Η σύλληψη και εκτόπιση των 300 Σερραίων από τη χούντα

Το κολαστήριο της Γυάρου

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Όσα χρόνια κι αν περάσουν δεν πρόκειται οι Έλληνες να σβήσουν από τη μνήμη τους τις εικόνες νύχτας Αγίου Βαρθολομαίου που διαδραματίστηκαν στη χώρα εκείνη την καταραμένη 21η Απριλίου 1967 με τις χιλιάδες συλλήψεις πολιτών για τις δημοκρατικές τους ιδέες. Μεταξύ των οποίων και 300 περίπου μελών της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη που είχαν συλληφθεί από τα όργανα της Ασφάλειας στο νομό Σερρών για "αντεθνική δράση".

O άλλοτε βουλευτής Σερρών της ΕΔΑ, Θανάσης Παπαθανασίου (1912-2005), σε ένα βιβλίο του με τίτλο "Το οδοιπορικό ενός αγωνιστή", περιέγραψε σε αδρές γραμμές το τι συνέβη κατά την εκδήλωση του πραξικοπήματος στην πόλη των Σερρών και τους χώρους κράτησης των αγωνιστών της Αριστεράς. Επίσης, τους φόβους που υπήρχαν για ενδεχόμενη εκτέλεση των συλληφθέντων, τη μεταφορά με στρατιωτικά καμιόνια στο λιμάνι των Ελευθερών Καβάλας και την βίαιη επιβίβασή τους στο αρματαγωγό "Σάμος", μαζί με τους άλλους κρατούμενους από τη χούντα "φακελωμένους" άνδρες και γυναίκες που κατάγονταν από την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και τέλος τη μεταγωγή και την εκτόπισή τους στο ξερονήσι της Γυάρου.

Η μαρτυρία του Κώστα Παπανικολάου      

Στο σημείο αυτό, αξίζει να παρεμβάλουμε τη μαρτυρία ενός άλλου στελέχους της ΕΔΑ που κατάγονταν από το νομό Σερρών, του Κώστα Παπανικολάου, που είχε επίσης συλληφθεί στις Σέρρες και περιέγραψε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η μεταφορά των εκτοπιζόμενων Σερραίων πατριωτών:
Στο νομό Σερρών συνελήφθησαν συνολικά 296 άτομα. Ανάμεσά τους βρίσκονταν αρκετοί άρρωστοι και υπερήλικες, καθώς επίσης και οκτώ γυναίκες, μία από τις οποίες, η Μεταξία Κουζινοπούλου, με ακατάσχετη αιμορραγία. Από τα αστυνομικά τμήματα όπου κρατήθηκαν τις πρώτες δύο ημέρες, 150 συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στην Εμπορική Σχολή, η οποία είχε μετατραπεί από τους πραξικοπηματίες σε φυλακή. Άλλοι οδηγήθηκαν σε μια παλιά καπναποθήκη και άλλοι στους στρατώνες πεζικού. Ήταν Μεγάλη Πέμπτη, οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα και στις εκκλησίες έψαλλαν "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...", όταν δόθηκε η εντολή για την εκ νέου μεταφορά των συλληφθέντων. Δύο-δύο δέθηκαν με χειροπέδες και σχοινιά και 1967 χρόνια μετά τη σταύρωση του Χριστού, οι σταυροί στήνονταν ξανά, αυτή τη φορά για τους αγωνιστές της Δημοκρατίας. Ένας νέος Γολγοθάς άρχιζε από το λιμάνι των Ελευθερών Καβάλας όπου οδηγήθηκαν οι Σερραίοι δημοκράτες μέχρι τη Γυάρο όπου κατέληξαν. 1

