Υπόθεση Πολκ: Η δίκη πριν 75 χρόνια

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Στις 12 Απριλίου 1949, πριν 75 χρόνια, άρχιζε στο κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη του δημοσιογράφου της εφημερίδας Μακεδονία, Γρηγόρη Στακτόπουλου, που κατηγορούνταν ότι είχε πάρει μέρος στη συνωμοσία για τη δολοφονία ένα χρόνο πριν στο Θερμαϊκό, του διαπρεπούς Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ. Επρόκειτο για μία από τις μεγαλύτερες πολιτικές και δικαστικές σκευωρίες όλων των εποχών στην Ελλάδα.

Η συνέπεια ήταν ο αποδεδειγμένα αθώος Στακτόπουλος, να μείνει επί 12 χρόνια στη φυλακή, ως άλλος «Ντρέϊφους», ενώ ο οργανωτής της σκευωρίας, ο τότε συνταγματάρχης της χωροφυλακής Νικόλαος Μουσχουντής, να τιμάται περίπου ως … ήρωας και το όνομά του να βρίσκεται ακόμη και σήμερα σε 2-3 δρόμους και μία πλατεία της Θεσσαλονίκης!

Σύμφωνα με την πλεκτάνη που είχε στηθεί από τις κρατικές αρχές εκείνης της εμφυλιοπολεμικής περιόδου, ο αριστερών πεποιθήσεων Έλληνας δημοσιογράφος βοήθησε τάχα δύο στελέχη του ΚΚΕ, τον Αδάμ Μουζενίδη και τον Βαγγέλη Βασβανά, να παραπλανήσουν τον Πολκ, που έψαχνε σύνδεσμο για να μεταβεί στο βουνό και να πάρει συνέντευξη από τον αρχηγό των ανταρτών Μάρκο Βαφειάδη και να τον δολοφονήσουν, πετώντας το πτώμα του στα νερά του Θερμαϊκού.

Σ΄αυτή την κατάσταση βρέθηκε o Τζορτζ Πολκ

Όμως, όπως περίτρανα αποκαλύφθηκε μερικές μέρες αργότερα, ο μεν Μουζενίδης το διάστημα της δολοφονίας του Πολκ ήταν νεκρός, καθώς είχε σκοτωθεί ενάμιση μήνα πριν σε βομβαρδισμό στα Κρούσια, ενώ ο Βασβανάς βρισκόταν εκτός Ελλάδος, με συνέπεια το κατηγορητήριο που είχε κατασκευάσει ο Μουσχουντής να  ξεθωριάσει και όλα να δείχνουν ότι πρόκειται περί μιας άθλιας σκευωρίας.

O σκευωρός "ήρωας" Νικόλαος Μουσχουντής

Παρ’ όλα αυτά, ο Στακτόπουλος που όλο αυτό το διάστημα κρατούνταν στα υπόγεια κελιά της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης και βασανίζονταν άγρια για να ομολογήσει ότι μετείχε στην οργάνωση της δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, θα προσαχθεί σε δίκη που άρχισε στις 12 Απριλίου 1949. Η δίκη διήρκεσε 10 μέρες και η απόφαση εκδόθηκε στις 22 Απριλίου. Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος καταδικάσθηκε σε ισόβια κάθειρξη για συνέργεια σε ανθρωποκτονία, οι Μουζενίδης και Βασβανάς ερήμην στην ποινή του θανάτου ως φυσικοί αυτουργοί, ενώ η μητέρα του, Άννα Στακτοπούλου που επίσης είχε συρθεί στο δικαστήριο, αθωώθηκε.

Μέχρι τον θάνατό της, πριν λίγα χρόνια η σύζυγός του Θεοδώρα Ζησιμοπούλου – Στακτοπούλου δεν έπαψε να κραυγάζει ότι ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, υπήρξε το μεγάλο θύμα στην υπόθεση Πολκ που έφυγε από τη ζωή χωρίς ποτέ να δικαιωθεί.

Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος ενώ απολογείται στο δικαστήριο

Σε μία τηλεφωνική συνομιλία μας, λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου μου «Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20^ουαιώνα», που αναφέρεται και στην υπόθεση Πολκ, η Θεοδώρα Στακτοπούλου δήλωνε με όλη τη δύναμη της καρδιάς της: «Ποτέ δεν πίστεψα ότι ο άνδρας μου ήταν ένοχος. Πριν ακόμη παντρευτούμε, και σαν κοπέλα και μετά, ήξερα ότι είναι αθώος. Ότι ποτέ ένας άνθρωπος με τέτοιες καλοσύνες δε θα μπορούσε να διαπράξει ένα τέτοιο έγκλημα, όπως τον κατηγόρησαν άδικα. Η πολιτεία θα πρέπει και τώρα που είναι πεθαμένος να τον δικαιώσει. Και κάθε μέρα που πάω στο νεκροταφείο, αυτό λέω. Βλέπω τη φωτογραφία του και λέω: “Γρηγόρη, ακόμη δεν έγινε τίποτα”».

