Η δικτατορία 1967-1974 στη Θεσσαλονίκη

Οι «ερυθροί ίπποι» και τα πράσινα άλογα της συμπρωτεύουσας

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Να θυμηθούμε, έτσι όπως συμπληρώθηκαν 57 χρόνια από την επέτειο του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, ότι τα δεινά που προκάλεσε η δικτατορία της χούντας των συνταγματαρχών (1967-1974), παραμένουν έντονα χαραγμένα στη μνήμη του ελληνικού λαού. Και οι προσπάθειες κάποιων κέντρων να ξεθωριάσουν εκείνα τα ιστορικά γεγονότα και να μην διδάσκονται οι νεότερες γενιές γι’ αυτή τη μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου, πέφτουν στο κενό.

Η κατάργηση στοιχειωδών ελευθεριών, οι φυλακές, οι εξορίες και τα βασανιστήρια, ο πνευματικός και πολιτιστικός μεσαίωνας, αλλά και η τραγωδία που προκάλεσε το εγκληματικό πραξικόπημα στην Κύπρο, καταγράφουν το επτάχρονο δικτατορικό καθεστώς, ως μια από τις μελανότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Το καθήκον της μνήμης επιβάλλει να αποτίουμε φόρο τιμής στους δολοφονημένους από τη χούντα αγωνιστές, εκείνους που τα βασανιστήρια, οι κακουχίες της φυλακής και της εξορίας έκοψαν πρόωρα το νήμα της ζωής τους. Να τιμάμε τους "ελεύθερους πολιορκημένους" του Πολυτεχνείου, τους εκατοντάδες που πέρασαν από τα ανακριτικά "χειρουργεία" της Ασφάλειας και της ΚΥΠ, τους χιλιάδες φυλακισμένους και εκτοπισμένους, και όσους καταδικάστηκαν από τα στρατοδικεία της χούντας. 

Δεν ήταν "κεραυνός εν αιθρία"

Να θυμηθούμε ότι η δικτατορία δεν ήταν "κεραυνός εν αιθρία" ή απλώς "η ανταρσία μιας ομάδας επίορκων αξιωματικών", όπως αποκλήθηκε. Αντίθετα, το καθεστώς των νικητών του εμφυλίου πολέμου έτρεφε στον κόρφο του το "αυγό του φιδιού" και λειτούργησε τελικά ως "εκκολαπτική μηχανή" του πραξικοπήματος.

Η νοοτροπία και η πολιτική της "Εθνικοφροσύνης" που συντηρούσε πάντα για ευνόητους λόγους τον "μπαμπούλα" του Κομμουνισμού, βοηθούσε τους αξιωματικούς που είχαν ροπή σε "ακραίες λύσεις" να κινούνται εύκολα μέσα στο Στρατό, την Αστυνομία και τη Χωροφυλακή. Με το τέλος του εμφύλιου πολέμου, συστηματοποιήθηκαν οι "φάκελοι" στην ασφάλεια, ώστε όλοι οι πολίτες να παρακολουθούνται. Και να διώκονται με διάφορους τρόπους, όχι μόνο οι οπαδοί της Αριστεράς, αλλά και κάθε άλλος δημοκρατικός πολίτης.

Οι εχθροί του Κοινοβουλευτισμού προβάλλοντας έντονα τον αντικομμουνισμό τους, εύκολα μπορούσαν να αναρριχηθούν σε όλες τις θέσεις. Πίσω απ' όλα αυτά, ο αμερικανικός παράγοντας ήταν αυτός που κινούσε την ελληνική πολιτική ζωή. Ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν στην κορύφωσή του, ενώ η Ουάσιγκτον θεωρούσε την Ελλάδα ότι ανήκει "δικαιωματικά" στην επιρροή της.
Με τη σειρά τους, οι διάφορες παρακρατικές οργανώσεις που βρίσκονταν σε ... "άνθηση" και ενισχύονταν από τον κρατικό μηχανισμό. Εκεί μέσα σ’ όλα αυτά, βρισκόταν η "φωλιά" της Χούντας.

