ΠΕΣΔΑ: Δημόσια και αποκεντρωμένη διαχείριση ή επαναφορά του συγκεντρωτικού μοντέλου που οδηγεί στην καύση?

Από παλιότερες αντιδράσεις των κατοίκων για τον ΣΜΑ Ευκαρπίας

Του Γιάννη Γρηγοριάδη

Το προηγούμενο μοντέλο  διαχείρισης απορριμμάτων με τα μονοψήφια ποσοστά ανακύκλωσης και την σχεδόν ανύπαρκτη κομποστοποίηση, αποτυπώθηκε στην περιοχή μας (Κεντρική Μακεδονία) με τον ΠΕΣΔΑ (Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων Κεντρ.Μακεδονίας) του 2005.

Αυτός περιελάμβανε κατασκευή με ΣΔΙΤ, 3 κεντρικών μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων, στη ΒΔ Θεσσαλονίκη-Μαυροράχη (360.000 τον/ετος δυναμικότητα) , στη ΝΑ Θεσσαλονίκη-Αγ.Αντώνιος (240.000 τον/χρόνο δυναμικότητα) και στις Σέρρες (46.400 τον/ετος), που θα παρήγαγαν δευτερογενές καύσιμο για την ενεργειακή αξιοποίησή του στην τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ ή σε εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής. Ακόμη κατασκευή του ΣΜΑ Ευκαρπίας με δυναμικότητα 400.000 τον/χρόνο(1.100 τον/ημερα) για να καλύπτει σχεδόν όλο το ΠΣΘ.

Απ’αυτά, υλοποιήθηκε ο ΣΜΑ Ευκαρπίας και βρίσκεται στην τελική φάση υπογραφής η σύμβαση του ΣΔΙΤ των Σερρών. Η διοίκηση του ΦΟΣΔΑ ΚΜ αρνιόταν  την αναθεώρηση του ΠΕΣΔΑ και την προσαρμογή του στο ν.4042/2012 που ενσωμάτωνε με την οδηγία 98/2008,προσπαθώντας να δημιουργήσει τετελεσμένα, παρά τις κοινωνικές αντιδράσεις και την γενικότερη αποτυχία του , αποκατάσταση ΧΑΔΑ (Δερβένι),λειτουργία ΧΥΤΑ (Μαυροράχη),χωροθετήσεις ΧΥΤΑ, κλπ.
Το νέο ΕΣΔΑ (ΠΥΣ 49/15/12/2015)  ενσωμάτωσε την αντίληψη και τις θέσεις των κινημάτων που αναπτύχθηκαν την προηγούμενη περίοδο, καθορίζει τις κατευθύνσεις στις οποίες πρέπει να διαμορφωθούν και οι νέοι ΠΕΣΔΑ: ανάκτηση 50% με προδιαλογή στην πηγή μέσα από την καθιέρωση των ΤΟΣΔΑ που θα εκπονήσουν οι Δήμοι και θα ενσωματωθούν στον ΠΕΣΔΑ. Το συνεχώς μειούμενο υπόλοιπο σύμμεικτων απορριμμάτων να οδηγείτε σε αποκεντρωμένες εγκαταστάσεις μηχανικής επεξεργασίας όπου θα ανακτάται το 24% και το υπόλοιπο 26% θα διατίθεται σε ΧΥΤΥ.

Συγκεκριμένα  το ΕΣΔΑ ρητώς προβλέπει:

