Ποδοσφαιριστές της Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση

Άγνωστα στοιχεία για τη συμμετοχή ποδοσφαιριστών των ομάδων της Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ και στον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας από τον χιτλερικό ζυγό, είχαν παρουσιαστεί το Νοέμβριο του 2024 σε ειδική εκδήλωση με θέμα «Οι ΕΑΜίτες αθλητές του ΠΑΟΚ», που είχε οργανώσει στην περιοχή του γηπέδου του δικεφάλου του βορρά η Τομεακή Επιτροπή Δήμου Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ.

Με αφορμή εκείνη την εκδήλωση, που είχε πραγματοποιηθεί με την ευκαιρία των 80 χρόνων απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς κατακκτητές, είχε δημοσιευθεί στην πολύ καλή ηλεκτρονική εφημερίδα parallaximag.gr μία διαφωτιστική συνέντευξη του στελέχους του ΚΚΕ, Μιχάλη Κωνσταντινίδη που την είχε δώσει στον δημοσιογράφο Χάρη Δημαρά. Λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν εκείνα τα στοιχεία, παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρη τη συνέντευξη.

«Ποια η σχέση του ΠΑΟΚ με το ΕΑΜ; Υπήρχαν αθλητές του ασπρόμαυρου συλλόγου που συνδέθηκαν με την αντίσταση κατά των Γερμανών ΝΑΖΙ και ποια η ιστορία τους; Αυτό είναι το θέμα εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 24-11-2024, στο πλαίσιο των δράσεων του ΚΚΕ και της Τομεακής Οργάνωσης Δήμου Θεσσαλονίκης του κόμματος, για τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης , από τα στρατεύματα του Ε.Λ.Α.Σ.. Το θέμα ανέλυσε ο Μιχάλης Κωνσταντινίδης, μέλος της Τομεακής Επιτροπής Δήμου Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ. Στην εκδήλωση στόχος ήταν να αναδειχτούν πλευρές της δράσης τους μέσα στον ΠΑΟΚ για ζητήματα που απασχολούσαν τους αθλητές, μέσα από τη μελέτη των εφημερίδων της εποχής.

Για την εκδήλωση και την έρευνα που πραγματοποίησε, μιλά στην Parallaxi ο Μιχάλης Κωνσταντινίδης.

Πώς ξεκίνησε αυτό ως ιδέα; 

«Στα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ε.Λ.Α.Σ.., πήραμε απόφαση να τιμηθεί αυτή η επέτειος για να μάθουμε τι πραγματικά συνέβη και να χτυπηθούν οι όποιες προσπάθειες διαστρέβλωσης της ιστορικής αλήθειας. Συγκεκριμένα, να γνωρίζουμε τα γεγονότα της εποχής και το ρόλο του ΕAM στην υπόθεση απελευθέρωσης της πόλης και του ρόλου του στην κατοχή, για τον ενορχηστρωμένο εξοβελισμό του ρόλου του ΕΑΜ, που έχει και βαθύτερο χαρακτήρα.  Υπήρξαν περίοδοι στην πρόσφατη ιστορία μας, που ο ίδιος ο λαός ύψωσε το ανάστημά του, πάλεψε, διεκδίκησε και είχε αποτέλεσμα. Ένα πνεύμα που παραμένει επίκαιρο καθώς η κατάσταση για τα λαϊκά στρώματα κάθε μέρα επιδεινώνεται, έχοντας ως κοινό παρονομαστή το κέρδος των λίγων, της τάξης των καπιταλιστών.

Ο δρόμος που ακολούθησε ο λαός τότε, είναι ο ίδιος  που και σήμερα πρέπει να ακολουθήσει για να ζήσουνε καλύτερα. Με αυτή τη γενική κατεύθυνση έγιναν μια σειρά από εκδηλώσεις, αρχικά για τον Σίμο Κερασίδη, για την απελευθέρωση της πόλης και μία από τις ιδέες ήταν να δούμε και την πλευρά των αθλητικών σωματείων το τι συνέβαινε καθώς και σήμερα ο αθλητισμός είναι επίκαιρο αντικείμενο. Όλοι ασχολούνται με το ποδόσφαιρο και έχει μεγάλη επιρροή στις κοινωνίες και τότε υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για το ποδόσφαιρο».

Γιατί κάνατε έρευνα για τον ΠΑΟΚ και ποια ήταν η κατάσταση με τους αθλητές στη διάρκεια της κατοχής; 

«Να πούμε καταρχάς ότι και τότε οι καταγεγραμμένοι ποδοσφαιριστές των συλλόγων ήταν πολλοί, στους 27 χιλιάδες. Αριθμός τεράστιος καθώς τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα λόγω της κατοχής. Ωστόσο, είναι προφανές ότι σε αυτό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο η ΕΠΟΝ και θα σας εξηγήσω με ποιον τρόπο.

