Oι σημαδιακές Πρωτομαγιές του Γιάννη Ρίτσου

                                                   «…έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ
                                       ώσπου να μάθεις τον κόσμο να γελάει».

Συμπληρώνονται την Πρωτομαγιά, 115 χρόνια από τη γέννηση και 34 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου και πολυδιαβασμένου ποιητή μας Γιάννη Ρίτσου (1909-1990), με το τεράστιο σε ποσότητα και πολύ σημαντικό σε ποιότητα έργο που μας άφησε. Και με το οποίο θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους εκπροσώπους της νεότερης ελληνικής ποίησης. Η αγωνιστική του στάση, θα μας εμπνέει και θα μας φρονηματίζει, ιδιαίτερα στις σημερινές δύσκολες εποχές.

Στην αγαπημένη του Μονεμβασιά

Η ζωή του

Γεννήθηκε στη Μονεμβασιά. Ο πατέρας του ήταν κτηματίας, αλλά έχασε την περιουσία του και πολύ νωρίς ο ποιητής δυστύχησε οικονομικά. Για να ζήσει έγινε χορευτής σε επιθεωρησιακό μπαλέτο (1930) αφού φοίτησε στη σχολή Μοριάνοφ.

Γρήγορα το ενδιαφέρον του στράφηκε στην ποίηση και στα μεγάλα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα της εποχής του. Οι νέες ιδέες του ήταν μαρξιστικές. Αυτές οι ιδέες και η ένταξή του στην αριστερά, την οποία υπηρέτησε με συνέπεια μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, στάθηκαν αφορμή για περιπέτειες. 

Εξόριστος

Φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Τόποι εξορίας του υπήρξαν η Μακρόνησος και ο Άγιος Ευστράτιος παλιά, η Γυάρος, η Λέρος και η Σύρος στην επταετία της χούντας.

Η ζωή του ποιητή υπήρξε ταραγμένη και περιπετειώδης. Χαρακτηρίζεται απο ασθένειες και πολιτικές διώξεις. Σίγουρα όλη αυτή η ένταση, επηρέασε την ποίησή του.

Ο Ρίτσος ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με τη ζωγραφική και τη μουσική. Τιμήθηκε με το πρώτο κρατικό βραβείο ποίησης το 1956, ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. το 1975 και του πανεπιστημίου Αθηνών το 1987.

Διακρίθηκε όμως και με πολλά ξένα βραβεία. «Μέγα διεθνές βραβείο ποίησης» (Βέλγιο, 1972), διεθνές βραβείο «Γκεόργκι Δημητρώφ» (Βουλγαρία, 1975), μέγα βραβείο ποίησης «Αλφρέ ντε Βινύ» (Γαλλία, 1975), διεθνές βραβείο «Αίτνα-Ταορμίνα» (Ιταλία, 1976), «βραβείο Λένιν» (ΕΣΣΔ, 1977), διεθνές βραβείο «Μποντέλο» (1978).

Χειρόγραφο ποίημά του για την εξέγερση στο Πολυτεχνείο

Το έργο του

Τεράστιο σε ποσότητα και πολύ σημαντικό σε ποιότητα είναι το έργο του μεγάλου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου. Θεωρείται ένας από τους καλύτερους εκπροσώπους της νεότερης ελληνικής ποίησης. Ο ίδιος ο Κωστής Παλαμᾶς είχε αναγνωρίσει την αξία του. «Να παραμερίσουμε ποιητή για να περάσεις», έγραψε σε ένα ποίημά του για τον Ρίτσο.

Έργα του: «Τρακτέρ» (1934), «Πυραμίδες» (1935), «Επιτάφιος» (1936), «Το τραγούδι της αδελφής μου» (1937), «Εαρινή συμφωνία» (1938), «Η Ρωμιοσύνη» (1945), «Γειτονιές του κόσμου» (1949), «Σονάτα του Σεληνόφωτος» (1956), «Η Αρχιτεκτονική των δεύτερων» (1958), «Οι γερόντισσες και η θάλασσα» (1959), «Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού» (162), «Μαρτυρίες Α» (1963), «Φιλοκτήτης» (1965), «Ορέστης» (1966), «Μαρτυρίες Β» (1966), Όστραβα» (1967), «Πέτρες, επαναλήψεις, κιγκλιδώματα» (1972), «Η επιστροφή της Ιφιγένειας» (1972), «Ισμήνη» (1972), «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» (1973), «Γκρογκάντα» (1973), «Καπνισμένο τσουκάλι» (1974), «Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη», «Το ρόπτρο», «Γραφή Τυφλού», «Τα ερωτικά», «Ανταποκρίσεις» (1987).