•    «Προτεραιότητα στην περαιτέρω ανάκτηση υλικών, έναντι της παραγωγής δευτερογενών καυσίμων στα εργοστάσια επεξεργασίας αποβλήτων»
•    «Ανάκτηση ενέργειας σε συμπληρωματικό ρόλο όταν έχουν  εξαντληθεί τα περιθώρια άλλου είδους ανάκτησης»
•    «Επανεξέταση της δυναμικότητας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας σύμμεικτων αποβλήτων, και/ή ματαίωσή τους σε περιπτώσεις υπερδιαστασιολόγησης.»
•    «Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τηρείται η ιεράρχιση των εργασιών διαχείρισης των αποβλήτων, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο29 τουΝ.4042/2012 , σε σχέση με τις παραγόμενες ποσότητες των ΑΣΑ ανά Περιφέρεια. Η πρόβλεψη παράλληλης επεξεργασίας προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων θα διευκολύνει την προοδευτική μείωση της επεξεργαζόμενης ποσότητας σύμμεικτων και την βελτιστοποίηση της ποιότητας του παραγόμενου κομπόστ.»
•    «Επισημαίνεται ότι οι εν λόγω ποσότητες που εκτιμάται ότι θα οδηγούνται σε μονάδες επεξεργασίας  (μη συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής ταφής) υπολειπόμενων σύμμεικτων προτείνεται να μειωθούν περαιτέρω στο πλαίσιο εξειδίκευσης του ΕΣΔΑ με τις αναθεωρήσεις των ΠΕΣΔΑ , προς την κατεύθυνση αύξησης των ποσοστών εφαρμογής της χωριστής συλλογής και διαχείρισης ΒΑΑ.»
•    «Ανάπτυξη των δικτύων επεξεργασίας υπολειπόμενων σύμμεικτων ΑΣΑ στη βάση των στόχων του ΕΣΔΑ.»
•    «Χρηματοδότηση και επιδοτήσεις έργων διαχείρισης αποβλήτων που αποδεικνύουν εμπεριστατωμένα ότι ενισχύουν την ιεράρχηση αποβλήτων»
•    «Οι Δήμοι να μπορούν να αναπτύξουν δικά τους ΣΕΔ και Συστήματα «Πληρώνω όσο Πετάω»»

Αλλά και ο Οδηγός Σύνταξης Τοπικού Σχεδίου Αποκεντρωμένης Διαχείρισης Αποβλήτων, ορίζει:
«Η βασική διαχείριση των μεγαλύτερων ποσοτήτων των σύμμεικτων πρέπει να γίνει σε ένα δίκτυο αποκεντρωμένων και άρτια οργανωμένων χώρων ασφαλούς διάθεσης που θα μπορούσαν να διαθέτουν και παράπλευρη μονάδα επεξεργασίας σύμμεικτων, οι οποίοι θα δέχονται για υγειονομική ταφή τις όλο και λιγότερες ποσότητες υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ)

Ο νέος ΠΕΣΔΑ Κεντρικής Μακεδονίας

Σε αυτόν ενσωματώθηκαν 26 ΤΟΣΔΑ(Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Απορριμμάτων) εγκεκριμένα, ενώ 4 είναι υπό έγκριση, 7 υπό σύνταξη και 1 υπό ανάθεση. Στα περισσότερα Τοπικά Σχέδια που είναι διαθέσιμα, παρατηρείται γενικολογία, αοριστολογία και προχειρότητα που δείχνει την ανετοιμότητα, αν όχι την απροθυμία, των Δήμων να παίξουν ουσιαστικό ρόλο στη διαχείριση απορριμμάτων.
Εκτός από τη ΜΕΑ Σερρών που προαναφέρθηκε και θα εξυπηρετεί την ΠΕ Σερρών και το Δήμο Κιλκίς, προβλέπονται επίσης ΜΕΑ Ανατ.Τομέα ΠΚΜ στον Άγ.Αντώνιο για ΠΕ Χαλκιδικής και Δήμους Καλαμαριάς, Πυλαίας-Χορτιάτη, Θερμαικού, Θέρμης, Θεσσαλονίκης (40%),δυναμικότητας 129.300 τον/ετος και ΜΕΑ Δυτ.Τομέα ΠΚΜ στη Σίνδο για δυναμικότητας 261.600  τον/ετος (με εναλλακτικό σενάριο που τελικά απορρίφθηκε, ΜΕΑ Σίνδου με Δήμους Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Βόλβης, Δέλτα, Θεσσαλονίκης (60%),Κορδελιού-Ευόσμου, Λαγκαδά, Νεάπολης-Συκεών ,Παύλου Μελά, Ωραιοκάστρου, για 162.700 τον/ετος και ΜΕΑ Γιαννιτσών για ΠΕ Ημαθίας, ΠΕ Πέλλας, ΠΕ Πιερίας και Δήμους Παιονίας, Χαλκηδόνας ,98.900 τον/ετος).Να σημειώσουμε ότι στο 50% του αρχικού σύμμεικτου που θα επεξεργασθούν οι ΜΕΑ ,θα προστεθούν και τα υπολείμματα από τα ΚΔΑΥ (15%) και τις ΜΕΒΑ(10%).Ακόμη προβλέπονται 12 μονάδες επεξεργασίας προδιαλεγμένων οργανικών (ΜΕΒΑ). 