 Έχει καταγραφεί ιστορικά, αλλά δεν έχει διερευνηθεί, καθώς δεν υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία η ύπαρξη και δράση της Ένωσης Ελλήνων Αθλητών (ΕΕΑ). Των αθλητών και όχι των σωματείων, που υπήρχαν από τη δεκαετία του ’30. Η ΕΕΑ αδρανοποιήθηκε με τη δικτατορία Μεταξά, ξαναζωντάνεψε προς το τέλος της δικτατορίας και ξανά αδρανοποιήθηκε με τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο. Άρχισε να δραστηριοποιείται από το 1941.

Ο Ηλίας ο Μισαηλίδης είναι ένας από τους πρωτοστάτες και ο Γρηγόρης ο Λαμπράκης που ήταν υπεύθυνος υγειονομικού των αθλητών. Μέσα από αρθρογραφία του Λαμπράκη μαθαίνουμε ότι διοργανώνονταν και φιλικοί αγώνες μέσα στην κατοχή για να συγκεντρωθούν χρήματα ή τρόφιμα για αθλητές που ήταν στα όρια της εξαθλίωσης. Η ΕΕΑ δέθηκε με την ΕΠΟΝ, ήταν στον ΕΠΟΝίτικο συνασπισμό κάποια στιγμή και ίσως έτσι εξηγείται ο μεγάλος αριθμός αθλητών.

Η ΕΕΑ είχε κόντρα με τον ΣΕΓΑΣ λέγοντας ότι «κάναμε πολλά στην κατοχή κι εσείς οι παράγοντες που ήσασταν;» και κατηγόρησε τη διοίκησή του. Ήταν συγκλονιστικό, διαβάζοντας τα αίσχη, τις δολοφονίες και το σπάσιμο γραφείων και να διαβάζεις στα αθλητικά ότι ο ΠΑΟΚ θα συμμετάσχει στις δραστηριότητες της ΕΠΟΝ.  Οπότε έτσι προέκυψε και ο ΠΑΟΚ και στόχος της εκδήλωσης είναι να αναδειχθεί η δράση και παρουσία ορισμένων αθλητών του συλλόγου στις γραμμές του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ. Επιδιώκεται έτσι, να δοθεί συνέχεια στην ανάδειξη άγνωστων πλευρών της ιστορίας της αντίστασης στην πόλη μας, να αναδειχθεί, επίσης, η πολύμορφη δράση κυρίως της ΕΠΟΝ, μέσα και στα αθλητικά σωματεία».

 Αθλητές και παράγοντες του ΠΑΟΚ, το 1945, στη δυτική πλευρά του γηπέδου, μπροστά στο κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής. Διακρίνονται, από αριστερά οι, επάνω, Ν. Πάγκαλος (προπονητής), Διαμάντης Διαμαντή, Μήτσος (φροντιστής ομάδας), Θ. Χατζηαντωνίου, Κ. Ανδρεάδης (έφορος ποδοσφαίρου), Κατίνα Καζατζή-Παπαϊωάννου (πρωταθλήτρια Ελλάδος-υπεύθυνη γυναικείου τμήματος του ΠΑΟΚ), Παντελής Καλπακτσόγλου (πρόεδρος του ΠΑΟΚ), Αν. Παπαδόπουλος (μέλος ΔΣ), Ν. Τσαρπανάς, Κρ. Παπαγιαννόπουλος, Κ. Κρίτας, Θρ. Πανίδης, Γ. Παπαϊωάννου (διαιτητής), καθισμένοι Β. Εμμανουηλίδης, Κ. Μποσταντζόγλου, Ελ. Παπαδάκης, Τ. Βασιλειάδης, Π. Μάρκοβιτς, Γ. Αρβανίτης, Κ. Καλογιάννης, Γ. Μουρατίδης, Σ. Αρβανίτης και μπροστά ξαπλωμένος ο τερματοφύλακας της ομάδας Σωκ. Φελούρης.

Και τι προκύπτει από αυτή την έρευνα;

«Μέσα από εφημερίδες της εποχής αναδείχθηκε η αντιστασιακή δράση σημαντικών αθλητών του ΠΑΟΚ. Ας ξεκινήσουμε από τον Σωκράτη Φελούρη, τερματοφύλακα του ΠΑΟΚ τότε. Ο Φελούρης ήταν ενταγμένος στο 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και εκείνη την εποχή βρισκόταν στα βουνά της Πέλλας. Μάλιστα είχε πάρει μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών ναζί και των Βουλγάρων φασιστών κατακτητών. Στις επιχειρήσεις εκείνες οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πολέμησαν μαζί με Γιουγκοσλάβους και Βούλγαρους αντιφασίστες αντάρτες που βρίσκονταν στα βουνά της Πέλλας, επίσης. Η επιτυχία των ενεργειών τους προκάλεσε την οργή των Γερμανών οι οποίοι στις 3 Γενάρη ξεκίνησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή της Αριδαίας κινητοποιώντας 6.000 στρατιώτες με στόχο να κυκλώσουν και να διαλύσουν τις αντάρτικες ομάδες. Έτσι, τα τμήματα του 30ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ αποφάσισαν να τραβηχτούν στις χιονισμένες και παγωμένες κορυφές του όρους Τζένα.

