Η Εθνική Αντίσταση στο νομό Ημαθίας

Με ποταμούς αίματος και θυσιών, πότισαν οι κάτοικοι του νομού Ημαθίας, όπως και της υπόλοιπης χώρας, το δέντρο της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Αλλά και πολύ σκληρούς αγώνες και κινητοποιήσεις που είχαν βοηθήσει να παραμείνει σε πολύ υψηλά επίπεδα το φρόνημα του πληθυσμού.

Οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Βέροια στις 11 Απριλίου 1941 και ένα κεντρικό δρόμο της πόλης τον ονόμασαν «Οδός Χίτλερ». Πολύ γρήγορα η πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας και τα περισσότερα χωριά γνώρισαν την ιδιαίτερη μανία των κατακτητών, με συνεχείς συλλήψεις και εκτελέσεις, όπως συνέβη στις κοινότητες Πολυδένδρι, Ξεχασμένη, Κάστρο, Συκιά, Ριζώματα, στην πόλη της Νάουσας και αλλού.

Η σκληρή καταπίεση των Ναζί αλλά και η στρατηγική θέση του νομού, καθώς και η ύπαρξη ορεινών όγκων, βοήθησαν ώστε πολύ νωρίς να αναπτυχτεί στην Ημαθία το αντάρτικο κίνημα. Στο όρος Βέρμιο είχε δημιουργηθεί το 16^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ που έφτασε να αριθμεί πάνω από 2.000 αντάρτες. Η Ημαθία υπάγονταν στη δύναμη της 10^ης Μεραρχίας Κεντρικής Μακεδονίας  του ΕΛΑΣ που περιλάμβανε τα 30^ο, 50^ο, 13^ο και 16^ο Συντάγματα, με στρατηγείο, επιτελείο, λόχο μηχανικού, υγειονομική υπηρεσία με νοσοκομείο, άλλες υπηρεσίες, λόχο διαβιβάσεων κλπ, με δύναμη που τον Μάϊο του 1944 ανέρχονταν σε 6.818 αντάρτες. Ο άφθαστος ηρωϊσμός των ανταρτών και η επιθετικότητά τους βοήθησαν ώστε να καταφερθούν ισχυρά πλήγματα στους κατακτητές.

Οι λαϊκές κινητοποιήσεις

Εξίσου σημαντικές όμως ήταν και οι λαϊκές κινητοποιήσεις που υπήρξαν στα χρόνια της κατοχής στο νομό Ημαθίας. Τα συλλαλητήρια, οι απεργίες, οι παραστάσεις στις κατοχικές αρχές ήταν σχεδόν στην ημερήσια διάταξη καθ΄ όλη τη διάρκεια της κατοχής με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και των άλλων εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων («Εθνική Αλληλεγγύη», «Εργατικό ΕΑΜ» κ.α.) Στεκόμαστε σε μερικές από αυτές:

-Στις 12 Ιουλίου 1943, είχε οργανωθεί μαζικό συλλαλητήριο και γενική απεργία στη Βέροια κατά της επέκτασης της βουλγαρικής Κατοχής στην Κεντρική Μακεδονία.

-Στις 3 Σεπτεμβρίου 1943, πραγματοποιήθηκε νέα γενική απεργία στη Βέροια και τον υπόλοιπο νομό Ημαθίας κατά της τρομοκρατίας των κατακτητών, της ομηρίας και της πολιτικής επιστράτευσης που ετοίμαζαν οι χιτλερικοί για την αποστολή εργατών στα πολεμικά εργοστάσια στη Γερμανία. Εκείνη τη μέρα έκλεισαν όλα τα εργαστήρια και τα καταστήματα και ο πληθυσμός ξεχύθηκε στους δρόμους διαδηλώνοντας την οργή του.   

-Στις 18 και 19 Ιουλίου 1944 πραγματοποιούνται παλλαϊκές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας στη Βέροια και τη Νάουσα εναντίον της τρομοκρατίας και με αίτημα τον αφοπλισμό των εξοπλισμένων από τους Γερμανούς άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, καθώς και υπέρ της απόλυσης των κρατουμένων.

-Στις 9 Οκτωβρίου 1944 κηρύχθηκε νέα γενική απεργία στη Βέροια κατά της τρομοκρατίας που ασκούσαν οι Γερμανοί κατακτητές λίγο πριν αποχωρήσουν από την πόλη και τη χώρα.