Ο συνολικός αριθμός δρομολογίων από τους ΣΜΑ προς τις ΜΕΑ θα είναι 19.069 και οι συνολικές χιλιομετρικές αποστάσεις  636.186 χλμ για το βασικό σενάριο και 723.228χλμ για το εναλλακτικό. ΟΙ περιβαλλοντικές επιπτώσεις από αυτή τη μεταφορά των σύμμεικτων αποκρύβονται και δεν αποτιμώνται από τη ΣΜΠΕ και όσους γνωμοδότησαν. Θα πρέπει να επισημάνουμε ,επίσης, ότι η συμπίεση των σύμμεικτων απορριμμάτων στους ΣΜΑ δυσχεραίνει την εξαγωγή ανακυκλώσιμων υλικών  στις ΜΕΑ, ενώ διευκολύνεται η παραγωγή δευτερογενών καυσίμων (RDF/SRF) και κακής ποιότητας κομπόστ (CLO).

Ο  ΣΜΑ Ευκαρπίας ενώ διαστασιολογήθηκε και κατασκευάσθηκε με δυναμικότητα 400.000τον/ετος, αναφέρεται για 251.300τον/ετος, τελικά όπως προκύπτει θα λειτουργήσει με 114.528τον/ετος για 15 χιλιόμετρα από την Ευκαρπία στην ΜΕΑ Σίνδου και με 136.772 τον/ετος το υπόλειμμα της ΜΕΑ Σίνδου προς το ΧΥΤΑ Μαυροράχης.
Το κόστος υλοποίησης των 3 ΜΕΑ εκτιμάται σε 196.376.173 Ευρώ σε σύνολο προυπολογισμού ΠΕΣΔΑ ΚΜ 462.518.440 Ευρω. Αν δε συνυπολογίσουμε και το κόστος κατασκευής του δικτύου ΣΜΑ 43.999.760 Ευρώ, που εξυπηρετούν τις ΜΕΑ, τότε προκύπτει πως το 52% του προυπολογισμού του ΠΕΣΔΑ κμ (χωρίς να λάβουμε υπόψη το αυξημένο κόστος μεταφοράς από τους ΣΜΑ στις ΜΕΑ)θα δαπανηθεί για τις ΜΕΑ και τους ΣΜΑ.Η επιλογή αυτή όχι μόνο αντιστρατεύεται τις κατευθύνσεις του ΕΣΔΑ, αλλά κι’αυτές της ΕΕ, όπως προκύπτει από πρόσφατη (30/8/2016) επιστολή της ΓΔ Περιφερειακής Πολιτικής και ΓΔ Περιβάλλοντος με κίνδυνο μη χρηματοδότησης:

Θέμα της επιστολής:Εκ των προτέρων αιρεσιμότητα για τη διαχείριση των αποβλήτων

«Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, «χρηματοδότηση για την κατασκευή νέων χώρων υγειονομικής ταφής  θα χορηγείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις ( π.χ. κυρίως για μη ανακτήσιμα επικίνδυνα απόβλητα) και χρηματοδότηση νέων  εγκαταστάσεων επεξεργασίας υπολειμματικών αποβλήτων, όπως η αποτέφρωση ή η μηχανική βιολογική επεξεργασία, θα χορηγείται μόνο σε περιορισμένες και καλώς αιτιολογημένες περιπτώσεις, όταν δεν υπάρχει κίνδυνος πλεονάζουσας δυναμικότητας και τηρούνται πλήρως οι στόχοι της ιεράρχισης των αποβλήτων.»

