Τα έκτακτα στρατοδικεία και οι εκτελέσεις στο Γεντί Κουλέ

 «Θανατοδικεία» τα ονόμαζαν εξαιτίας της βιομηχανίας θανατικών καταδικών που εξέδιδαν για ασήμαντες πολλές φορές κατηγορίες

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Οι εκτελέσεις των περίπου 400 κρατούμενων στο Γεντί Κουλέ κομμουνιστών, που στήθηκαν στο απόσπασμα στην περιοχή όπου εντοπίστηκαν οι 36 μέχρι τώρα σκελετοί, γύρω από το μνημείο Εθνικής Αντίστασης των Συκεών, γίνονταν με αποφάσεις «καρμπόν» του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης και με βάση το διαβόητο «Γ΄ Ψήφισμα» που στρέφονταν όχι μόνο κατά του ΚΚΕ αλλά και εναντίον κάθε προσπάθειας διακίνησης προοδευτικών και ελεύθερων ιδεών. Στο βιβλίο μας «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιανός, δημοσιεύεται πλήθος στοιχείων για τα έκτακτα στρατοδικεία εκείνης της πέτρινης εποχής και τις ακραίες μορφές ποινικοποίησης της κομμουνιστικής ιδεολογίας.

Οι στρατοδίκες στην έδρα του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης την περίοδο του Εμφυλίου 

Οι εκτελέσεις στον χώρο πίσω από το Επταπύργιο, στις παρυφές του Σέιχ Σου,  άρχισαν να αυξάνονται όσο έπεφτε περισσότερο ο σπόρος του διχασμού από τους ξένους «προστάτες» της χώρας και φούντωνε ο Εμφύλιος πόλεμος. Τα «θανατοδικεία», όπως ονόμασαν πολλοί τα έκτακτα στρατοδικεία που είχαν δημιουργηθεί για να δικάσουν πρωτίστως τα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ αλλά και άλλους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, έβγαζαν σωρηδόν τις αποφάσεις τους, οι οποίες σε πάρα πολλές περιπτώσεις αφορούσαν καταδίκες σε θάνατο.

Δύο μόλις μέρες μετά την έκδοση του περιβόητου Γ’ Ψηφίσματος, που τέθηκε σε ισχύ στις 18-6-1946, δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» το Βασιλικό Διάταγμα «περί συστάσεως εκτάκτων τοπικών στρατοδικείων» μεταξύ των οποίων και αυτό της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα δε από το 1948, όταν πλήθαιναν οι μεγάλες ομαδικές δίκες και έπεφταν βροχή οι θανατικές καταδικαστικές αποφάσεις, λειτούργησαν δύο τμήματα του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης. Μέσα από σειρά διατάξεων θεσπίστηκε το «αντεθνικό» έγκλημα και τα στρατοδικεία με τελεσίδικες αποφάσεις όριζαν την ποινή των κατηγορουμένων, όπως φυλάκιση και θανατική ποινή, αποκλειστικά στηριζόμενα σε πολιτικά κριτήρια.

Ο περιβόητος Βασιλικός Επίτροπος Θ.Ταμβακάς είχε εισηγηθεί την επιβολή της θανατικής ποινής σε εκατοντάδες
δικαζόμενους στο Έκτακτο Στρατοδικείο. Εδώ καταθέτοντας και ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη της "Στενής Αυτοάμυνας". Γράφτηκε ότι έδωσε και τη χαριστική βολή στην ηρωίδα Κούλα Ελευθεριάδου στην εκτέλεσή της

Στο Αρχείο του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών φυλάσσονται οι 200 περίπου τόμοι Πρακτικών και Αποφάσεων που εξέδωσαν τα συνολικά 27 Έκτακτα Στρατοδικεία της χώρας την περίοδο 1946-1951.423 Από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης την περίοδο 1946-1949 εκδόθηκαν 4.647 αποφάσεις, ενώ την ίδια περίοδο το αντίστοιχο στρατοδικείο της Αθήνας εξέδωσε ετυμηγορίες για 6.825 υποθέσεις. Συνολικά, τα στρατοδικεία όλης της χώρας εξέδωσαν 55.291 αποφάσεις.

Ειδικότερα, το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης είχε προχωρήσει στην έκδοση των ακόλουθων ετυμηγοριών ανά έτος: 244 το 1946, 833 το 1947, 1957 το 1948, 1.186 το 1949, 205 το 1950 και το 1951 –τελευταίο έτος της λειτουργίας του– 222. Συνολικά δηλαδή 4.647 αποφάσεις. Οι ποινές που επέβαλε το ίδιο έκτακτο στρατοδικείο ήταν: Θάνατος σε 511 περιπτώσεις, ισόβια σε 317, πρόσκαιρα δεσμά (από 10 έως 20 χρόνια κάθειρξη) σε 231, ειρκτή (από 5 έως 10 έτη) σε 68, φυλάκιση (από μερικές ημέρες έως 5 έτη σε 834, ενώ σε 1.784 περιπτώσεις υπήρξε απαλλαγή και σε 1.001 αθώωση. Πάντως, σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα που είχαν απαλλαγεί ή αθωωθεί δεν σήμαινε αυτό ότι μπορούσαν να επιστρέψουν ανενόχλητοι στα σπίτια τους, καθώς ορισμένα στρατοδικεία, αν και υπήρχε απαλλαγή πάσης ποινής, διέτασσαν την εκτόπιση των δικαζόμενων στη Μακρόνησο και τη Λέρο.