Γραμματόσημο στις ΗΠΑ για τον Πολκ

Ένας αθώος 12 χρόνια στη φυλακή

Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Μακεδονία, Γρηγόρης Στακτόπουλος, είχε καταδικαστεί το 1949 σε ισόβια για συνέργια στην υπόθεση δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, τον Μάιο του 1948, στη Θεσσαλονίκη. Για την κατηγορία εκείνη, δεν υπήρξε το παραμικρό αποδεικτικό στοιχείο, παρά μόνο τα χαλκεία που είχε κατασκευάσει ο τότε διοικητής της Ασφάλειας, Νικόλαος Μουσχουντής.
Για τη δολοφονία, που συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη, είχαν καταδικαστεί επίσης ερήμην εις θάνατον οι Αδάμ Μουζενίδης και Ευάγγελος Βασβανάς, γνωστά στελέχη του ΚΚΕ, και σε ισόβια κάθειρξη ο Στακτόπουλος, ο οποίος τελικά παρέμεινε στη φυλακή δώδεκα χρόνια ως νέος «Ντρέϊφους». Το συγκλονιστικό είναι ότι οι δικαστές επέβαλαν εκείνη την ποινή στον Στακτόπουλο, με μόνο ενοχοποιητικό στοιχείο ότι.... γνώριζε καλά αγγλικά!
Από την αποφυλάκισή του -και κυρίως μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974- ο Γρηγόρης Στακτόπουλος επιδόθηκε σε μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα για να αποδείξει η αθωότητά του, πλην όμως η σχετική αίτησή του στον Άρειο Πάγο για αναψηλάφηση της δίκης δεν έγινε δεκτή.
Μετά τον θάνατό του, τη «σκυτάλη» πήρε η σύζυγός του, η οποία κατέθεσε τρεις αιτήσεις για επανεξέταση της υπόθεσης, που όμως απορρίφθηκαν.

Επιδίωξη των αρχών ήταν να πεισθεί η κοινή γνώμη ότι οι
δολοφόνοι του Πολκ ήταν "σημαίνοντες κομμουνισταί" !

 «Υπερήμερη η δικαιοσύνη έναντι του Στακτόπουλου»

Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα στην υπόθεση Πολκ; Η εκ νέου δικαστική διερεύνηση της δολοφονίας, ίσως θα μπορούσε να μας φωτίσει επ’ αυτού. Δυστυχώς ο Άρειος Πάγος απέρριψε τέσσερις φορές τις αιτήσεις αναψηλάφησης της πολύκροτης αυτής υπόθεσης. Ο Στακτόπουλος έφυγε από τη ζωή στα 1998 χωρίς να δικαιωθεί.

Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά ο  πρώην υπουργός και διαπρεπής νομομαθής, Στέλιος Παπαθεμελής, που υπερασπίστηκε τις πρώτες αιτήσεις αναψηλάφησης του Γρηγόρη Στακτόπουλου στον Άρειο Πάγο:

«Η εκτίμησή μου είναι ότι η ελληνική δικαιοσύνη είναι υπερήμερη απέναντι σε αυτή την περίπτωση. Αντίθετα, ο Στακτόπουλος έχει δικαιωθεί. Και στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας δεν υπήρξε ουδέποτε ένοχος από την πρώτη στιγμή. Αλλά επίσης έχουν όλα αυτά τα χρόνια δημοσιευθεί έρευνες και στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ και από κορυφαίους αναλυτές και ιστορικούς και έχει πανηγυρικά κριθεί ότι ο Στακτόπουλος είναι παντελώς ξένος με την αποδοθείσα σε αυτόν κατηγορία. 

Με βάση τα κατασκευασμένα από τον Μουσχουντή σενάρια, ο αθώος Έλληνας δημοσιογράφος
έμεινε 12 χρόνια φυλακή αποτελώντας την ελληνική εκδοχή της υπόθεσης Ντρέϊφους

Μιλάμε σήμερα για μία ιστορία η οποία βαραίνει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, τη συνείδηση της ελληνικής δικαιοσύνης. Είναι από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις που στη μακρά διάρκεια της δικηγορικής και νομικής μου καριέρας, μπορώ να χαρακτηρίσω ως κορυφαία περίπτωση δικαστικής και νομικής πλάνης. Και αν χρησιμοποιήσω πιο προχωρημένα αυτό που ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος χαρακτήρισε σκηνοθεσία, είναι και δικαστικό έγκλημα. Δεν είναι απλώς μία πλάνη. Τουλάχιστον, οι αρχικώς δικάσαντες και καταδικάσαντες δεν ήταν παραπλανηθέντες. Υπήκουσαν σε ορισμένες εντολές».

Έκθεση προς τον Διευθυντή της CIA για την
ύπαρξη αυτόπτη μάρτυρα της δολοφονίας του
Πολκ,  στοιχείο που ποτέ δεν αξιοποιήθηκε.

Ο ίδιος ο Γρηγόρης Στακτόπουλος λίγο πριν το θάνατό του, μιλώντας το Μάρτιο 1994 στον αξέχαστο Άρη Σκιαδόπουλο , αποκαλούσε την περίπτωσή του ως μία σύγχρονη ελληνική υπόθεση Ντρέιφους. Και όπως έλεγε:

«Δεν έχω δικαιωθεί ακόμη και αυτό είναι λυπηρό. Αποτελεί απόδειξη της καταπτώσεως της ελληνικής δικαιοσύνης. Οι Γάλλοι τον Ντρέιφους, κατόπιν προσπαθειών του Ζολά, τον αθώωσαν και τον αποκατέστησαν.

Δυστυχώς οι δικές μου αιτήσεις για την αναθεώρηση της δίκης απορρίφθηκαν από τον Άρειο Πάγο. Ενώ έχει αποδειχθεί πλέον ότι έχω τόση ανάμειξη σε αυτή την υπόθεση, όση έχει και ο Πατριάρχης Αντιοχείας».

Το πικρό παράπονο

Μέχρι να φύγει από τη ζωή ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, εξακολουθούσε να πλανιέται πάνω από την Ελλάδα το πικρό παράπονο της συζύγου του ότι έξι και πλέον δεκαετίες από το έγκλημα στο Θερμαϊκό, η δικαιοσύνη γι’ αυτή την πολύκροτη υπόθεση, εξακολουθεί να παραμένει όχι μόνο τυφλή αλλά και κουφή, αφήνοντας αδικαίωτο τον Γρηγόρη Στακτόπουλο. 

Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ου αιώνα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