Ο βαρύς φόρος του αίματος της Πιερίας στον Εμφύλιο

Άγνωστα στοιχεία για τις εκτελέσεις στον πολύπαθο νομό κατατέθηκαν από τον ιστορικό και συγγραφέα Νίκο Σαλπιστή στην παρουσίαση του βιβλίου "Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης" στην Κατερίνη

Βαρύς ήταν ο φόρος αίματος που πλήρωσε ο νομός Πιερίας κατά την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Κατερινιώτης ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Νίκος Σαλπιστής, παρουσιάζοντας στην Κατερίνη το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», 463 καταγόμενοι από την Πιερία πολίτες, σύρθηκαν στο έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης και δικάστηκαν σε 106 υποθέσεις, ενώ 37 από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν και ανάμεσά τους τρεις γυναίκες.

Το πάνελ της παρουσίασης του βιβλίου "Γεντί Κουλέ η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης" στην Κατερίνη. Από Αριστερά: ο ιστορικός και συγγραφέας Νϊκος Σαλπιστής, ο ποιητής και ερευνητής της τοπικής ιστορίας Αντώνης Κάλφας και ο Σπύρος Κουζινόπουλος

Όμως πέρα από τους κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους, οι οποίοι μετά τη σύλληψη και τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν σε διάφορους χώρους κράτησης στην Κατερίνη, για να οδηγηθούν στη συνέχεια στο έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, που ήταν αρμόδιο για τους νομούς Θεσσαλονίκης, Πιερίας, Κιλκίς και Χαλκιδικής εκτελούνταν και στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού που αρνούνταν να υπακούσουν στις διαταγές και να συμμετάσχουν στο εμφύλιο μακελειό. Είναι χαρακτηριστικό ότι το έτος 1950 κρατούνταν στο Γεντί -Κουλέ 49 άτομα ως «στασιαστές». Ενώ αναφέρεται η περίπτωση τριών στρατιωτών από το νομό Πιερίας, που δικάστηκαν το 1948 από το έκτακτο στρατοδικείο Καστοριάς για ανυπακοή και εκτελέστηκαν εκεί επιτόπου. Επρόκειτο για τον Νικόλαο Κρεμέτη από τη Μαλαθριά, το σημερινό Δίον, τον Δημήτριο Μπαλανίκα από το Λιτόχωρο και τον Δημήτριο Δερμίση από την Κατερίνη.

Ολόκληρη η εισήγηση του ιστορικού και συγγραφέα Νίκου Σαλπιστή στην παρουσίαση του βιβλίου του Σπ. Κουζινόπουλου που έγινε στο Κέντρο Πολιτισμού «Εκάβη» της Κατερίνης έχει ως εξής:

 

Η εισήγηση του Νίκου Σαλπιστή

Ξεκινώντας θα ήθελα να πω ότι είναι τιμή μας που βρίσκονται
εδώ οι μόνοι επιζώντες σήμερα στην Πιερία , οι οποιοι φυλακίστηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα . Αυτοι είναι ο Βασίλης Αμανατίδης, ο Γιάννης Γρηγοριάδης (μεσα από την προβολή βίντεο) και ο Μίμης Κασαπίδης οι οποιοι αντάλλαξαν από 3 έως 5 χρόνια ο καθένας από την ελεύθερη ζωή τους, από την νιότη τους με την υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, την αγωνιστική στάση και την κοινωνική προσφορά.

Το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ- Η Βαστίλη  της Θεσσαλονίκης» δεν περιορίζεται σε αυτό καθαυτό το Γεντί Κουλέ ως διαχρονική φυλακή (κατά την οθωμανική περίοδο , το μεσοπόλεμο, τη δικτατορία Μεταξά, τη γερμανική κατοχή, τον εμφύλιο και τις δεκαετίες του 1950, του 1960, του 1970 και του 1980).

Με αφορμή και σημείο εκκίνησης τη χρήση του κτιρίου ως φυλακής, ο συγγραφέας επεκτείνεται στις αιτίες και τις συνέπειες της  κατασταλτικής πολιτικής των εκάστοτέ κυβερνητικών εξουσιών στην Ελλάδα .