H «πρόβα τζενεράλε» του 1961
Ο στρατιωτικός και αστυνομικός μηχανισμός, άρχισε να δραστηριοποιείται έντονα μετά τις εκλογές του 1958, όταν ένα αριστερό κόμμα, η ΕΔΑ, είχε αναδειχθεί σε Αξιωματική Αντιπολίτευση, γεγονός που θορύβησε τους ξένους «προστάτες» της χώρας και τους ακροδεξιούς μηχανισμούς που λειτουργούσαν στο εσωτερικό. «Κάποιοι» στο σκοτάδι, άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια. Και η "πρόβα τζενεράλε" προγραμματίσθηκε για τις εκλογές του 1961. Ο ίδιος ο αρχηγός της CIA για την περιοχή της Μεσογείου, ο περιβόητος Κάμπελ, έφθασε στην Αθήνα για να κατευθύνει τη δράση κράτους και παρακράτους. Ήταν το Σχέδιο με την κωδική ονομασία «Περικλής», που εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά στις εκλογές του 1961 και πάνω στο οποίο οργανώθηκε και το πραξικόπημα από τους κινηματίες πεντέμισι χρόνια αργότερα.
Ο Ρόμπερτ Κίλι, που υπήρξε το 1981 πρεσβευτής των ΗΠΑ, επί της πρώτης κυβερνήσεως του Ανδρέα Παπανδρέου, είχε υπηρετήσει και νωρίτερα, το 1966 ως στέλεχος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα. Και όπως απεκάλυψε: «Παίρναμε συνεχώς αναφορές για το προετοιμαζόμενο πραξικόπημα». Τι έκανε η κυβέρνηση της Ουάσιγκτον για να αποτρέψει τους πραξικοπηματίες; Τίποτα. Απεναντίας τους ενθάρρυνε.

Οι "Ερυθροί ίπποι" της Θεσσαλονίκης

Οι επίορκοι αξιωματικοί της χούντας, για να δικαιολογήσουν την επιβολή της δικτατορίας, επικαλέσθηκαν αφενός μεν τον λεγόμενο «κομμουνιστικό κίνδυνο» και αφετέρου ότι ήθελαν τάχα, να προλάβουν «αιματοκύλισμα της Θεσσαλονίκης», κατά την προεκλογική συγκέντρωση της Ένωσης Κέντρου που είχε προγραμματιστεί να γίνει το απόγευμα της Κυριακής των Βαϊων, 23 Απριλίου 1967, στην πλατεία Αριστοτέλους. Με τη συγκέντρωση εκείνη, θα άνοιγε την προεκλογική του εκστρατεία ο Γεώργιος Παπανδρέου για τις εκλογές που είχαν προσδιοριστεί να γίνουν στις 28 Μαϊου του ίδιου έτους.

Οι συνωμότες, είχαν εξαπολύσει ένα κύμα παραπληροφόρησης για να προκαλέσουν τα συντηρητικά ανακλαστικά του στρατεύματος και της κοινής γνώμης. Μάλιστα, έφτασαν στο σημείο, ο τότε διευθυντής της ΚΥΠ, αντιστράτηγος Κυριάκος Παπαδόπουλος, συνοδευόμενος από τον επικεφαλής του κλιμακίου της ΚΥΠ στη Θεσσαλονίκη, συνταγματάρχη Νικόλαο Γκαντώνα, να επισκεφθούν μία εβδομάδα πριν το πραξικόπημα,  στις 13 Απριλίου 1967, τον τότε πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο για να του αναφέρουν ότι τάχα θα υποδέχονταν τον Γεώργιο Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη «100 ίπποι ερυθρού χρώματος», των οποίων οι ιππείς «θα είναι πιθανώς, οπλισμένοι». Τι κι αν στη συνέχεια αποκαλύφθηκε ότι τίποτα τέτοιο δεν ευσταθούσε και ότι οι δήθεν «ερυθροί ίπποι» ήταν… πράσινα άλογα; Η χούντα είχε κάνει τη δουλειά της.

Τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους
Ξημερώματα της 21^ης Απριλίου 1967, τα άρματα μάχης βγαίνουν στους δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και των άλλων μεγάλων πόλεων της χώρας. Στην πρωτεύουσα, αποσπάσματα της ΕΣΑ υπό τη γενική διεύθυνση του συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά συλλαμβάνουν στα σπίτια τους τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς της κυβέρνησής του, την ηγεσία των κομμάτων της αντιπολίτευσης και τα πιο σημαίνοντα στελέχη της, πρωτίστως τα μέλη και στελέχη της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη.

Η φήμη «γίνεται δικτατορία» αρχίζει να διασπείρεται και να αφυπνίζει την κοιμισμένη πρωτεύουσα. Δεν μπορεί όμως να μεταδοθεί και τηλεφωνικά, γιατί ένα στρατιωτικό απόσπασμα είχε καταλάβει τις εγκαταστάσεις του ΟΤΕ, διακόπτοντας τις τηλεφωνικές επικοινωνίες όλης της χώρας.

Το τι ακριβώς σήμαινε χούντα και φασισμός, μπορεί εύκολα να το αντιληφθεί κανείς από την είδηση που είχε δημοσιευθεί λίγες εβδομάδες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Και στην οποία αναφέρονταν η σύλληψη και φυλάκιση δύο παιδιών από το Βόλο, με την κατηγορία ότι είχαν διαπράξει ένα φοβερό… κακούργημα: Σύμφωνα με την ανακοίνωση της αστυνομίας: «Ήκουαν κρυφίως δίσκους του συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη»!