Θανάσης Παπαθανασίου

H περιγραφή του Θανάση Παπαθανασίου
Ας παρακολουθήσουμε όμως την εξιστόρηση από τον Θανάση Παπαθανασίου των γεγονότων εκείνης της αποφράδας ημέρας στην πόλη των Σερρών αλλά και τα όσα επακολούθησαν:
Το πρωί της 21ης Απριλίου 1967 πήγα στα γραφεία της ΕΔΑ (σ.σ. Σερρών). Εκεί έμαθα ότι στρατιώτες φύλαγαν τα γραφεία του Ταχυδρομείου, το Διοικητήριο της πόλης, το κεντρικό κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδας και άλλα επίκαιρα σημεία. Στα γραφεία βρήκα το στέλεχος της ΕΔΑ, Χαράλαμπο Σαραντίδη και πολλούς νέους της Νεολαίας Λαμπράκη και οπαδούς της ΕΔΑ. [...]
Την ώρα που τακτοποιούσαμε μερικά πράγματα στα γραφεία (κάψιμο ορισμένων στοιχείων και βιβλίων), ένας γνωστός ασφαλίτης με δύο νεοστρατολογηθέντες πολίτες με περιβραχιόνια, μπήκαν στα γραφεία και απευθυνόμενοι σε μένα είπαν: "Παπαθανασίου σε ζητά ο Διοικητής της Ασφάλειας". Καλά, τους είπα, σε λίγο θα πάω. "Άστα αυτά που ξέρεις Παπαθανασίου. Συλλαμβάνεσαι και συ και ο Σαραντίδης και θα οδηγηθείτε στην Ασφάλεια. Στην απάντησή μου ότι δεν έχουν το δικαίωμα να με συλλάβουν χωρίς ένταλμα σύλληψής μας από την εισαγγελική αρχή, μας πήραν άρον-άρον και μας πήγαν στο Οικονομικό Γυμνάσιο της πόλης. Ο αριθμός έφτασε αρχικά περίπου στους 50 συλληφθέντες της πόλης που τους έφεραν όλους εκεί. Μας φύλαγαν στρατιώτες με επικεφαλής τους έναν Ταγματάρχη. Οι αγριάδες των στρατιωτών, τα σπρωξίματα, οι απειλές τους με τα όπλα επί λόγχης και ορισμένοι ξυλοδαρμοί της στιγμής, δημιουργούσαν ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας.
Από κει, ύστερα από 2-3 μέρες μας μετέφεραν σε μια καπναποθήκη έξω από την πόλη, προς το 3ο Σύνταγμα Ιππικού. Δεν ξέραμε ποια θα ήταν η τύχη μας, δεν είχαμε καμιά επαφή με τα σπίτια μας. Την ίδια μέρα με μας, άρχισαν και οι συλλήψεις σε όλα τα χωριά του νομού Σερρών και φυσικά σε όλη την Ελλάδα.

Μία ηρωϊκή μορφή του Αριστερού κινήματος στο νομό
Σερρών, ο αείμνηστος Μπάμπης Σαραντίδης

Στην καπναποθήκη μετά την παραμονή μας εκεί για λίγες μέρες, μας μετέφεραν στο χώρο του 3ου Συντάγματος Ιππικού, όπου έφεραν και άλλους συλληφθέντες από τις γύρω περιοχές. Μας μέτρησαν και αλυσοδεμένους ανά δύο, μας ανέβασαν σε στρατιωτικά οχήματα και η φάλαγγα των αυτοκινήτων ξεκίνησε με κατεύθυνση προς τη Νέα Ζίχνη. Μαζί μας υπήρχαν και γυναίκες κρατούμενες. Θυμάμαι μόνο τη Στεργιανή Κρουσόβαλη και τη Μεταξία Κουζινοπούλου.
Όταν η φάλαγγα έφτασε στις στροφές μετά το χωριό Γάζωρο προς τη Νέα Ζίχνη, μέσα στη θεοσκότεινη ήσυχη και σιωπηλή εκείνη βραδιά, μια φοβερή κραυγή τρόμου μιας κρατούμενης γυναίκας, "θα μας σκοτώσουν", συγκλόνισε ολόκληρη τη φάλαγγα. Στιγμιαία χίλιες-δυο σκέψεις πέρασαν από το νου μας. Ήμουνα στο πρώτο όχημα που προηγούνταν της φάλαγγας, δεμένος με το Νίκο Φακή από τη Νιγρίτα. [...]

Φτάσαμε σε ένα λιμάνι έξω από την Καβάλα τα ξημερώματα. Εκεί είδαμε κρατούμενους να επιβιβάζονται σε ένα πλοίο, από άλλες περιοχές. Ήρθε και η σειρά μας και όλοι μαζί, αφού μας έλυσαν τις χειροπέδες, αποπλεύσαμε για άγνωστη κατεύθυνση. Στην πορεία πήραμε κάποιο προσανατολισμό. Διασχίσαμε ολόκληρο το Αιγαίο πέλαγος. Φτάσαμε στο ακατοίκητο νησί Γυάρο, που βρίσκεται ανάμεσα στα νησιά Κέα και Τήνο. Είναι ένα ξερονήσι άγονο, χωρίς πόσιμο νερό που το ανεμοδέρνουν βοριάδες και ανεμοθύελλες. Εκεί μας αποβίβασαν. Μας δώσαν σκηνές, χωριστήκαμε κατά περιοχές και αρχίσαμε το στήσιμο των σκηνών. [...] 2