Ο Νϊκος Νικηφορίδης (πρώτος αριστερά) ενώ δικάζεται στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης που τον καταδίκασε δις σε θάνατο, ενώ τα υπόλοιπα μέλη της "Φιλειρηνικής Οργάνωσης Νέων" σε ισόβια ή άλλες βαριές ποινές

Σε θάνατο για εφαρμογή «απόπειρα διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών»

Για να οδηγηθεί κάποιος στο Έκτακτο Στρατοδικείο, αρκούσε και μόνο η πρόθεση της υιοθέτησης και εφαρμογής των ιδεών που θεωρούνταν επικίνδυνες από την εθνικόφρονα ιδεολογία. Καθώς η παραπομπή του κατηγορουμένου σε δίκη, δεν αφορούσε την πράξη αυτή καθ’ αυτή, αλλά την πρόθεση. Στις δίκες μάλιστα που κυρίως μετά το 1947 ήταν μαζικές και συνοπτικές, οι κατηγορούμενοι σε πολλές περιπτώσεις είχαν συλληφθεί και δικάζονταν όχι επειδή ήταν εξακριβωμένο ότι συμμετείχαν σε «αντεθνικές» ενέργειες, αλλά επειδή απλώς ήταν ύποπτοι για συμμετοχή σε αυτές. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του πρωτομάρτυρα της Ειρήνης Νίκου Νικηφορίδη που στήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 5 Μαρτίου 1951 με την κατηγορία της «απόπειρας διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών».

Από το καλοκαίρι του 1946 και πολύ περισσότερο την περίοδο 1948-1949 οι καταδικασμένοι σε θάνατο κρατούμενοι των φυλακών Επταπυργίου ζούσαν με τη μόνιμη απειλή της εκτέλεσης, αφού «κανείς δεν γνώριζε ποιος θα ήταν ο επόμενος που θα αντίκριζε το εκτελεστικό απόσπασμα». Η διαδικασία ήταν τις περισσότερες φορές εξπρές, καθώς λίγες μέρες μετά την έκδοση των θανατικών καταδικαστικών αποφάσεων οι πολιτικοί κρατούμενοι αποχαιρετούσαν τη ζωή στον χώρο εκτελέσεων πίσω από το Γεντί Κουλέ.

Με τον αναγκαστικό νόμο 509 που εκδόθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1947 και με τον οποίο ετίθετο εκτός νόμου το ΚΚΕ και ποινικοποιούνταν η κομμουνιστική ιδεολογία, προβλεπόταν ότι «όστις επιδιώκει την εφαρμογὴν ιδεών εχουσών την δια βιαίων μέσων ανατροπὴν του πολιτεύματος»... κλπ., παραπεμπόταν στα έκτακτα στρατοδικεία. Με βάση την έκτακτη νομοθεσία, η δίκη και καταδίκη σε θάνατο πολιτών που στηρίχτηκε στα πολιτικά τους φρονήματα και όχι στις πράξεις τους, αποτέλεσε το δυναμικό μέτρο καταστολής της κυβερνητικής πλευράς για την εξουδετέρωση των «αντεθνικών» στοιχείων. Οι πολιτικοί κρατούμενοι εξισώθηκαν με «εγκληματίες» και η εκτέλεσή τους στο Γεντί Κουλέ αποτέλεσε το σύμβολο της επικυριαρχίας του κράτους των νικητών-εθνικοφρόνων του Εμφυλίου Πολέμου.

Από τη δίκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο ΘΕσσαλονίκης της "Στενής Αυτοάμυνας" τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1947

Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που τα έκτακτα στρατοδικεία, εκτός από τη βιομηχανία καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος μελών του ΚΚΕ ή συμπαθούντων, ασχολούνταν πολλές φορές με αστείες υποθέσεις που ενδεχομένως δεν θα έφταναν ποτέ στα πολιτικά δικαστήρια της χώρας. Όπως συνέβη για παράδειγμα με έξι άτομα από τη Θεσσαλονίκη που καταδικάστηκαν από το έκτακτο στρατοδικείο σε ποινές φυλάκισης και μάλιστα μετά το τέλος του Εμφύλιου, με τη… φοβερή κατηγορία ότι δεν είχαν αναμμένο το φως έξω από τα σπίτια και τα καταστήματά τους. Ή πάλι 15 κατοίκων της Κοζάνης με την κατηγορία της «παράβασης αστυνομικής διαταγής», διότι μετέβησαν σε ένα χωριό χωρίς την απαιτούμενη άδεια γιατί, κατά τους ίδιους τους κατηγορούμενους, είχαν ακούσει πως εκεί «συνέβη κάποιο θαύμα». Και σε μία άλλη περίπτωση, τρεις βοσκοί κάθισαν στο εδώλιο του Έκτακτου Στρατοδικείου Βέροιας κατηγορούμενοι ότι «άναψαν φωτιά για να κάψουν τα χόρτα που δεν τρώνε τα βόδια και έτσι ανήγγειλαν στους συμμορίτες τα καταδιωκτικά μέτρα των αρχών». Ευτυχώς, αθωώθηκαν όταν ο βασικός μάρτυρας κατηγορίας, ένας 13χρονος συγχωριανός τους, κατέθεσε στο στρατοδικείο πως τη φωτιά την άναψαν για να ζεσταθούν, καθώς είχαν βραχεί και είχε κρύο.