Μετά από όλες αυτές τις ηρωικές περιπέτειες, τη σεζόν 1945/46, ο Φελούρης θα κατακτούσε το πρωτάθλημα Θεσσαλονίκης με την ομάδα του ΠΑΟΚ αντικαθιστώντας τον προηγούμενο τερματοφύλακα της ομάδας, Νίκο Σωτηριάδη, ο οποίος είχε πέσει ηρωικά, μαχόμενος εναντίον του ιταλικού φασισμού στο αλβανικό μέτωπο, στις 28/1/1941, σε ηλικία 33 ετών.

Συνεχίζω με τον Κώστα Κρήτα ( ή Κρίτα ή Κρίττα), τότε αρχηγό της ομάδας του ΠΑΟΚ, ποδοσφαιριστή της ομάδας  ήδη από τη δεκαετία του ’30 μέλος της Ένωσης Ελλήνων Αθλητών, με φανερή ενεργή δραστηριότητα στη γραμμή της.  Ο Κρήτας εκλέγεται και στο Συμβούλιο Περιοχής Μακεδονίας Θράκης της ΕΠΟΝ το 1945 . Ο συγκεκριμένος φαίνεται να υπογράφει το κάλεσμα της ΕΠΟΝ για διοργάνωση “Συνεδρίου Νεολαίας” της Θεσσαλονίκης ( 9.1945) για λογαριασμό του ΠΑΟΚ. (Η διοίκηση του ΠΑΟΚ την ακριβώς επόμενη ημέρα δηλώνει ότι δεν πρόκειται να συμμετάσχει στο συνέδριο “διότι ως καθαρώς αθλητικόν σωματείον  δεν μετέχει εις κινήσεις ένας προς τον σκοπόν του”.  και «καθαιρεί» τον Κρήτα από αρχηγό της ομάδας , ενώ επιβάλει επίσης ποινές στους ποδοσφαιριστές Γιάννη Ψωμά και Βασίλη Εμμανουηλίδη.

Ο Κρήτας εκπροσωπεί την ΕΕΑ στο συνέδριο Νεολαίας και αρθρογραφεί στη εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή» σχετικά με τα ζητήματα του αθλητισμού της Θεσσαλονίκης. Χάνονται τα ίχνη του στις αρχές του 1946 και δεν γνωρίζουμε τίποτε γι΄αυτόν από εκεί και πέρα.

Είναι ακόμη ο Γουλιέλμος ( «Γούλιος») Αρβανίτης, μέλος του ΕΑΜ, ο οποίος φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια του 1945. Ήταν παίκτης του ΠΑΟΚ από το 1938-1946 και στη συνέχεια της ΑΕΚ. Και τέλος, ο Πάνος Μάρκοβιτς, που ήταν μέλος του ΕΑΜ, ποδοσφαιριστής του ΠΑΟΚ από το 1945-1951. Στην τελευταία του βιντεοσκοπημένη συνέντευξη λέει ότι τον «στρατολόγησε» στη Δόξα Δράμας ο «παλιός λοχαγός του ΕΛΑΣ Καστρινός». Είναι γνωστό πρόσωπο στους ποδοσφαιρόφιλους καθώς υπήρξε για δεκαετίες προπονητής ποδοσφαίρου , με πιο σημαντική δουλειά του στη Δόξα Δράμας τη δεκαετία του 1950. Απολύθηκε από την Εθνική Ελλάδος τον Απρίλη του 1967 «λόγω των αριστερών του πεποιθήσεων». 

Επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι τον Δεκέμβρη του 1945 οι ποδοσφαιριστές του ΠΑΟΚ κατεβαίνουν σε απεργία από το ποδοσφαιρικό τουρνουά Χριστουγέννων που οργάνωσαν οι σύλλογοι της Θεσσαλονίκης». 