Παναγιώτης Ελής

Οι πρώτοι νεκροί του πραξικοπήματος

Η πρώτη κιόλας ημέρα του πραξικοπήματος στη Θεσσαλονίκη, σημαδεύτηκε με το θάνατο του ηλικιωμένου αγωνιστή της αριστεράς, Βασίλη Μπεκροδημήτρη, που πέθανε μέσα στο 12^ο αστυνομικό τμήμα Χαριλάου από την κακομεταχείριση που υπέστη. Ο Μπεκροδημήτρης, μαζί με τη Μαρία Καλαβρού και τον 15χρονο Βασίλη Πεσλή, που δολοφονήθηκαν στην Αθήνα την ίδια μέρα και τον Παναγιώτη Ελή, που κυριολεκτικά εκτελέστηκε στον Ιππόδρομο της Αθήνας, ήταν οι πρώτοι νεκροί της δικτατορίας.

Οι πληροφορίες για το πραξικόπημα, έρχονται στην πόλη μας από την Αθήνα λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 20ης προς την 21η Απριλίου. Δημοσιογράφοι που πηγαίνουν στο Γ’ Σώμα Στρατού για να εξακριβώσουν τις πληροφορίες, δεν βλέπουν καμιά κίνηση, καθώς τα πάντα ήταν επιφανειακά ήρεμα. Αυτό, μέχρι τις 4:30 τα ξημερώματα, που τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, επίλεκτα τμήματα καταλαμβάνουν θέσεις σε κεντρικά σημεία της πόλης και αρχίζουν οι συλλήψεις.

Οι συλληφθέντες μόνο κατά την 21^η Απριλίου 1967, κυρίως Αριστεροί αλλά και αρκετά στελέχη του Κέντρου, ανήλθαν σε όλη τη χώρα σε 8.270. Στη συνέχεια οι 6.118 από αυτούς εξορίστηκαν τελικώς στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της νήσου Γυάρου.  Από τη Βόρεια Ελλάδα, εκτοπίστηκαν μόνο την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος συνολικά 1.467 άτομα, άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, σύμφωνα με τους ονομαστικούς καταλόγους ανά νομό που είχε δώσει στη δημοσιότητα το καθεστώς. Από αυτούς, οι 450 προέρχονταν από το νομό Θεσσαλονίκης.

Κακοποιήσεις στα αστυνομικά τμήματα

Πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν άρρωστοι και υπερήλικες, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις όπου οδηγήθηκαν στην ασφάλεια σιδηροδέσμιες και μωρομάνες, αφήνοντας μόνα και απροστάτευτα τα παιδιά τους. 

Σταμάτης Διονυσίου

Σε ορισμένα αστυνομικά τμήματα, όπου μεταφέρθηκαν αρχικά οι κρατούμενοι, ξυλοκοπήθηκαν άγρια, όπως συνέβη στο 16^ο αστυνομικό τμήμα Ευόσμου, όπου κακοποιήθηκαν μέχρι αναισθησίας οι περισσότεροι από τους αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες που συνελήφθησαν, μεταξύ των οποίων ο τότε δήμαρχος Ευόσμου Σταμάτης Διονυσίου κ.α.

Βασανίστηκαν και δήμαρχοι
Ανάλογα περιστατικά κακοποιήσεων, είχε καταγγελθεί ότι έγιναν και σε άλλα αστυνομικά τμήματα, όπως στο 10ο τμήμα Νεαπόλεως, στο παράρτημα Σταυρουπόλεως, αλλά και στα κρατητήρια της Εθνικής Ασφάλειας, που τότε βρίσκονταν στην πλατεία Δημοκρατίας.

Ηρωϊκή μορφή υπήρξε ο επί πολλές τετραετίες δήμαρχος
Παναγιώτης Αφαλής, με αγώνες ακόμη από το Μάη 1936

Ένας από τους δημοκρατικούς πολίτες που θα αντιμετωπίσει την κακομεταχείριση από τα όργανα της χούντας, και στη συνέχεια την παύση από τα καθήκοντά του, ήταν ο τότε δήμαρχος Νεάπολης, ο αείμνηστος Αλέκος Μπινιώρης. Ενώ ανάλογη ήταν η συμπεριφορά και προς τον τότε δήμαρχο Συκεών, τον αλησμόνητο Παναγιώτη Αφαλή που είχε συλληφθεί από τους πραξικοπηματίες για να εξοριστεί στη Γυάρο.

Οι συλληφθέντες από το νομό Θεσσαλονίκης και την υπόλοιπη κεντρική Μακεδονία, θα κρατηθούν επί πενθήμερο, σαν παστές σαρδέλες, στα αστυνομικά τμήματα και 200 από αυτούς, θα κλειστούν στις 23 Απριλίου σε ένα θάλαμο των φυλακών Επταπυργίου, στοιβαγμένοι «σαν τα ζώα», λόγω της στενότητας του χώρου. 