Η λειτουργία του στρατοδικείου εγκαινιάστηκε στις 2 Ιουλίου 1946 με την πρώτη ομαδική δίκη στη Θεσσαλονίκη μετά την έκδοση του Γ’ Ψηφίσματος και με κατηγορούμενους 16 νέες και νέους, μέλη και φίλους της ΕΠΟΝ από τη συνοικία Τσινάρι που κατηγορήθηκαν για «συμμετοχή σε παράνομη συνάθροιση εν υπαίθρω», στην ουσία όμως επειδή τραγουδούσαν και χόρευαν έξω από τη λέσχη τους αντιστασιακά τραγούδια. Καταδικάστηκαν σε φυλακίσεις για «παράνομον συγκέντρωσιν». Γλύτωσαν βαριές ποινές καθώς είχαν συλληφθεί στις 28 Ιουνίου 1946, πριν την επίσημη ίδρυση του έκτακτου στρατοδικείου. Και τρεις εβδομάδες αργότερα, στις 24 Ιουλίου, παραπέμφθηκαν άλλα 12 μέλη της ΕΠΟΝ, την ώρα που βρίσκονταν εντός της Λέσχης τους, στη συνοικία της Αγίας Τριάδας για ψυχαγωγία.

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Νέα Αλήθεια" που προβλήθηκε ιδιαίτερα από το Associated Press μετά την ανακάλυψη των ομαδικών τάφων στις Συκιές: Ομαδική καταδίκη σε θάνατο 52 κομμουνιστών από το Στρατοδικείο

Η καρμανιόλα του Γ´ Ψηφίσματος

Η θέσπιση του Γ’ Ψηφίσματος λειτουργεί εκτός από τον στραγγαλισμό των πολιτικών ελευθεριών και σε πολιορκητικό κριό για να πληγεί το εργατικό κίνημα, φτάνοντας στο σημείο να απαγορεύσει τη συνδικαλιστική δράση, με την καθαίρεση των διοικήσεων των Εργατικών Κέντρων, τον διορισμό νέων από κυβερνητικούς εργατοπατέρες και την πλήρη σχεδόν απαγόρευση διοργάνωσης απεργιών. Μόνο μέσα στο καλοκαίρι του 1946, συνελήφθησαν στη Θεσσαλονίκη συνολικά 46 συνδικαλιστικά στελέχη, μεταξύ των οποίων ολόκληρη η Διοίκηση του τοπικού Εργατικού Κέντρου, το στέλεχος του ΚΚΕ και του καπνεργατικού κινήματος, Απόστολος Γκρόζος, πρόεδροι Σωματείων, μέλη Εργοστασιακών Επιτροπών, κ.ά. Οι περισσότεροι από αυτούς εκτοπίστηκαν με αποφάσεις των Επιτροπών Ασφαλείας ή κρατούνταν στα κρατητήρια και άλλοι πέρασαν από το Έκτακτο Στρατοδικείο.

Η πρώτη εκτέλεση το 1946 δύο αγροτών από το Κιλκίς με απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης επειδή στο χωράφι του ενός είχαν βρεθεί δύο σκουριασμένα όπλα από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου

Πρώτο θύμα των «εκτάκτων μέτρων» του ψηφίσματος, ήταν η ηγεσία του σωματείου των αρτεργατών Θεσσαλονίκης, η οποία συνελήφθη στις 15 Ιουλίου 1946, ύστερα από τη μεγάλη απεργία του κλάδου. Ο πρόεδρος του σωματείου, Κώστας Τσιότσιος, και άλλα 5 μέλη της Διοίκησης οδηγήθηκαν στο Έκτακτο Στρατοδικείο, τέσσερις μέρες αργότερα, στις 19 Ιουλίου με την κατηγορία της «απροειδοποίητης παύσης εργασίας» και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 1-3 έτη.

Στην τριετία 1946-1949 που λειτούργησε το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, πέρασαν από την αίθουσά του ή κάθισαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου πάνω από 4.000 άνθρωποι σε ατομικές, ολιγομελείς αλλά και μεγάλες ομαδικές δίκες, μερικές από τις οποίες έγιναν ιδιαίτερα διάσημες. Από αυτούς οι 477 καταδικάστηκαν σε θάνατο, σε 307 επιβλήθηκε ισόβια κάθειρξη και σε 800 και πλέον άτομα επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης που έφταναν μέχρι και τα 20 χρόνια.

ΠΗΓΗ: Τα στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου "Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