Οι συλλήψεις και οι μέρες αγωνίας

Ένας από τους 300 Σερραίους που είχαν συλληφθεί εκείνες τις πρώτες "μαύρες" μέρες της δικτατορίας στην πόλη των Σερρών, ήταν το μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη, Στέργιος Βασιλείου, ο οποίος με γλαφυρό τρόπο περιέγραψε τις μέρες αγωνίας που πέρασαν οι κρατούμενοι από τους πραξικοπηματίες στους τόπους φυλάκισής τους, μέχρι να μεταφερθούν με στρατιωτικά οχήματα στην Καβάλα και από εκεί για εκτόπιση στη Γυάρο:

"Ήταν η δεύτερη μέρα της δικτατορίας, Σάββατο 22.4.1967. Τριγύριζα κυνηγημένος και χαμένος στους δρόμους και τις οικοδομές των Σερρών μην ξέροντας που να πάω. Στο σπίτι μου έκαναν επτά φορές έφοδο για να με πιάσουν. Εκεί κοντά στην πλατεία Ελευθερίας (τι όνομα, τι μέρα! ) με βρήκε ο ασφαλίτης και έκανα χρόνια να την ξαναδώ! [...]

Η πρώτη νύχτα στο κρατητήριο πέρασε ήσυχα ακούγοντας διαγγέλματα του «πρωθυπουργού» Κόλλια και άλλων. Κάποιοι χωροφύλακες συζητούσαν χαμηλόφωνα για το τι σημαίνει «Παπαδόπουλος», κάτι δεν τους καθόταν καλά με αυτόν. Όλη τη νύχτα μπαινόβγαιναν οι χαφιέδες της κάθε γειτονιάς δίνοντας πληροφορίες για τους αριστερούς που ήταν στο κυνηγητό και παίρνοντας εντολές για το τι πρέπει να κάνουν. [...]

Η απόφαση εκτόπισης του Μπάμπη Σαραντίδη. Πολλοί πολιτικοί κρατούμενοι
μετά τη Γυάρο αργότερα είχαν μεταφερθεί στο στρατόπεδο του Λέρου

 
Με πήγαν στη χωροφυλακή. Άρχισαν τις σφαλιάρες, τις βρισιές και τις ανακρίσεις. Ο διοικητής Ευθύμης Τσούτσιας άρχισε μια όχι και τόσο ενθουσιώδη ανάκριση. Με ήξερε. [..] Δεν έβγαλαν τίποτα από την ανάκριση για ονόματα και δράσεις της ΔΝΛ και της ΕΔΑ. Ήθελαν να τους πω ακόμη και… πού είχαμε κρυμμένα τα ανύπαρκτα όπλα!!! Ο Τσούτσιας μου λέει σε μια στιγμή με λύπη: «Κρίμα παιδί μου για σένα, να είσαι τόσο σκληρός». «Τι θα με κάνετε;» ρωτάω με φόβο και ένα αφανές θράσος για μικρό κρατούμενο. «Εκεί που θα πας μόνο μαύρα βουνά θα βλέπεις» μου λέει με νόημα. [...]

Μ’ έριξαν στη «μπουζού» στο υπόγειο ...Σε διπλανό κελί έφεραν τη νύχτα και την ηγεσία της ΕΔΑ, Θανάσης Παπαθανάσης, Μπάμπης Σαραντίδης, Νίκος Λατινόπουλος, Κώστας Σοφιδιώτης, Μανώλης Κιουπτσής κ.α. αλλά απαγορευόταν να ανταλλάξουμε λέξεις.[..]

Ξαφνικά με αρπάζουν απότομα από το κελί και με μεταφέρουν σε ένα κτήριο στα «Αλλαντοποιεία Τσανάκα» που το μετέτρεψαν σε πρόχειρες φυλακές. Η μυρωδιά του καπνού παντού γιατί στο μεταξύ το είχαν κάνει καπναποθήκη... Μέχρι το βράδυ η «φυλακή» γέμισε. Ήταν Μ. Εβδομάδα και τα Πάθη επαναλαμβάνονταν σε νέα φασιστική έκδοση της… «Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών»! Καμιά διακοσάρια κρατούμενοι από Σέρρες και πέριξ με άγνωστο το αύριο. Δε «χαρήκαμε» τη νέα φυλακή μας. Την άλλη μέρα το απόγευμα, Μ. Τετάρτη, φωνάζουν να ετοιμάσουμε τα πράγματα, τις κουβέρτες δηλαδή. Πανικός, μυστικές τρομακτικές κουβέντες για το τι θα μας κάνουν τη νύχτα. Οι ψύχραιμοι μας καθησύχαζαν. Η αγωνία όμως δεν καταλαγιάζει με λόγια. Όλοι αμίλητοι και σκυφτοί συλλογιζόμαστε την επόμενη στιγμή....

