, σήμερα, Θεόδωρος Βαλαχάς, ο νεότερος, την εποχή εκείνη, κρατούμενος του στρατοπέδου Παύλου Μελά. 

Το συγκεκριμένο περιστατικό, όπως επισημαίνει, δεν ήταν το μοναδικό καθώς αρκετές φορές γίνονταν παρόμοιες εκτελέσεις. Είχε, πάντως, προηγηθεί της μεγάλης εκτέλεσης των 101 πατριωτών που έγινε στις 6 Ιουνίου του 1944. "98 άτομα από αυτούς ήταν από το στρατόπεδο και άλλα τρία τα είχαν φέρει από την κλινική του Βαγιανού στην ανατολική Θεσσαλονίκη, που την είχαν μετατρέψει σε φυλακή. Εκεί γίνονταν κυρίως βασανιστήρια. 

"Μη μας ξεχνάτε..."

Τέτοιο αριθμό ανθρώπων δεν είχαν εκτελέσει ποτέ. Συνήθως όταν παίρναν πολλά άτομα τα στέλναν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία. Έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρήσαμε ότι αυτός ήταν ο λόγος που πήραν τόσους πολλούς. Γρήγορα, ωστόσο, έγινε αντιληπτό το τι επρόκειτο να συμβεί. Όταν τους πήραν, τους είπαν να αφήσουν τα πράγματά τους. Λίγοι, λίγοι έβγαιναν από τους θαλάμους και τότε το κατάλαβαν. Μας φώναζαν: "εκδικηθείτε", "μη μας ξεχνάτε". Δυστυχώς εκδίκηση δεν μπορέσαμε να πάρουμε όση έπρεπε. Εκδικηθήκαμε λίγο, γιατί αμέσως μετά την κατοχή, συνεργάτες των Γερμανών εντάχθηκαν στον κρατικό μηχανισμό και - ούτε λίγο ούτε πολύ -  ισχυρίζονταν ότι πολεμούσαν κατά του κομμουνισμού. Κρατήσαμε, όμως, την υπόσχεση να μην τους ξεχάσουμε. Αυτό το κάνουμε. Δεν τους ξεχνάμε. Αυτό το δείχνει και η σημερινή τελετή που έγινε στη Σταυρούπολη, στο Δήμο Παύλου Μελά" διηγείται... 

Η τελετή μνήμης έγινε και σήμερα, όπως και κάθε χρόνο τέτοια μέρα, στο μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, μπροστά στο δημαρχείο Παύλου Μελά, παρουσία του δημάρχου, του ιδίου του κ. Βαλαχά, του γενικού προξένου της Γερμανίας, Βάλτερ Στέχελ, εκπροσώπων αρχών και φορέων, μαθητών και πλήθους κόσμου. Με αφορμή την τελετή, άλλωστε, ο κ. Βαλαχάς, θυμήθηκε την δέσμευση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, κατά την τελετή παραχώρησης του στρατοπέδου από την πολιτεία στην τοπική κοινωνία, για τη δημιουργία μουσείου αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, σε ένα από τα κτίρια του στρατοπέδου. "Μέσα στο μητροπολιτικό πάρκο που περιμένουμε να γίνει στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά θα υπάρχει το μουσείο της Εθνικής Αντίστασης" τόνισε, από την πλευρά του, ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Παιδείας του Δήμου Παύλου Μελά, Άκης Αράπογλου. 

Το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη

Οι μνήμες, όμως, του Θεόδωρου Βαλαχά, δεν σταματούν εκεί, καθώς οι εμπειρίες που είχε το χρονικό διάστημα που έμεινε στο στρατόπεδο, από την άνοιξη ως τον Οκτώβριο του 1944 σημάδεψαν τη ζωή του. "Ήμουν μέσα στο στρατόπεδο όταν είδα τους καπνούς στο Χορτιάτη, το χωριό μου, που καταστράφηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944. Στην αρχή δεν ξέραμε τι συνέβαινε. Γνωρίζαμε ότι επειδή οι Γερμανοί έφευγαν και τα πολεμοφόδια βρισκόταν στις αποθήκες του στρατού, μεταξύ Θεσσαλονίκης και Χορτιάτη, ήταν πολύ πιθανό να τα κάψουν γα να μην τα πάρουν οι αντάρτες. Την επόμενη μέρα μάθαμε ότι οι Γερμανοί κατέστρεψαν τον Χορτιάτη", αναφέρει.

Δεν παραλείπει, όμως, να περιγράψει και μια ακόμη στιγμή, που όπως λέει τον βαραίνει, καθώς δεν κατάφερε να κάνει αυτό που του ζήτησε ένας από τους συγκρατούμενούς του. "Ανάμεσα σε αυτούς που παίρναν οι Γερμανοί κατά καιρούς ήταν και ο Ιωάννης Τρόντσος. Τον βάλανε τότε μαζί με άλλα 14 άτομα σε ένα βαγόνι που τοποθετούσαν μπροστά από τη μηχανή, στο δρόμο για τη Γερμανία, για να μην μπορούν οι αντάρτες να ανατινάξουν το τρένο. Ο Τρόντσος, από την οικογένεια Τρόντσου, που ήταν καλαθοσφαιριστής, μου είπε: "Θοδωράκη δώσε χαιρετίσματα στη μάνα μου και τον πατέρα μου". Δυστυχώς δεν κατάφερα να το κάνω καθώς με ξαναπήγαν φυλακή οι Έλληνες επειδή με πήραν στο Δημοκρατικό Στρατό και ήμουν πάλι ο μικρότερος κρατούμενος στον Άη Στράτη και τη Μακρόνησο. Όταν απολύθηκα ταλαιπωρηθήκαμε και δεν μπόρεσα να δώσω χαιρετίσματα στη μάνα και τον πατέρα του παιδιού και αυτό το έχω βάρος" εκμυστηρεύεται. 

Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο από προσωπικές μνήμες, ο Θεόδωρος Βαλαχάς περιγράφει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ τις τελευταίες του στιγμές στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, όχι όταν απολύθηκε από αυτό, στις 18 Οκτωβρίου του 1944, αλλά μερικές μέρες αργότερα, στις 25 Οκτωβρίου. Εξηγώντας το λόγο της επιστροφής του στο συγκεκριμένο χώρο λέει: "στις 25 κάθε μήνα ο Ερυθρός Σταυρός μας έδινε ένα δέμα. Ήταν υπερπολύτιμο για μας. Είχε μέσα τρόφιμα, λιχουδιές, κονσέρβες, τσιγάρα Κάμελ. Καθώς είχαμε απολυθεί με τη μητέρα μου στις 18 του μήνα, το στρατόπεδο ήταν μισοδιαλυμένο. Γυρίσαμε, όμως, στις 25, με κίνδυνο της ζωής μας, μόνο και μόνο για να παραλάβουμε το δέμα, καταλαβαίνετε πόσο πολύτιμο ήταν...".

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ σε ρεπορτάζ της Π. Γιούλτση