Μεταφράσεις του: «Ανθολογία Ρουμάνικης ποίησης», Αττίλα Γιοσέφ: «Ποιήματα», Ντόρας Γκαμπέ: «Εγώ, η μητέρα μου και ο κόσμος», Ιλία 'Ερεμπουργκ: «Το δέντρο», Μαγιακόφσκι: «Ποιήματα», Ναζὶμ Χικμὲτ «Ποιήματα», Ν. Γκιλιέν: «Ο μεγάλος ζωολογικὸς κήπος», Χο τσὶ Μίνχ: «Ημερολόγιο της φυλακής».

Στο σανατόριο της Πάρνηθας (δεύτερος από δεξιά)

Πολυδιαβασμένος σε όλο τον κόσμο 

Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας κατέγραψε εκδόσεις ελληνικών έργων σε πάνω από 16 ευρωπαϊκές γλώσσες, μεταξύ των οποίων και έργα του Ρίτσου, τα οποία σε μερικές χώρες υπερτερούν αριθμητικά. Λ.χ., από τις εκδόσεις 52 έργων (ποίησης, πεζογραφίας) στα τουρκικά, τα 13 έργα είναι του Ρίτσου. Στη Γαλλία, παραμένει ο πιο σημαντικός Έλληνας ποιητής. Το ίδιο και στην Ιταλία. Στις ΗΠΑ ήταν ο πιο πολυδιαβασμένος ποιητής από τη δεκαετία του 1980. Όσο για τη Ρωσία, ήταν και παραμένει ο πιο αγαπημένος Έλληνας ποιητής του αναγνωστικού κοινού, αλλά και ο πιο πολυπαιγμένος στο ρώσικο θέατρο, μετά τους αρχαίους τραγικούς ποιητές.
Να σημειώσουμε, όμως, και ξένες εκδόσεις έργων του, μέσα στο 2007: Στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, ταυτόχρονα, κυκλοφόρησαν τα «Μονόχορδα» από τους οίκους «Traks House Books», «Portland», «Oregon», «Five Seasons Press», «Hereford», «England», σε μετάφραση Πολ Μέρτσαντ. Στην Ισπανία εκδόθηκαν από τον οίκο «Icaria Poesia» τα έργα «Μαρτυρίες ΙΙ και ΙΙΙ», σε μετάφραση και σχόλια του Ρομάν Μπερχέμο, ενώ από τον οίκο της Βαρκελώνης «Acantilado» κυκλοφόρησε, σε μετάφραση της Σέλμας Ανσίρα, η «Φαίδρα». Στο Μεξικό, από τον οίκο «Ediociones El Tukan de Virginia», σε μετάφραση Ναταλίας Μορελεόν, κυκλοφόρησε «Η κυρά των αμπελιών».