Στην εξορία

Ύστερα από τριήμερη παραμονή στο Γεντί Κουλέ, οι κρατούμενοι δημοκράτες οδηγούνται στη νέα παραλία, για να επιβιβασθούν στο αρματαγωγό ΣΑΜΟΣ και να οδηγηθούν στα νησιά της εξορίας.

Το «Σάμος», που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, αφού κάνει μία στάση στο Πέραμα της Καβάλας, για να επιβιβαστούν οι συλληφθέντες στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη, θα κατευθυνθεί στο Κυκλαδίτικο ξερονήσι της Γυάρου, για να αποβιβάσει το φορτίο του, κάπου 1.200 άτομα. Με ένα άλλο αρματαγωγό, το «Λέσβος», μεταφέρθηκαν οι εξόριστοι από τη δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, ενώ νωρίτερα, με τα αρματαγωγά «Σύρος» και «Σάμος» είχαν οδηγηθεί στη Γυάρο οι αριστεροί κρατούμενοι από την Αθήνα και την υπόλοιπη Αττική.

Οι κεντρικοί δρόμοι της Θεσσαλονίκης, μόλις γίνεται γνωστή η εκδήλωση του πραξικοπήματος, κατακλύζονται από πλήθη κόσμου, που ζητά διψασμένα να πληροφορηθεί τι ακριβώς συμβαίνει. Μια ομάδα από νέους, ξεκινούν από την οδό Εγνατία προς το Διοικητήριο, συγκροτώντας αυθόρμητη διαδήλωση. Σιγά-σιγά προστίθενται και άλλοι. Μπροστά στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος, όπως ονομαζόταν τότε, τανκς έχουν στραμμένα τα πολυβόλα καταπάνω τους και ο επικεφαλής του τμήματος ταγματάρχης, ζητά να διαλυθούν γιατί θα διατάξει πυρ. Οι διαδηλωτές οπισθοχωρούν πίσω προς την Εγνατία, με την ελπίδα ότι θα έχουν συγκεντρωθεί και άλλα πλήθη, για μια πιο δυναμική κινητοποίηση. Τίποτα όμως δεν γίνεται εκεί. Και οι ελπίδες ότι θα εκδηλωθεί η λαϊκή οργή ενάντια στους νεκροθάφτες της Δημοκρατίας, δυστυχώς δεν επαληθεύονται, καθώς κυριαρχεί ο φόβος.

Ο αντιδικτατορικός αγώνας

Παρά τις χιλιάδες συλλήψεις, το κλίμα της άγριας τρομοκρατίας, τα βασανιστήρια και τις αφόρητες ψυχολογικές πιέσεις, οι Θεσσαλονικείς δεν πτοούνται, αλλά πυκνώνουν τις γραμμές των αντιστασιακών οργανώσεων. Ή πάλι μεμονωμένα, εκδηλώνουν σε κάθε ευκαιρία την αντίθεσή τους στο καταπιεστικό δικτατορικό καθεστώς.

Η Θεσσαλονίκη συνεισέφερε στον αγώνα για την ελευθερία όχι κατά το μέτρο των δυνάμεών της, αλλά πολύ περισσότερο από αυτό. Στο διάστημα 1967-1971, οπότε έπαψε να λειτουργεί το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, έγιναν 12 μεγάλες δίκες αντιστασιακών, μεταξύ αυτών η δίκη του «Πατριωτικού Μετώπου», της «Δημοκρατικής Άμυνας», της ΟΚΝΕΘ, της «Λαϊκής Πάλης», της «Πανσπουδαστικής», της «ΚΝΕ» κ.α., στις οποίες καταδικάσθηκαν συνολικά πάνω από 100 κατηγορούμενοι. Στα τέλη του 1972, σε σύνολο περίπου 400 πολιτικών κρατουμένων από όλη την Ελλάδα, πάνω από το 20% είχαν καταδικασθεί από το Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης.

Από την πρώτη κιόλας μέρα της δικτατορίας, μέλη της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) που είχαν διαφύγει τη σύλληψη, καθώς επίσης στελέχη της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου και άλλοι πατριώτες, προσπαθούν να συντονιστούν ώστε να εκδηλωθεί οργανωμένη η διαμαρτυρία για την κατάλυση της Δημοκρατίας.

Οι Δημοκρατικοί Σύνδεσμοι

Στελέχη της νεολαίας από το χώρο του Κέντρου, κυρίως μέλη των «Δημοκρατικών Συνδέσμων», με επικεφαλής τον αξέχαστο γιατρό Ντίνο Τριαρίδη, επιχειρούν να συγκροτήσουν αντιχουντική πορεία στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, την οδό Τσιμισκή. Στη διαδήλωση εκείνη, όπως μας αφηγήθηκε ο αείμνηστος Τριαρίδης, που πολύ αργότερα, την περίοδο 1994-1996 διετέλεσε βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και υπουργός Μακεδονίας-Θράκης, μετείχε και ο Αντώνης Λιβάνης που είχε φθάσει στη Θεσσαλονίκη για την προετοιμασία της προεκλογικής συγκέντρωσης του Γεωργίου Παπανδρέου. Αυτής με τους… «ερυθρούς ίππους» που προαναφέραμε.