Ως εκ τούτου, όταν οι πόροι της ΕΕ στηρίζουν έργα διαχείρισης αποβλήτων, θα πρέπει να δίδεται προτεραιότητα σε έργα στην κορυφή της ιεράρχισης των αποβλήτων και όχι σε μη βέλτιστες επιλογές διαχείρισης αποβλήτων (εργοστάσια μηχανικής –βιολογικής επεξεργασίας(ΜΒΕ) και μονάδες αποτέφρωσης ) που αναμένεται να λειτουργούν τα επόμενα 20-30 χρόνια. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα , ότι προτού εξετασθεί η δημιουργία νέων εγκαταστάσεων, θα πρέπει να συνεκτιμώνται οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις , και ότι οι νέες δεν θα πρέπει να παρεμποδίζουν τη χωριστή συλλογή»

Η επιλογή της συγκεντρωτικής διαχείρισης, με πρόσχημα τη «δημιουργία οικονομιών κλίμακας» στις εγκαταστάσεις που παράγουν δευτερογενές καύσιμο, μας γυρίζει πίσω στο παλιό δαπανηρό και αντιπεριβαλλοντικό για την κοινωνία , αλλά φιλοεργολαβικό μοντέλο διαχείρισης απορριμμάτων που δεν εξετάζει καν την αποκεντρωμένη διαχείριση, όπως ακριβώς συνέβη με τον ΠΕΣΔΑ ΚΜ και την ΣΜΠΕ του.

Αντί λοιπόν να αξιοποιηθούν τα επιστημονικά δεδομένα, ότι η κατασκευή και λειτουργία ΣΜΑ είναι αποδοτική οικονομικά όταν η απόσταση μεταφοράς είναι μεγαλύτερη των 30χλμ και η ημερήσια ποσότητα απορριμμάτων ξεπερνά τους 20 τον. και έτσι να ελαττωθεί δραστικά ο αριθμός τους , εφόσον η επεξεργασία των απορριμμάτων υλοποιείται σε ένα δίκτυο αποκεντρωμένων μικρών ΜΕΑ και ΜΕΒΑ.

Ο εναλλακτικός αυτός σχεδιασμός  θα επιτύγχανε δραστική μείωση του κόστους μεταφοράς, των κυκλοφοριακών και περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων, ελαχιστοποίηση των προβλημάτων χωροθέτησης και περιβαλλοντικής όχλησης των εγκαταστάσεων, ουσιαστικοποίηση της κοινωνικής συμμετοχής και ελέγχου και υλοποίηση της αρχής της εγγύτητας.

Το σημαντικότερο σε αυτή την περίπτωση είναι ότι, οι μικρές αποκεντρωμένες μονάδες έχουν τη δυνατότητα καλύτερης προσαρμογής στη συνεχώς μειούμενη ποσότητα σύμμεικτων που θα προκύπτει από τη βελτιστοποίηση της πρόληψης, της ανακύκλωσης και της κομποστοποίησης αλλά και να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις αυξημένες απαιτήσεις της νέας οδηγίας που πολύ σύντομα θα αναθεωρήσει την 98/2008 και τους εθνικούς στόχους.

Όλα αυτά προϋποθέτουν την ενθάρρυνση των δημοτικών πρωτοβουλιών, των διαδημοτικών συνεργασιών για δημιουργία μικρών αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων και όχι την απόρριψή τους  όπως έκανε η διοίκηση του ΦΟΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας (προτάσεις Δήμων για δημιουργία 9 ΜΕΑ σύμμεικτων και 14 ΜΕΒΑ). Είναι μάλιστα χαρακτηριστικές οι διαφωνίες των δημάρχων Νεάπολης –Συκεών & Θέρμης και η καταψήφιση της απόφασης  για την κατασκευή του ΚΔΑΥ Ευκαρπίας με την αιτιολογία ότι τα υπάρχοντα ΚΔΑΥ (ιδιωτικά) ικανοποιούν τις ανάγκες των Δήμων.