Κατά την αναγόρευσή του το 1975 ως επίτιμου
διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1909: Πρωτομαγιά, ημέρα-σύμβολο των μακροχρόνιων αγώνων και των απροσμέτρητων θυσιών των ταπεινών και καταφρονεμένων, των προλετάριων όλης της γης, γεννιέται στη Μονεμβασιά ο Γιάννης Ρίτσος. Ο ποιητής χαιρόταν που γεννήθηκε την ημέρα της παγκόσμιας εργατιάς και αξιώθηκε να πορευτεί μαζί της. Να υμνήσει τους αγώνες. Να θρηνήσει τους θυσιασμένους ήρωές της.
1921 Εγγράφεται στο Γυμνάσιο Γυθείου όπου φοιτά ως το 1925. Πεθαίνει ο αδερφός του από φυματίωση και η μητέρα του τρεις μήνες μετά από την ίδια αρρώστια.
1925-26 Η οικογένειά του καταστρέφεται οικονομικά. Ερχεται στην Αθήνα με την αγαπημένη του αδερφή Λούλα. Εργάζεται σαν αντιγραφέας στην Εθνική Τράπεζα και γίνεται βοηθός βιβλιοθηκάριου στο Δικηγορικό Σύλλογο. Προσβάλλεται από φυματίωση. Γράφεται στη Νομική Σχολή, αλλά δεν θα φοιτήσει.
1927 Αρχές του έτους μπαίνει στο σανατόριο “Σωτηρία”. Εκεί γνωρίζεται με την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη και τον Αγγελο Σικελιανό που την επισκέπτεται. Αποκτά δυνατούς δεσμούς με βασανισμένες μορφές, εργάτες, διανοούμενους, συνδικαλιστικά και κομματικά στελέχη του ΚΚΕ, που η ζωή τους μοιραζόταν στα σανατόρια, στις φυλακές και στο μεροκάματο. Αρχίζει συστηματικά τη μελέτη, με κύριο βάρος στο έργο του μεγάλου κομμουνιστή ποιητή Κώστα Βάρναλη.
1930 Μεταφέρεται διαδοχικά σε σανατόρια των Χανίων. Διαμαρτύρεται δημόσια για τις άθλιες συνθήκες του ασύλου φυματικών “Καψαλώνας”.
1931-34 Προσχωρεί στο πολιτιστικό κίνημα της Αριστεράς “Πρωτοπόροι” και το 1934 μας δίνει την πρώτη του ποιητική συλλογή, “Τρακτέρ”. Αρχίζει να συνεργάζεται με το “Ριζοσπάστη”. Το ’34 γίνεται μέλος του ΚΚΕ. Η μεγάλη του πίστη για τη δύναμη της εργατιάς είναι κιόλας φανερή στα πρώτα του ποιήματα, που είναι αφιερωμένα στο Μαρξ, στο Λένιν, στη Σοβιετική Ενωση, στον ποιητή, στον εργάτη.
1936 Στις 9 Μάη στη Θεσσαλονίκη γίνεται η μεγάλη απεργία των καπνεργατών. Η χωροφυλακή χτυπάει τους απεργούς. Οι δρόμοι της πόλης βάφονται με αίμα. Εκείνη η μέρα του Μάη συγκλονίζει ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Ρίτσος, βλέποντας στο “Ριζοσπάστη” τη φωτογραφία της μάνας που κρατάει αγκαλιά το σκοτωμένο γιο της, απεργό εργάτη και κομμουνιστή Τάσο Τούση, συγκλονίζεται, κλείνεται αποβραδίς στη σοφίτα της οδού Μεθώνης στα Εξάρχεια και σε μια μόλις νύχτα συνθέτει τον “Επιτάφιο”, το θρήνο της εργατικής τάξης. Το ξημέρωμα της άλλης μέρας τον βρίσκει αιμόφυρτο πάνω στο τραπέζι. Τα τελευταία χειρόγραφα του “Επιτάφιου” έχουν κοκκινίσει από το αίμα του. Εχει πάθει αιμόπτυση.

1937-38 Γίνεται μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Κυκλοφορεί το “Τραγούδι της Αδελφής μου”. Πεθαίνει ο πατέρας του.

1942-45 Η εποποιία του ΕΑΜ, με κύριο εμπνευστή και αιμοδότη του το ΚΚΕ, ενάντια στη φασιστική κατοχή αποτελεί για τον ποιητή μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Ο ίδιος προσχωρεί το ’42 στο μορφωτικό τομέα του ΕΑΜ και παίρνει μέρος στη λαϊκή πάλη. Κατά τα Δεκεμβριανά πηγαίνει συχνά στην ελεύθερη Καισαριανή, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί σε παράνομα έντυπα του ΕΛΑΣ. Το ’45 συναντάται με τον Αρη Βελουχιώτη στα Τρίκαλα και αργότερα γράφει το αφιερωμένο σε αυτόν “Υστερόγραφο της δόξας”. Δημιουργείται “Το θέατρο του λαού της Αθήνας” και συνεχίζει για την Κοζάνη όπου θα συνεργαστεί με το Λαϊκό Θέατρο Μακεδονίας. Ανεβάζει το μονόπρακτό του “Η Αθήνα στ’ άρματα”. Εκδίδει την ποιητική σύνθεση “Ο σύντροφός μας, Νίκος Ζαχαριάδης”. Γράφει δυο κορυφαία ποιήματα που θα εκδοθούν πολλά χρόνια αργότερα: την “Κυρά των αμπελιών” και τη “Ρωμιοσύνη”.
1948-51 Με τον Εμφύλιο να μαίνεται, πιάνεται τον Ιούλη του ’48 και εξορίζεται στο Κοντοπούλι της Λήμνου. Το Μάη του ’49 μεταφέρεται στη Μακρόνησο και το ’50 στον Αη Στράτη. Απαντά περήφανα με την άρνησή του να υπογράψει δήλωση μετανοίας, μένοντας πιστός στις αρχές του ΚΚΕ. Στη Λήμνο γράφει το “Ημερολόγιο Εξορίας”, δύο θεατρικά έργα, ενώ στη Μακρόνησο τα αριστουργήματα “Καπνισμένο τσουκάλι” και “Γειτονιές του κόσμου”. Απελευθερώνεται μετά από διαμαρτυρίες κορυφαίων καλλιτεχνών του εξωτερικού όπως ο Αραγκον, ο Νερούδα, ο Πικάσο κ.α.
1952 Συνδέεται με την ΕΔΑ και συνεργάζεται με την εφημερίδα “Αυγή”. Εκδίδει την αφιερωμένη στο Νίκο Μπελογιάννη σύνθεση “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο”.
1953-55 Παντρεύεται τη γιατρό Γαρυφαλιά (Φαλίτσα) Γεωργιάδου. Το ’55 γεννιέται η μονάκριβη κόρη του Ελευθερία.
1955-58 Τιμάται με το Α’ κρατικό βραβείο ποίησης για τη συλλογή του “Η Σονάτα του Σεληνόφωτος” η οποία μεταφράστηκε σε 20 γλώσσες. Ταξιδεύει με άλλους διανοούμενους και δημοσιογράφους στη Σοβιετική Ενωση και δημοσιεύει τις εντυπώσεις του στην “Αυγή”. Το ’58 διώκεται ποινικά μαζί με άλλους για το αφιέρωμα της “Επιθεώρησης Τέχνης” στα σαραντάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ταξιδεύει στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.
1960 Εκδίδεται σε δίσκο ο “Επιτάφιος” μελοποιημένος από το Μίκη Θεοδωράκη.
1962 Ταξιδεύει ξανά στη Ρουμανία όπου γνωρίζει το Ναζίμ Χικμέτ. Ταξιδεύει στην Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία και την Ανατολική Γερμανία.