Από την επομένη κιόλας του πραξικοπήματος, άρχισε η συγκρότηση των αντιδικτατορικών οργανώσεων, κυρίως από την αριστερά και το κέντρο. Στα τέλη Απριλίου, ιδρύθηκε από στελέχη της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη το Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ), ενώ από μέλη του «Ομίλου Αλέξανδρος Παπαναστασίου» συγκροτήθηκε η «Δημοκρατική Άμυνα». Παράλληλα, δημιουργήθηκαν αρκετές μικρότερες αντιστασιακές οργανώσεις.  

Η «Δημοκρατική Αμυνα»

Η «Δημοκρατική Αμυνα», δημιουργήθηκε στην Αθήνα, τέλη Μαΐου του 1967, από κεντροαριστερούς, κυρίως διανοούμενους και  υπήρξε μία από τις σημαντικότερες αντιστασιακές οργανώσεις. Στο τμήμα Θεσσαλονίκης της οργάνωσης, μετείχαν γνωστές προσωπικότητες της πόλης, όπως ο δικηγόρος Στέλιος Νέστωρ, οι καθηγητές του ΑΠΘ Δημήτρης Ευρυγένης και Αριστόβουλος Μάνεσης, καθώς επίσης ο Γιώργος Σιπιτάνος, ο Κώστας Πύρζας, ο Παύλος Ζάννας, ο Σωτήρης Δέδες, ο Αργύρης Μαλτσίδης και πολλοί άλλοι.

Από τους πρώτους που εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στους δικτάτορες, είναι οι φοιτητές. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, είχε ανέκαθεν μεγάλη συνεισφορά στους δημοκρατικούς και πατριωτικούς αγώνες του τόπου. Με τους καθηγητές να στέκονται πάντα δίπλα στους φοιτητές τους, όπως είχε συμβεί ακόμη από την περίοδο της Κατοχής.

Για να σπάσει η χούντα αυτή ακριβώς τη δημοκρατική παράδοση, τις περισσότερες απολύσεις δημοκρατικών καθηγητών από τα πανεπιστήμια, θα τις κάνει αναλογικά στο Αριστοτέλειο, από όπου είχαν εκδιωχθεί 23 πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, μεταξύ των οποίων και γνωστοί διαπρεπείς επιστήμονες όπως ο Αριστόβουλος Μάνεσης, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Γεώργιος Βλάχος, ο Αντώνιος Κριεζής, ο Γεώργιος Τενεκίδης κ.α.

Ήταν η εποχή που η χούντα είχε στραφεί με μανία κατά της πολιτιστικής δημιουργίας, επιβάλλοντας απαγορεύσεις κυκλοφορίας όχι μόνο της μουσικής του Μίκη αλλά και ενός μεγάλου αριθμού βιβλίων. Και όπως σημείωνε στο ημερολόγιό του, στις 3 Ιουνίου 1967, ο καθηγητής του πανεπιστημίου, λαογράφος και φιλόλογος Μιχάλης Μερακλής: «Στα βιβλιοπωλεία έδωσαν μακροσκελή κατάλογο από απαγορευμένα βιβλία. Ο πιο μαύρος μεσαίωνας. Η μισή βιβλιοθήκη μου έγινε παράνομη…»

Το Πατριωτικό Μέτωπο 

Μία από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, και η μεγαλύτερη σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, το Πατριωτικό Μέτωπο, δημιουργείται σχεδόν ταυτόχρονα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη από στελέχη και μέλη της Αριστεράς, κυρίως Λαμπράκηδες, που δεν είχαν συλληφθεί. Στην Αθήνα, στα τέλη Απριλίου 1967, την πρωτοβουλία παίρνουν ο Μίκης Θεοδωράκης και άλλα γνωστά στελέχη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, ανάμεσά τους ο αργότερα γνωστός συγγραφέας Χρόνης Μίσσιος, ο Γιώργος Βότσης, ο Αριστείδης Μανωλάκος κ.α..

Στο Πατριωτικό Μέτωπο της Θεσσαλονίκης, επικεφαλής αναλαμβάνει ο αγωνιστής δικηγόρος Γιώργος Τσαρουχάς, πρώην βουλευτής της ΕΔΑ, που είχε σωθεί ως εκ θαύματος το 1963 στη δολοφονική επίθεση κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ενώ στον ηγετικό πυρήνα της οργάνωσης μετείχαν στελέχη των Λαμπράκηδων που είχαν διαφύγει τη σύλληψη, όπως ο Θόδωρος Καζέλης, ο Μιχάλης Σπυριδάκης, η Ασπασία Καρά, οι αείμνηστοι Γιάννης Χαλκίδης, Αλέκος Γκαγκανιάρας και Αργύρης Μπάρας, ο Βασίλης Δεμουρτζίδης, ο Νάντης Χατζηγιάννης, και πολλοί άλλοι.