Άρχισε να βραδιάζει.. Μας έκαναν εξονυχιστικό σωματικό έλεγχο και μας έδεσαν πολύ σφιχτά μέχρι αφόρητου πόνου με σχοινιά και αλυσίδες χιαστί δυο – δυο αριστερό με δεξί χέρι. Μας στοίβαξαν σαν σαρδέλες σε κάτι παλιά στρατιωτικά φορτηγά GMC από αυτά που ξέραμε όλοι ότι συνεχώς χαλούσαν αλλά για τις ανάγκες της δικτατορίας δεν χάλασε κανένα. Χαλασμός από στρατιωτικά και αστυνομικά οχήματα και μοτοσικλέτες. Εκατοντάδες στρατιώτες με εφ’ όπλου λόγχη, χωροφύλακες με πράσινες μακριές χλαίνες και πιστόλια, οπλοπολυβόλα στημένα σε κάθε γωνιά...."

Ο 5ος Όρμος και οι φυλακές της Γυάρου. Σχέδιο του αείμνηστου Γιώργη Φαρσακίδη

Η οργάνωση της ζωής στον ξερόβραχο

Όπως  έγραψε ο αείμνηστος φίλος και σύντροφός μας στη Νεολαία Λαμπράκη, στον αντιδικτατορικό αγώνα και τη μεταδικτατορική εποχή, Γρηγόρης Κοκοζίδης:

Στη Γιούρα, προσπαθήσαμε να οργανώσουμε τη ζωή μας σε ένα ξερόβραχο πεταμένο στη θάλασσα. Χιλιάδες ήταν οι γέροι και οι άρρωστοι που χρειάζονταν τη φροντίδα μας, όσων ήμασταν νεότεροι και υγιείς. Μοιραστήκαμε τις δουλειές στα μαγειρεία, την καθαριότητα και το Αναρρωτήριο. Γιατροί κρατούμενοι υπήρχαν, αλλά δεν υπήρχαν φάρμακα και άλλα εφόδια. Με θέληση και πολύ δουλειά καταφέραμε μέσα σε δέκα μέρες να οργανώσουμε στοιχειωδώς την καθημερινότητα του στρατοπέδου. 

Παλιά και έμπειρα στελέχη της ΕΔΑ συγκρότησαν μια επιτροπή που εκπροσωπούσε το σύνολο των εξορίστων. Πιέζοντας διαρκώς τη Στρατιωτική Διοίκηση, πάσχιζε να βελτιώσει τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Παράλληλα φρόντιζε για την πληροφόρησή μας. Κάθε βράδυ, από τα ραδιόφωνα που είχαμε "μπάσει" κρυφά στο στρατόπεδο, μαθαίναμε τι γινόταν στον έξω κόσμο. Η χούντα μπροστά στη διεθνή κατακραυγή, υποχρεώθηκε να δείξει "ανθρώπινο πρόσωπο", ανακοινώνοντας ότι όποιος θέλει να γυρίσει σπίτι του μπορεί, χωρίς μάλιστα να αποκηρύξει τις ιδέες του και χωρίς να δηλώσει υποστήριξη στο καθεστώς των συνταγματαρχών. Αρκούσε μια "υπεύθυνη δήλωση" ότι στο εξής θα ασχολούνταν μόνο με την προσωπική και επαγγελματική του ζωή και όχι με τα κοινά. Αυτές ήταν οι "μίνι δηλώσεις". Πράγματι, όσοι αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας ή σοβαρά οικογενειακά προβλήματα, τις υπέγραψαν . 4

Κατάλογος εξόριστων Σερραίων από τη χούντα
Κατάλογος των Σερραίων αγωνιστών της Αριστεράς, ανδρών και γυναικών, που είχαν συλληφθεί από τα όργανα της χούντας τις πρώτες ώρες και μέρες του πραξικοπήματος και οδηγήθηκαν εξόριστοι στη Γυάρο και τη Λέρο, όπως αυτός δόθηκε στη δημοσιότητα από τους δικτάτορες και δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες της εποχής.

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Μακεδονία, 14 Μαίου 1967, 9η σελίδα

Παραπομπές
1. Παπανικολάου Κώστας, Με τις λόγχες στα πλευρά, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1980, σ. 128 και επίσης Κουζινόπουλος Σπύρος, Μελανές κηλίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, ΙΑΝΟΣ, Θεσσαλονίκη 2017, σ. 181.
2. Θανάσης Παπαθανασίου, Το οδοιπορικό ενός αγωνιστή, Έκδοση ΚΟΘ του ΚΚΕ, χ.χ., σ. 135-138.

3. Στέργιος Βασιλείου, "Οι εκτελέσεις που δεν έγιναν", εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» των Σερρών 18-23 Απριλίου 2008

4. Γρηγόρης Κοκοζίδης, Η αντιδικτατορική Κομμουνιστική Νεολαία Θεσσαλονίκης (1969-1974), χ.ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ. 9.