Οι μάχες του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς

Υπήρξαν επίσης πολλές και σκληρές συγκρούσεις των αντάρτικων τμημάτων του ΕΛΑΣ με τους κατακτητές. Με πιο χαρακτηριστικές από αυτές η μάχη στο 6^ο δημοτικό σχολείο Βέροιας στις 25 Φεβρουαρίου 1943, η μάχη του Βερμίου στις 25 Απριλίου 1944, η μάχη στα Παλατίτσια στις 22 Απριλίου 1944, η μάχη του Σταυρού στις 6 Οκτωβρίου 1944, η μάχη στη Μελίκη - Νεόκαστρο στις 26 Ιουνίου 1944 κ.α.

Ενώ η κατοχή πλησίαζε στο τέλος της, αντάρτικες δυνάμεις του 16^ου Συντάγματος με διοικητή τάγματος τον Κολοκοτρώνη και καπετάνιο του 2^ου τάγματος τον Μαλίνο, έστησαν ενέδρα στον Σταυρό σε γερμανική φάλαγγα που αποτελούνταν από 18 αυτοκίνητα φορτωμένα πυρομαχικά και η οποία ενισχύθηκε από ένα κομβόϊ 40 περίπου αυτοκινήτων γεμάτων με στρατό που έρχονταν από τη Θεσσαλονίκη.

Στη φονική μάχη που ξέσπασε, οι Γερμανοί είχαν μεγάλες απώλειες, ενώ νεκρούς και τραυματίες είχαν και οι αντάρτες, μεταξύ των οποίων και ο επικεφαλής τους Κώστας Κολλίντζας (καπετάν Κολοκοτρώνης). Από τις απανωτές επιθέσεις των ανταρτών του ΕΛΑΣ καταστράφηκαν 24 φορτηγά αυτοκίνητα και καταμετρήθηκαν νεκροί 80 Γερμανοί στρατιώτες, Βαριές όμως ήταν και οι απώλειες του αντάρτικου τάγματος που είχε 27 νεκρούς και 38 τραυματίες. Ο διοικητής Κολλίντζας τραυματίστηκε βαριά στην κοιλιά από πυρά πυροβόλου όπλου και υπέκυψε λίγες ώρες αργότερα στη Νάουσα. Ο Κώστας Κολλίντζας του Τρύφωνα γεννήθηκε το 1918 στη Βλαχέρνα Αρκαδίας και ήταν φοιτητής στην Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στέλεχος της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ.

Η άγια ημέρα της απελευθέρωσης

Ο νομός Ημαθίας απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς στις 29η Οκτωβρίου 1944 και τη μέρα εκείνη στην πόλη άρχισαν να εισέρχονται στρατιωτικά τμήματα του ΕΛΑΣ τα οποία παρήλαυναν στις κεντρικές οδούς. 

Σύμφωνα με την εφημερίδα της ΕΠΟΝ Μακεδονίας «Λεύτερα Νιάτα», η οποία στις 6 Νοεμβρίου 1944 δημοσίευσε εκτενές ρεπορτάζ για την απελευθέρωση  της Θεσσαλονίκης, της Κατερίνης και της Βέροιας, ο ΕΛΑΣ εισήλθε στην πρωτεύουσα της Ημαθίας στις 29 Οκτωβρίου, στις 2:30 το απόγευμα. Και όπως ανέφερε: «Στις 29 του Οκτώβρη στις 2.30 τ’ απόγευμα ο ελευθερωτής ΕΛΑΣ μπήκε μέσα τσακίζοντας Γερμανούς και εθνοπροδότες. Ο λαός πανηγυρίζει έξαλλος. Οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα για τη λευτεριά που είναι δική μας. Να μας ζήσουν τα παλικάρια μας, οι ελευθερωτές μας…»

Παρελάσεις των απελευθερωτικών δυνάμεων πραγματοποιήθηκαν τόσο την 30η Οκτωβρίου, οπότε παρέλασε το 16ο Σύνταγμα Βερμίου του Ε.Λ.Α.Σ. στην πόλη, όσο και την επομένη 31η Οκτωβρίου, το απόγευμα, οπότε εισήλθε το 2ο τάγμα του 50ου Συντάγματος Πιερίων. 