Τολμηρές αντιδικτατορικές ενέργειες

Μία από τις πιο τολμηρές αντιδικτατορικές ενέργειες στη Θεσσαλονίκη του Πατριωτικού Μετώπου, ήταν η αναγραφή συνθημάτων στο μαντρότοιχο του Γ΄ Σώματος Στρατού, τα ξημερώματα της 26^ης Ιουνίου 1967. Πέντε τολμηροί νέοι,  κατάφεραν να γεμίσουν τον τοίχο του Γ΄ Σ.Σ., στη λεωφόρο Στρατού, με τα συνθήματα «Κάτω η Χούντα», «Λευτεριά στους Δεσμώτες» κ.α. Οι χουντικοί, αφρίζοντας από το κακό τους, κατεδάφισαν αμέσως τον ψηλό μαντρότοιχο και στη θέση του έκτισαν ένα χαμηλό πέτρινο ντουβάρι με σιδερένια κάγκελα, ώστε να μην ξαναγραφούν συνθήματα.

Μία από τις ομάδες του Πατριωτικού Μετώπου, είχε δημιουργηθεί στην Άνω Τούμπα, με επικεφαλής τον επιπλοποιό Μήτσο Σαχίνη, αργότερα βουλευτή του ΚΚΕ μετά τη μεταπολίτευση. Τα μέλη της ομάδας αυτής, έγραφαν συνθήματα κατά της δικτατορίας στους τοίχους, σκορπούσαν στους δρόμους χειρόγραφες προκηρύξεις, ενώ μόλις κατόρθωσαν να προμηθευτούν ένα πολύγραφο, κυκλοφόρησαν τη μονόφυλλη εφημεριδούλα «Αντιφασίστας». Η δραστηριότητα της αντιδικτατορικής ομάδας της Τούμπας ανακόπηκε γρήγορα, όταν στις 13 Αυγούστου 1967 η Ασφάλεια συνέλαβε τα μέλη της, παραπέμποντάς τα στο έκτακτο στρατοδικείο όπου ο Σαχίνης είχε καταδικαστεί σε ισόβια και οι υπόλοιποι σε μικρότερες ποινές.

Ιδιαίτερη αίσθηση με την πλούσια δραστηριότητά του, κάνει το Πατριωτικό Μέτωπο στο χώρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου σχεδόν καθημερινά γράφονταν συνθήματα στους τοίχους των πανεπιστημιακών κτιρίων και μοιράζονταν προκηρύξεις.

Το παιδικό καροτσάκι με τα συνθήματα κατά της χούντας

Αργότερα, θα πραγματοποιηθούν ορισμένες θεαματικές αντιδικτατορικές εκδηλώσεις του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης, με πιο χαρακτηριστική, την τοποθέτηση στην περιοχή του Λευκού Πύργου ενός παιδικού καροτσιού από το οποίο ακούγονταν επί πολύ ώρα μαγνητοφωνημένα αντιδικτατορικά συνθήματα, σε μία εποχή που η παραλία ήταν γεμάτη κόσμο.

Το Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου 1967, μία ομάδα θαρραλέων αγωνιστών του Πατριωτικού Μετώπου προσπαθούν να ανατινάξουν κολώνα της ΔΕΗ, κοντά στο Καυταντζόγλειο στάδιο, με στόχο να βυθιστεί στο σκοτάδι το κέντρο της Θεσσαλονίκης, την ώρα που θα τελούνταν τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης, στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο, παρουσία όλης σχεδόν της κυβέρνησης των πραξικοπηματιών.

Εκείνη η πράξη σαμποτάζ πέτυχε μερικώς, με συνέπεια να σβήσουν για λίγα λεπτά τα φώτα της Διεθνούς Έκθεσης, οι ξένοι δημοσιογράφοι που παρακολουθούσαν τα εγκαίνια να αντιληφθούν ότι κάτι συνέβη και σε λίγη ώρα, η είδηση για την αντιδικτατορική ενέργεια να κάνει το γύρο του κόσμου.

Η γελοιοποίηση των δικτατόρων στα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, κάνει τα όργανα της χούντας να εξαπολύσουν ένα πραγματικό ανθρωποκυνηγητό για τον εντοπισμό των τολμηρών πατριωτών που προέβησαν στη δυναμική εκείνη ενέργεια.

Γιάννης Χαλκίδης

Η εν ψυχρώ δολοφονία του Γιάννη Χαλκίδη

Όλες οι δυνάμεις της χωροφυλακής, της Ασφάλειας και της ΚΥΠ διατίθενται προς το σκοπό αυτό. Το επιτυγχάνουν μερικώς, όταν τη νύχτα της 4^ης προς 5^η Σεπτεμβρίου 1967, εντοπίζουν τη γιάφκα όπου κρύβονταν τρία από τα μέλη της ομάδας που πήρε μέρος στην ανατίναξη. Και χωρίς προειδοποίηση, αρχίζουν καταιγιστικά πυρά, με συνέπεια τη δολοφονία του 27χρονου νεολαίου Γιάννη Χαλκίδη και τον τραυματισμό του αείμνηστου Γρηγόρη Παντή.