Η γραφή του είναι δημοσιογραφική,  γεγονός που διευκολύνει την ανάγνωση από το ευρύ κοινό και  κάνει το περιεχόμενο του βιβλίου ελκυστικό και προσλήψιμο, χωρίς παράλληλα να υποβαθμίζει την ιστορική τεκμηρίωση.

Επίσης είναι σημαντικό ότι παίρνει θέση, δεν είναι ένα «ουδέτερο» βιβλίο.

 Παρουσιάζει γεγονότα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της Θεσσαλονίκης , και όχι μόνο, που συντάραξαν το πανελλήνιο.

 Από το Γεντι -Κουλε πέρασαν πολιτικές προσωπικότητες και επαναστάτες που σημάδεψαν με τη δράση τους τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας όπως ο Νίκος Ζαχαριάδης, γραμματέας του ΚΚΕ , ο Αρης Βελουχιώτης καπετάνιος του ΕΛΑΣ , ο Μάρκος Βαφειάδης ηγετικο στέλεχος του ΔΣΕ και ο Τάσος Καρατζάς, γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Κατερίνης του ΚΚΕ.

Η Τοπική διάσταση της κατασταλτικής πολιτικής του αστικού κράτους (η περίπτωση της Πιερίας)

Η Εισήγηση αφορά και περιορίζεται κυρίως σε όσους δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από έκτακτα στρατοδικεία.

 Υπήρχαν βέβαια πολλές περιπτώσεις που οι πολιτικά διωκόμενοι εξορίστηκαν, βασανίστηκαν ή δολοφονήθηκαν χωρίς να έχουν την περιορισμένη , έτσι κι αλλιώς , δυνατότητα  μιας μεροληπτικής, τελικά, δικαστικής έρευνας.

Η εισήγησή δεν είναι πλήρης, γιατί έπρεπε να προετοιμαστεί σε μικρό χρονικό διάστημα αλλά παρ’ όλα αυτά γίνεται μία προσπάθεια να εξειδικευτεί και να εμπλουτιστεί το περιεχόμενο του βιβλίου στα όρια της Πιερίας .

Πολλοί αγωνιστές της Πιερίας κρατήθηκαν στο Γεντί- Κουλέ, σύρθηκαν στα έκτακτα στρατοδικεία,  ένα μέρος από αυτούς εκτελέστηκε στον ίδιο χώρο.

Οι «τοπικές Βαστίλες» της Πιερίας ήταν το παλιό γυμνάσιο (περίοδος Κατοχής), το σπίτι του Αθανασιάδη, κοντά στο τέταρτο δημοτικό σχολείο (περίοδος εμφυλίου) , η παλιά αστυνομία (περίοδος δικτατορίας Μεταξά, εμφυλίου), η καπναποθήκη στο σημείο που βρίσκεται ο Αγιος Φώτιος (περίοδος γερμανικής κατοχής), το σπίτι του Γιασημακόπουλου (περίοδος γερμανικής κατοχής) και η αποθήκη του Παπακώστα ( περίοδος δικτατορίας Μεταξά).

 Σε τρία από αυτά τα κτίρια γίνονταν και βασανιστήρια , συγκεκριμένα  στο σπίτι του Αθανασιάδη, στην παλιά αστυνομία την περίοδο δικτατορίας Μεταξά και  στη διάρκεια του εμφυλίου αλλά και επί δικτατορίας του 1967 και στο σπίτι του Γιασημακόπουλου επι γερμανικής κατοχής.

Υπάρχουν στα χέρια του εισηγητή 106 αποφάσεις, κυρίως του έκτακτου στρατοδικείου Θεσσαλονίκης , χωρίς να είναι πλήρης ο κατάλογος, που κατά τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων ήταν κατηγορούμενοι   463 άτομα από την Πιερία .

Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν 37 οι οποίοι κατοικούσαν  στο νομό μας. Αν τους χωρίσουμε σε κατηγορίες με βάση την καταγωγή τους από τους 37 που εκτελέστηκαν οι 18 ήταν πόντιοι –προσφυγες , τέσσερις κατάγονταν από το Λιτόχωρο , οκτώ από την ορεινή Πιερία και  οι τρεις ήταν γυναίκες .

Παρατηρούμε ότι η αναλογία των ποντίων προσφύγων στο σύνολο αυτών που εκτελέστηκαν ήταν πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με την παρουσία τους στο σύνολο των κατηγορουμένων. Ήταν στην πρώτη γραμμή, ήταν πιο επικίνδυνοι για την αστική εξουσία, είχαν λιγότερες δυνατότητες  υπεράσπισης ;

Είναι ένα ζήτημα που πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο .

Περιπτώσεις που δεν έχουν  καταγραφεί για την περίοδο του Εμφυλίου,   και είναι ανοικτές προς έρευνα και τεκμηρίωση,  είναι και οι περιπτώσεις που τα έκτακτα στρατοδικεία δίκασαν  και  καταδίκασαν  στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού που δεν εκτέλεσαν διαταγές. Το 1950 κρατούνταν στο Γεντί -Κουλέ 49 άτομα ως «στασιαστές».

 Έχουμε μια τέτοια περίπτωση στρατιωτών από την  Πιερία κατά την οποία δικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν  το 1948 από το έκτακτο στρατοδικείο Καστοριάς  τρείς, ο ένας από την Μαλαθριά- Δίον (Κρεμέτης Νικόλαος), ο δεύτερος από το Λιτόχωρο (Μπαλανίκας Δημήτριος) και ο τρίτος από Κατερίνη (Δερμίσης Δημήτριος) .  

Χαρακτηριστικές είναι και τέσσερεις περιπτώσεις με κατηγορούμενους  στο έκτακτο στρατοδικείο τέσσερεις  εφήβους, 12 ετών ο ένας και 13 ετών οι άλλοι τρείς.

Πέρα από την ιστορική τεκμηρίωση για το ζήτημα της καταστολής και την πολιτική προσέγγισή του , αναφέρουμε  και δυο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα για το διάστημα που  εξετάζουμε , όπως η περίπτωση του Μπαμπη Παντελιάδη  και του Γιάννη Γρηγοριάδη (ανεψιού του πρώτου)  που κρατήθηκαν στο Γεντί -Κουλέ και οι δύο , στον Εμφύλιο ο πρώτος και στην δικτατορία ο δεύτερος .

Επίσης η περίπτωση του Αλέκου Μπαλτατζή που καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 5 Μαίου 1947.

Η μητέρα του πηγαίνοντας με το τρένο στην Αθήνα για να ζητήσει χάρη από τη βασίλισσα Φρειδερίκη, διάβασε στην εφημερίδα που κρατούσε ένας συνεπιβάτης της απέναντι την εκτέλεση του γιου της.

Χαρακτηριστικές είναι οι αντιδράσεις των δεσμοφυλάκων  απέναντι στην παραμικρή υπόνοια που θα μπορούσε να σημαίνει προπαγάνδα. Έτσι με καχυποψία  και εχθρότητα έβλεπαν την αλληλεγγύη ανάμεσα στους κρατούμενους που μοίραζαν το φαγητό που τους έστελναν οι συγγενείς τους, αλλά και είχαν κοινό ταμείο για να  καλύπτουν τις ανάγκες όσων δεν είχαν συγγενείς. «Δεν θα το κάνουμε κολχόζ εδώ μέσα» , έλεγαν.

Ακόμη και  το ελληνογαλλικο λεξικο του εκδοτικού οίκου  «Λα Ρους» απαγόρευσαν στον Γιάννη Γρηγοριάδη, γιατί η λέξη «Λαρους» παραπέμπει ακουστικά στη Ρωσία, άρα στον  κομμουνισμό.

 Αλλά και το βυσσινί χρώμα μιας μπλούζας που ήθελε να δώσει η μητέρα στο γιο για το χειμώνα  ενοχοποιούνταν αφού, κατά τον διοικητή της φυλακής,  θα μπορούσε ενδεχομένως να εξάψει τα επαναστατικά αισθήματα των φυλακισμένων .

Το Γεντί Κουλέ ήταν και φυλακή ποινικών κρατουμένων, όμως η λειτουργία του, σφραγίστηκε με  την τιμωρία και την εξουδετέρωση (ακόμη και φυσική) των πολιτικών αντιπάλων, στη συγκεκριμένη περίπτωση κύρια των κομμουνιστών.

Αν μη τι άλλο, η ιστορία δείχνει  ότι όταν κινδυνεύει η εξουσία των αστών, ούτε η κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία, ούτε η λεγόμενη λειτουργία των θεσμών σου εξασφαλίζουν την ισονομία και την ελευθερία.

 Νίκος Σαλπιστής