1964 Υποψήφιος της ΕΔΑ στις εκλογές.

1966 Ταξιδεύει στην Κούβα. Κυκλοφορεί σε δίσκο η “Ρωμιοσύνη” μελοποιημένη από το Θεοδωράκη.
1967 Την 21η Απριλίου του ’67 με την εκδήλωση του πραξικοπήματος συλλαμβάνεται, μεταφέρεται στον Ιππόδρομο και μπαρκάρεται με χιλιάδες άλλους κομμουνιστές και αγωνιστές για τη Γυάρο. 

1968  Κάτω από την παγκόσμια κατακραυγή, η Γυάρος κλείνει και ο ποιητής μεταφέρεται στο Παρθένι της Λέρου. Τον Αύγουστο του ’68 οι στρατιωτικοί γιατροί τον μεταφέρουν στον “Αγιο Σάββα” για ένα μήνα. Επιστρέφει στη Λέρο και το Δεκέμβρη του ’68 του επιτρέπουν να πάει σπίτι του στη Σάμο σε κατ’ οίκον περιορισμό. Στέλνει κρυφά στη Γαλλία το “Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα” και τα “Δεκαοχτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας”, τα οποία μελοποιεί ο Θεοδωράκης.
1970 Αίρεται ο κατ’ οίκον περιορισμός. Ερχεται στην Αθήνα. Ανακηρύσσεται μέλος της “Ακαδημίας Επιστημών και Γραμμάτων” του Μάιντς (Δ. Γερμανία).
1973 Κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου συμμετέχει στη μεγάλη διαδήλωση των οικοδόμων και φοιτητών, της πρώτης μέρας. Γράφει “Το Σώμα και το Αίμα”, που αναφέρεται στα γεγονότα.
1975 Το σύνολο του έργου του Ρίτσου και κύρια αυτό που είχε απαγορευτεί, γίνεται κτήμα όλου του ελληνικού λαού. Η ακτινοβολία του περνάει τα σύνορα της χώρας. Γνωρίζει διεθνείς τιμές και διακρίσεις. Προτείνεται για Νόμπελ.
1977 Στο 3ο Φεστιβάλ ΚΝΕ-“Οδηγητή” απαγγέλλει το ποίημα “Τα παιδιά της ΚΝΕ”. Στη Μόσχα του απονέμεται το διεθνές βραβείο “Λένιν” για την Ειρήνη και τη Φιλία των Λαών.
1989 Του απονέμεται ο μεγάλος Αστέρας της “Φιλίας των Λαών” στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία.

Πάνω στο τραπέζι έμειναν 50 συλλογές ανέκδοτων ποιημάτων, έτσι καθώς άνοιξε την πόρτα και βγήκε στις 11 Νοέμβρη 1990.