Όπως θα καταθέσει ο τρίτος της ομάδας, Νάντης Χατζηγιάννης, δεκατρία χρόνια αργότερα στο κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης:

Σήκωσα τα χέρια ότι παραδίνομαι κι αυτοί έπεσαν πάνω μου και με χτυπούσαν με τόση αγριότητα που αν δεν ήμουνα γυμνασμένος, αμφιβάλω αν θα άντεχα.

Αφού με ξεγύμνωσαν, με δέσανε με καραβόσχοινα σαν λουκάνικο και κάποια στιγμή είδα να φέρνουν τον ετοιμοθάνατο Χαλκίδη δίπλα μου. Τον σέρνανε παραμάσχαλα σαν τσουβάλι. Μόλις τον άφησαν, 2-3 της ασφάλειας άρχισαν να τον ποδοπατάνε, ενώ άλλοι τον κλωτσούσαν στην κοιλιά και στο στομάχι. Δεν πέρασαν ένα-δύο λεπτά και ακούω ένα ανατριχιαστικό σφύριγμα από την πλευρά που ήταν πεσμένος. Εκείνη την ώρα ξεψυχούσε.

Ο οσιομάρτυρας της Δημοκρατίας Γιώργης Τσαρουχάς 

Οκτώ μήνες αργότερα, τα όργανα της δικτατορίας δολοφονούν με τον πιο άγριο και ανατριχιαστικό τρόπο, τον ηγέτη του Πατριωτικού Μετώπου Θεσσαλονίκης, Γιώργη Τσαρουχά. Είχε συλληφθεί το βράδυ της 8ης Μαίου 1968 στα διόδια της Λεπτοκαρυάς, ενώ μετέβαινε οδικώς στην Αθήνα, για να συζητήσει με την ηγεσία του ΠΑΜ πτυχές του αντιδικτατορικού αγώνα.

Τα όργανα της Ασφάλειας, τον μεταφέρουν στο άντρο της ΚΥΠ της χούντας, που στεγάζονταν στο χώρο του Γ΄ Σώματος Στρατού, απέναντι από το παλιό 424 στρατιωτικό νοσοκομείο. Τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλεται ο πρώην βουλευτής της Αριστεράς, είναι αδύνατο να περιγραφούν. Φάλαγγα, ηλεκτροσόκ, χτυπήματα με βούρδουλα και αιχμηρά αντικείμενα σε όλο του το σώμα.

 Οι βασανιστές του, έχουν διπλό στόχο: Από τη μία, να τον κάμψουν, να δείξουν στους άλλους καταδιωκόμενους αγωνιστές της Αντίστασης ότι είναι ανώφελος ο αγώνας τους. Και από την άλλη, να μπορέσουν να του αποσπάσουν πολύτιμες πληροφορίες για την ηγεσία του αντιδικτατορικού αγώνα που θα συναντούσε στην Αθήνα.

Αποδεικνύεται μάταιος ο ιδρώτας που ρίχνουν οι βασανιστές. Παρά τα συντριπτικά χτυπήματα σε όλο του το σώμα, ο Τσαρουχάς δεν λυγίζει. Δεν προδίδει τους συντρόφους του. Ματώνει αλλά δεν υποκύπτει. Κι εκείνοι, μολυβένια στρατιωτάκια δίχως καρδιά και αισθήματα, πιστοί υπηρέτες ενός σκληρού και απάνθρωπου καθεστώτος, όσο τον βλέπουν να σφίγγει τα χείλη, τόσο τον χτυπούν αλύπητα. Τον βασανίζουν ενώ ξέρουν το σοβαρό πρόβλημα καρδιοπάθειας που αντιμετωπίζει.

Λίγο μετά που ο Γιώργης Τσαρουχάς άφησε την τελευταία του πνοή στο "χειρουργείο" της ΚΥΠ

Κάποια στιγμή, κάτω από αυτά τα άγρια βασανιστήρια, κι ενώ στη Θεσσαλονίκη ξημερώνει η 9^η Μαίου 1968, φτάνει το τέλος, έρχεται ο θάνατος για τον αγωνιστή με το υψηλό ήθος, τη λεβεντιά, το ανοιχτό μυαλό και την πίστη στα δίκαια του λαού.

Έχω στο προσωπικό μου αρχείο μία σειρά φωτογραφιών που είχαν τραβηχτεί από τη «Σήμανση» της Ασφάλειας με τη σορό του Τσαρουχά στο τραπέζι του νεκροτομείου Θεσσαλονίκης. Τις συγκλονιστικές αυτές φωτογραφίες, τις είχε ανακαλύψει στα αρχεία της αστυνομίας ο ανακριτής Ηλιάδης, όταν μετά την πτώση της χούντας ανέλαβε τη διερεύνηση της υπόθεσης.