Το συγκεντρωτικό μοντέλο διαχείρισης συνάδει και απαιτεί συγκεντρωτικό μοντέλο διοίκησης. Ένας φορέας (ΦΟΔΣΑ) για επτά νομούς-ΠΕ, 38 Δήμους με διαφορετικά ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά (πληθυσμιακά, πολεοδομικά, παραγωγικά, καταναλωτικά ,περιβαλλοντικά, αστικές-αγροτικές περιοχές) και μία λύση συγκεντρωτική που είναι γραφειοκρατική, αναποτελεσματική γιατί δεν λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες και δυνατότητες και αναπαράγει τη λογική «όχι στην αυλή μου» (NIMBY). Άλλη μια φορά γίνεται σαφές, ότι η αντίληψη για τη δημοκρατία, την κοινωνική συμμετοχή και έλεγχο καθορίζει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την  επίλυση ενός προβλήματος, και την επιλογή του μοντέλου του και όχι η οποιαδήποτε «αποστασιοποιημένη δρώσα τεχνοκρατία» στην υπηρεσία του Φούχτελ και των εγχώριων εργολαβικών συμφερόντων.
«ενεργειακή αξιοποίηση»: Καύση

Οι προθέσεις του προέδρου του ΦΟΔΣΑ ΚΜ κ.Γεράνη, του προέδρου της ΠΕΔ ΚΜ κ.Κυρίζογλου και του δημάρχου Θεσσαλονίκης κ.Μπουτάρη ήταν σαφείς και απόλυτες υπέρ της «ενεργειακής αξιοποίησης»-καύσης, μέσα από τις συνεχείς δηλώσεις τους όλο  το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Έθεσαν όμως και τη σφραγίδα τους με την ημερίδα που διοργάνωσε ο ΦΟΔΣΑ ΚΜ στις 16/9/2016 με θέμα : «Παρουσίαση  καινοτόμων τεχνολογιών-λύσεων για την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων στην ΚΜ» με μοναδικούς εισηγητές τους εκπροσώπους Γερμανοκαναδικής εταιρείας που παρουσίασαν την τεχνολογία τους για «μηχανική-βιολογική-θερμική επεξεργασία του υπολείμματος των απορριμμάτων».

Αντί λοιπόν του επιστημονικού και κοινωνικού διαλόγου, προώθηση συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων από ένα δημόσιο φορέα που σχεδιάζει και υλοποιεί τη διαχείριση δημόσιου χρήματος.
Ο κ.Γεράνης όμως, θέλει να κατοχυρώσει και θεσμικά τους σχεδιασμούς του. Γι’αυτό στο έγγραφό του προς την ΠΚΜ της 24/10/2016 με τις παρατηρήσεις που θα ενσωματωθούν στο τελικό υπό υποβολή Τεύχος Μελέτης Αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ ζητά «προσθήκη κειμένου στο οποίο γίνεται αναφορά για πρόβλεψη για δυνατότητα ενεργειακής αξιοποίησης», παρά το ότι στη γνωμοδότηση του ΥΠΕΝ αναφέρεται ότι «Δεν προβλέπεται για την διαχείριση των ΑΣΑ ανάκτηση ενέργειας», ούτε υπάρχει σχετική αναφορά στον ΠΕΣΔΑ και στη ΣΜΠΕ.

ΕΣΔΑ-ΠΕΣΔΑ: τομή ή συνέχεια ?

Οι ομοιότητες του υπερδιαστασιολογημένου ΠΕΣΔΑ ΚΜ 2005 με αυτόν του 2016 είναι ολοφάνερες και το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι ο ΕΣΔΑ καθόλου δεν επηρέασε τους σχεδιασμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιφέρεια ΚΜ.

Ο ΠΕΣΔΑ ΚΜ δεν είναι συμβατός με το ΕΣΔΑ και τις κατευθύνσεις της ΕΕ για τη διαχείριση των αποβλήτων όπως οφείλει, αλλά επαναφέρει το συγκεντρωτικό μοντέλο σύμμεικτων που οδηγεί στην καύση με όλες τις  συνέπειες, περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές. Μια άλλη εναλλακτική λογική, όπως προσδιορίζεται στο ΕΣΔΑ, απέναντι σε αυτήν της φιλοεργολαβικής «οικονομίας κλίμακας» , όπου οι τοπικές συνέργειες των Δήμων, με τη συμμετοχή και τον έλεγχο των πολιτών, εγγυάται καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερα προβλήματα, είναι υπαρκτή και εφικτή εφόσον η κοινωνία το θελήσει.