Η δίκη στο έκτακτο στρατοδικείο της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης

 Μεταξύ των καταδικασμένων σε θάνατο νέων με σαθρές κατηγορίες και ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης

Του Σπύρου Κουζινόπουλου

Το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, δικαστήριο σκοπιμότητας του Εμφυλίου, είχε καταδικάσει εννέα νέους της ΕΠΟΝ σε θάνατο, μεταξύ αυτών τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον ποινικολόγο Γιώργο Αποστολίδη και την Αννα Γερασιμίδου, άλλους δύο σε ισόβια και 23 ΕΠΟΝίτες σε διάφορες ποινές, ενώ 35 απαλλάχθηκαν.

Φθινόπωρο του 1948. Στην κορύφωση του εμφυλίου και στην πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας εξαπολύεται ένα κύμα άγριων συλλήψεων, κυρίως κοριτσιών και νέων παλικαριών, πολλοί από τους οποίους αποτελούν το άνθος της νεολαίας της πόλης. Κάποιοι από τους συλληφθέντες, καθώς τους έχουν πάρει από τα δημόσια σχολεία, φορούν ακόμη τα πηλήκια με την «κουκουβάγια» και τα κορίτσια τη μαθητική ποδιά. Οι περισσότεροι από τους φοιτητές που είχαν συλλάβει οι αστυνομικοί κρατούσαν ακόμη παραμάσχαλα τα πανεπιστημιακά τους συγγράμματα.

Οι νέες και οι νέοι που συνελήφθησαν από τη χωροφυλακή, την Ασφάλεια και την ΕΣΑ, κατηγορούνταν ότι διέπραξαν ένα πολύ μεγάλο «έγκλημα»: είχαν ενταχθεί πολλοί από αυτούς στη θρυλική ΕΠΟΝ, συμμετέχοντας ακόμη από την περίοδο της Κατοχής στις εκδηλώσεις που αυτή διοργάνωνε στην κεντρική της Λέσχη και τις συνοικίες με ψυχαγωγικό και πολιτιστικό περιεχόμενο.

Είναι ενδεικτικές μερικές από τις «φοβερές κατηγορίες» που είχαν διατυπωθεί εναντίον των δικαζόμενων ΕΠΟΝιτών. Αντιγράφουμε από το κατηγορητήριο:

■ «Ευγενία Μαρκοπούλου, 17 ετών πλέκτρια. Επονίτισσα από την εποχή της εαμοκρατίας συνέχιζε να μεταβαίνει εις την Λέσχην της συνοικίας της».

■ «Ανδρονίκη Γουργουγιαννίδου. Επί εαμοκρατίας οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ Ξηροκρήνης».

■ «Ναυσικά Κατάκη. Ετών 19 φοιτήτρια φιλολογίας. Μετά τη Βάρκιζα οργανώθηκε στην μαθητική ΕΠΟΝ του Γ΄ Γυμνασίου».

■ «Μπιούζα Ηλέκτρα. Τον Οκτώβριο 1946 οργανώθηκε στην μαθητική ΕΠΟΝ Γ΄ Γυμνασίου».

■ «Νικολέτος Δημήτριος, φοιτητής Νομικής. Τον Μάιον του 1945 φοιτών εις το Ε΄ Γυμνάσιο αρρένων οργανώθηκε ως απλούν μέλος εις την μαθητικήν ΕΠΟΝ».

■ «Πολυχρονίδης Ιωάννης, 21 ετών, λευκοσιδηρουργός, κάτοικος Κάτω Τούμπας. Επί ΕΑΜοκρατίας εσύχναζε εις την Λέσχην της ΕΠΟΝ Κάτω Τούμπας και ελάμβανε μέρος εις τας συγκεντρώσεις της».

 

Στο εδώλιο του έκτακτου στρατοδικείου με το νεογέννητο στην αγκαλιά

Στο εδώλιο με τη μαθητική ποδιά

Εκτός από τη μαθήτρια Μπιούζα, κατηγορούμενοι ήταν και οι επίσης μαθητές Γυμνασίου Θεοδώρα Εμμανουηλίδη, Μαίρη Παγώνη, Αλέξανδρος Τσαρλίδης, Σουλτάνα Τουμπάνου, οι αδελφές Αθηνά και Τασούλα Ταυρίδου και η 16χρονη Ιφιγένεια Μήλιου.

Προκειμένου από τους νεαρούς ΕΠΟΝίτες να αποσπαστούν ομολογίες για τη δράση τους, αποκαλύψεις αλλά και καταδόσεις άλλων συναγωνιστών τους, είχαν υποβληθεί οι κατηγορούμενοι σε φοβερά βασανιστήρια, μερικά των οποίων ήταν χιτλερικής έμπνευσης, όπως η μέθοδος της «πενικιλίνης». Στη διάρκεια αυτού του βασανιστηρίου περιτυλίγονταν σφιχτά η γάμπα του κρατουμένου, με συνέπεια αυτή να μελανιάζει και να του προκαλούν αίσθημα ασφυξίας. Ένας από τούς κρατούμενους που τελευταία στιγμή γλίτωσε τον θάνατο έπειτα από αυτό το βασανιστήριο στην Ασφάλεια ήταν ο 22χρονος σπουδαστής Λεωνίδας Δουβαλτζής.

Αφήσαμε στο τέλος δύο ξεχωριστές περιπτώσεις νεαρών ΕΠΟΝιτών που ταλαιπωρήθηκαν το ίδιο με τα υπόλοιπα μέλη της οργάνωσης και κατάφεραν στο τέλος να γλιτώσουν την εκτέλεση. Επρόκειτο για τον συγγραφέα και λαογράφο Χρήστο Σαμουηλίδη και τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη.

 

Μανόλης Αναγνωστάκης

Μανόλης Αναγνωστάκης

Από τα μέλη της ΕΠΟΝ που είχαν συλληφθεί, 69 άτομα, από τα οποία οι 26 ήταν γυναίκες, παραπέμφθηκαν σε δίκη η οποία άρχισε στις 14 Ιανουαρίου 1949 και διήρκεσε δύο εβδομάδες στο έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, με πρόεδρο τον συμβολαιογράφο Δομάζο από την Αθήνα. Τρεις από τους κατηγορούμενους δεν ήταν ΕΠΟΝίτες, ενώ οι υπόλοιποι ήταν ηλικίας 16 μέχρι 23 χρόνων. Λόγω του μεγάλου αριθμού των κατηγορουμένων και του πλήθους των μαρτύρων που παρέλασαν από το στρατοδικείο, η δίκη είχε διεξαχθεί στο κτίριο του ραδιοφωνικού σταθμού Θεσσαλονίκης.

Τελικά το δικαστήριο σκοπιμότητας καταδίκασε εννέα νέους της ΕΠΟΝ σε θάνατο, μεταξύ αυτών τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον ποινικολόγο Γιώργο Αποστολίδη και την Αννα Γερασιμίδου, άλλους δύο σε ισόβια και 23 ΕΠΟΝίτες σε διάφορες ποινές, ενώ 35 απαλλάχθηκαν. Ήταν τόσο σαθρές οι κατηγορίες εναντίον τους, ώστε στο τέλος δεν εφαρμόστηκε πλήρως η απόφαση, δεν εκτελέστηκαν και η ποινή τους μετατράπηκε, σε μία εποχή που το εκτελεστικό απόσπασμα δούλευε ασταμάτητα. Και ο «συνήθης τόπος εκτελέσεων» πίσω από το Γεντί Κουλέ δεν προλάβαινε να αδειάσει από τα άψυχα κορμιά των εκτελεσμένων.