Ο πόνος, από τα ανελέητα και απάνθρωπα βασανιστήρια, ήταν έντονα ζωγραφισμένος στο πρόσωπό του, αποκαλύπτοντας τις στιγμές φρίκης που γνώρισε στα χέρια των βασανιστών. Παντού, σε όλο του το κορμί, φαίνονταν τα σημάδια των βασανιστηρίων.

Έτσι εφάρμοζαν τον «Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό»

Περιπετειώδης ήταν και η κηδεία του Γιώργη Τσαρουχά, καθώς τα όργανα της χούντας επιχείρησαν να τελεστεί μία κακήν-κακώς, κατά την έκφραση των οικείων του, εκφορά. Εκείνοι οι περιβόητοι θιασώτες του «Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», όπως αυτοπροβάλλονταν οι πραξικοπηματίες της χούντας, στην ταφή του αγωνιστή της δημοκρατίας, ακολουθούν πρακτικές έξω από την καθιερωμένη θρησκευτική διαδικασία, μακριά από τα ήθη και έθιμα των Ελλήνων. Εμποδίζοντας με τη βία, τους συγγενείς να πλησιάσουν τη σορό και να ασπαστούν το νεκρό, για να μην δουν τα σημάδια των βασανιστηρίων.

Η απόφαση του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Θεσσαλονίκης, στη δίκη για τη δολοφονία Τσαρουχά, που έγινε μετά τη μεταπολίτευση, δέχτηκε ότι υπήρξαν 14 περιπτώσεις τραυμάτων στο κορμί του αδικοχαμένου αγωνιστή και κάποια από αυτά, ήταν και τα θανατηφόρα.

Και όμως, οι δράστες αυτής της ξεκάθαρης πολιτικής δολοφονίας, οι βασανιστές, οι δήμιοι του Τσαρουχά, όπως και των συντρόφων του, έπεσαν για μια ακόμη φορά στα «μαλακά», με αστείες ποινές, κάτι που είχε συμβεί και με τις υπόλοιπες δίκες-παρωδία των βασανιστών της δικτατορίας.

Από τη δίκη μελών του ΠΑΜ στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης

Να μην ξεθωριάσει η μνήμη 

Πρέπει οι πολίτες και κυρίως οι νέοι, τα παιδιά, η νέα γενιά, να μαθαίνουν για τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν οι νοσταλγοί του φασισμού αλλά και να παραδειγματίζονται από τις περιπτώσεις ηρώων, όπως ο Γιώργης Τσαρουχάς, που προτίμησε τον πρόωρο θάνατο, στην ηλικία των 56 χρόνων, από το συμβιβασμό και την υποταγή.

Η σεμνή του μορφή και η αδιάκοπη συμβολή του στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, όπως και η στάση ζωής της συντριπτικής πλειοψηφίας των αγωνιστών του αντιδικτατορικού κινήματος, θα αποτελούν λαμπρό παράδειγμα ήθους, αξιοπρέπειας και αγωνιστικής στάσης. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία που ο λαός μας δοκιμάσθηκε άγρια από τις συνέπειες των εξοντωτικών «Μνημονίων».

Έχει σοφά διατυπωθεί η ρήση ότι ένας λαός που δεν γνωρίζει το παρελθόν, δεν μπορεί να οικοδομήσει το μέλλον του. Κι αυτό γιατί με τη γνώση της ιστορίας, διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες, κατακτάται η ουσιαστική γνώση, απεγκλωβίζεται ο άνθρωπος από προκαταλήψεις και αντιστέκεται στην παραπληροφόρηση και στην προπαγάνδα. Ενώ παράλληλα, καλλιεργούνται ιδανικά και υψηλές ηθικές αξίες όπως η Ελευθερία, ο Ανθρωπισµός, η Δικαιοσύνη,

Δυστυχώς, η νέα γενιά, διδάσκεται ελάχιστα έως τίποτα στα σχολεία για την μαύρη περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας της χούντας, όπως την ίδια άγνοια έχει για τη ναζιστική Κατοχή της πατρίδας μας και την εποποιϊα της Εθνικής Αντίστασης.
Αυτή η προσπάθεια λήθης, αυτός ο ιστορικός σκοταδισμός, είναι που στέρησαν από το λαό μας και κυρίως από τη νέα γενιά την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος. Έτσι, ας μην απορούμε που βρέθηκαν θιασώτες του ναζισμού και των δικτατόρων της 21ης Απριλίου στη σημερινή εποχή. 

ΠΗΓΗ: Tα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου "Μελανές κηλίδες στην Ιστορία της Θεσσαλονίκης" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις IANOS