Επίσης, κατά τη διάρκεια των ημερών που ακολούθησαν την απελευθέρωση πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις πολιτών με πολιτικές ομιλίες σχετικές με τη νέα πολιτική κατάσταση, που μόλις ξεκινούσε. Αποκορύφωμα όλων των εκδηλώσεων ήταν η μεγάλη συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε την 1η Νοεμβρίου 1944 στην πλατεία Ωρολογίου. Σε αυτήν συμμετείχαν ο διοικητής της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας (ΟΜΜ) του ΕΛΑΣ Ευριπίδης Μπακιρτζής και ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ Αποστολίδης, που είχε χαρακτηριστεί ως πνευματικός αρχηγός του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ., ενώ την πόλη εκπροσώπησε ο μητροπολίτης Βεροίας και Νάουσας Αλέξανδρος Δηλανάς.

Ο Τύπος της Εθνικής Αντίστασης στην Ημαθία

Σημαντική θέση στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης στο νομό Ημαθίας, κατέχει ο αντιστασιακός τύπος. Μέσα από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και πάντα με τον κίνδυνο της εκτέλεσης από τους κατακτητές όχι μόνο όσοι συνέβαλαν στην έκδοση, αλλά και αυτοί που κατείχαν έστω και ένα φύλλο παράνομης εφημερίδας, ο αντιστασιακός Τύπος κυκλοφορούσε χέρι-χέρι στις πόλεις, τα χωριά και τα βουνά της περιοχής. Ήταν πολλά τα έντυπα της Εθνικής Αντίστασης και ιδιαίτερα ευρηματικοί οι συντελεστές έκδοσης και διακίνησής τους. Επρόκειτο για εφημερίδες πολυγραφημένες, μερικές φορές χειρόγραφες ή τυπογραφημένες, με μία, δύο και προς το τέλος της κατοχής με τέσσερις σελίδες, που τυπώνονταν σε υποτυπώδη τυπογραφία με χίλιες προφυλάξεις.

Οι εφημερίδες της αντίστασης έδιναν πληροφορίες για την πορεία του αγώνα, δημοσίευαν ανταποκρίσεις από τις μάχες των ανταρτικών τμημάτων του ΕΛΑΣ, περιέγραφαν τις προσπάθειες και τις θυσίες των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη καταχωρούσαν ρεπορτάζ για τα ιδιαίτερα οξυμμένα λαϊκά προβλήματα. Εκατοντάδες ήταν τα θύματα εκείνης της σκληρής μάχης για την ενημέρωση του υπόδουλου λαού. Δημοσιογράφοι, τυπογράφοι, διακινητές του μυστικού τύπου της Αντίστασης έπεφταν συχνά θύματα της μανίας των κατακτητών.

Ήταν πολλές οι αντιστασιακές εφημερίδες που κυκλοφορούσαν στην περιοχή τα μαύρα χρόνια της κατοχής. Εφημερίδες πανελλαδικού ή παμμακεδονικού χαρακτήρα και φυσικά οι τοπικές.  Αναφέρουμε τις κυριότερες από αυτές:

-"Ελευθερία", όργανο της Επιτροπής Μακεδονίας του ΕΑΜ

-"Λαϊκή Φωνή", όργανο του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ

"Λεύτερα Νιάτα", του Συμβουλίου Περιοχής Μακεδονίας της ΕΠΟΝ

-"Σπίθα", της Περιφερειακής Επιτροπής Βέροιας του ΚΚΕ, η οποία σύμφωνα με μία έκθεση, η κυκλοφορία της τον Ιούλιο του 1944 είχε φτάσει τα 3.000 φύλλα.

-"Εξόρμηση¨, όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Νάουσας του ΕΑΜ

-"Πάντα Εμπρός", του Νομαρχιακού Συμβουλίου Βέροιας της ΕΠΟΝ.

-"Νεανικοί Πόθοι", αρχικά πολυγραφημένη και από τις αρχές του 1944 τυπογραφημένη με τιράζ 600 φύλλα.

-"Ελεύθερος Λαίος", της Περιφερειακής Επιτροπής Βέροιας του ΕΑΜ.

-"Μακεδονική Φλόγα", της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ.

-"Μαχητής", του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Μακεδονίας.

-"Άστρο" του 16ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.

-"Ηχώ του Βερμίου" του 16ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.

"Επαναστάτης", του 2ου Τάγματος του 16ου Συντάγματος

-"Ελευθερωτής", του 50ου Συντάγματος Πιερίων του ΕΛΑΣ

-"Φλάμπουρο", του ΕΛΑΣ Βορείου Ολύμπου-Πιερίων