Ποδοσφαιριστές του ΑΡΗ και του ΠΑΟΚ πριν από τον αγώνα πρωταθλήματος το 1947. Διακρίνονται από αριστερά οι, Α. Βασιλειάδης, Ι. Λιακόπολυος, Ελ. Φυσικόπουλος, Θ. Γιώτης, Τ. Νικολαϊδης του ΑΡΗ, Ν. Καμπακάκης, πίσω, του ΠΑΟΚ, Β. Αμπραχαμιάν του ΑΡΗ και Ελ. Χατζηϊωάννου, Θ. Χατζηαντωνίου, Εμ. Οικονόμου (διαιτητής), Β. Εμμανουηλίδης, Στ. Κρεμεζής, Ι. Ψωμάς, Τ. Βασιλειάδης, Β. Σαμαράς, Π. Μάρκοβιτς, Σ. Αρβανίτης και Γ. Μουρατίδης του ΠΑΟΚ. 

Ο ΠΑΟΚ, ωστόσο, είναι η μόνη ομάδα αθλητές του οποίου συνδέθηκαν με την αντιστασιακή δράση;

«Σε επίπεδο αθλητών, περισσότερο. Ο ΠΑΟΚ είχε πολλούς αριστερούς αθλητές και στα επόμενα χρόνια, όπως προκύπτει από την έρευνα. Γνωρίζω πως ο Αγάπιος Σαχίνης είχε το θείο του, ενώ και ο θείος του Λάμπη Κουιρουκίδη είχε γλιτώσει το απόσπασμα κι αυτό το όφειλε στον ΠΑΟΚ. Είναι ο σύλλογος που συνδέεται, όπως σας είπα και με την απεργία του ΄45 και είχε γενικά αυτή τη σύνδεση με τον ΕΛΑΣ.

Υπάρχουν στοιχεία φυσικά και για άλλους συλλόγους που θα μπορούσαν να είναι αντικείμενο άλλης εκδήλωσης.

-Από τον Άρη έχω καταγράψει τον Αλέκο Σιώτη, που έπαιζε στο σύλλογο προπολεμικά, στην περίοδο της κατοχής ήταν στην Αθήνα και έπαιζε με τον Απόλλωνα Σμύρνης, που επίσης θεωρούνταν αριστερό σωματείο. Είχε συγγενή τον Αθηνέλη, ήταν κομμουνιστής, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη μετά την κατοχή, πήρε μέρος στη ομάδα του Άρη το ’46 αλλά μετά πήγε στη Μακρόνησο.

-Από τους υπόλοιπους συλλόγους, αυτό που προέκυψε από την έρευνά μου είναι ότι ο Απόλλων Καλαμαριάς είχε επίσης αριστερούς και αντιστασιακούς αθλητές, με κυριότερο παράδειγμα τον Κωνσταντίνο Λιάρο, τον οποίο μάλιστα δεν τον είχαν πάρει στην εθνική λέγοντάς του ότι είναι «Βούλγαρος».

Οι δύο ομάδες του ΠΑΟΚ, 1940, μερικούς μήνες πριν από τον πόλεμο. Διακρίνονται από αριστερά οι, επάνω Ν. Πάγκαλος (με τα πολιτικά), Θρ. Πανίδης, άγνωστος, άγνωστος, Πασπαλάς, Μακρής, Ιωαννίδης, Φυλ. Τσομπεκτσόγλου (πρόεδρος), Γουλ. Αρβανίτης, άγνωστος, Κ. Κρίτας, Στ. Κρεμέζης, Κ. Μποσταντζόγλου, Απ. Κοντόπουλος, Φρατζέσκος, άγνωστος (έφορος) και κάτω, Ευστρ. Μοσχίδης, Ν. Σωτηριάδης, άγνωστος, άγνωστος, Κ. Καλογιάννης, Ελ. Παπαπαναγιώτου, άγνωστος, Ελ. Κουκουλάς και Δ. Διαμαντής..

-Στον Ηρακλή ήταν ο Σίμος Κερασίδης, από τους πρώτους αντιστασιακούς, που δολοφονήθηκε από Ταγματασφαλίτες.

-Η ΜΕΝΤ, επίσης, ήταν ενταγμένη όλη στο ΕΑΜ.

-Ο Μακεδονικός επίσης είχε. Αρχικά λεγόταν Προσφυγική Ένωση Νεάπολης, αλλά όταν ήρθε ο Μεταξάς επέβαλε την αλλαγή ονόματος σε «Μακεδονικός».

-Επίσης, υπήρχε ομάδα Εργατικός Αστέρας, που ιδρύθηκε από το ΚΚΕ τη δεκαετία του ’20. Αυτή η ομάδα λόγω Μεταξά έγινε Ολυμπιακός Θεσσαλονίκης στη δικτατορία. Μετά την κατοχή δεν ξέρουμε αν η ίδια ομάδα είναι πλέον ο Ολυμπιακός Τερψιθέας».

ΠΗΓΗ: parallaximag.gr

ΕΙΚΟΝΕΣ: paokfc.gr.