Η ομαδική απόδραση από τον τάφο των ζωντανών νεκρών

Η δραπέτευση από τον Άη-Στράτη 62 εξόριστων λίγο πριν την εκτέλεσή τους

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Τη νύχτα της 17 προς 18 Ιουνίου 1943, το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ, που είχε τη μυστική του έδρα στη Θεσσαλονίκη, συντονίζοντας την πάλη του λαού της Μακεδονίας κατά των χιτλερικών κατακτητών, οργανώνει υπό μυθιστορηματικές συνθήκες μία άφταστη σε ηρωϊσμό και πατριωτικό μεγαλείο ενέργεια: Την απόδραση, από το ξερονήσι του Άη-Στράτη, λίγο πριν την εκτέλεσή τους από τους Ναζί, των τελευταίων 62 εξόριστων κομμουνιστών που είχαν απομείνει στο νησί ακόμη από τη δικτατορία Μεταξά.

Ο Άη-Στράτης, ένα μικρό νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου, που βρίσκεται ανάμεσα στη Λέσβο και την Σκύρο, με έκταση μόλις 43 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είχε χρησιμοποιηθεί ως τόπος εξορίας από το 1929 και πέρασαν από αυτό όλα εκείνα τα ταραγμένα χρόνια του μεσοπολέμου, εκτοπισμένοι για τα πολιτικά τους φρονήματα, χιλιάδες κομμουνιστές και δημοκράτες αγωνιστές.

Το μητρώο της ομάδας των εξόριστων, κατέγραψε την αναγκαστική παραμονή στο νησί του μαρτυρίου, μόνο για την περίοδο 1935-1943, περίπου 950 αγωνιστών. Μεταξύ αυτών, εκτοπίστηκαν στον Άη-Στράτη την περίοδο εκείνη, αλλά και τα κατοπινά μετακατοχικά χρόνια, μερικοί από τους πιό εκλεκτούς εκπροσώπους της πολιτικής, των γραμμάτων και της τέχνης, όπως ο Δημήτρης Γληνός, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Θέμος Κορνάρος, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Μάνος Κατράκης, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Γιώργος Φαρσακίδης, ο Φοίβος Ανωγιαννάκης, ο Δημήτρης Φωτιάδης, ο Χρίστος Δαγκλής, ο Τζαβαλάς Καρούσος κ.α. Οο Χρίστος Δαγκλής

Τα όργανα της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας, με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, παραδίδουν τους δεσμώτες αυτούς στους χιτλερικούς, όπως εξάλλου συνέβη και με τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους στις φυλακές και τα ξερονήσια της χώρας. Μάλιστα, στις 27 Απριλίου 1941, δύο ημέρες πριν φτάσουν οι ναζί κατακτητές στον Άη-Στράτη, όταν οι εξόριστοι επιχείρησαν να απομακρυνθούν από το νησί, για να μην πέσουν στα χέρια των Ναζί, τα όργανα του μεταξικού καθεστώτος, χωροφύλακες και πεζοναύτες, πυροβόλησαν εναντίον τους, σκοτώνοντας τρεις εκτοπισμένους και τραυματίζοντας σοβαρά άλλους δύο. Νεκροί ήταν οι Κώστας Σκυτούδης, Νίκος Παπαδάτος και Παναγιώτης Πέπας.

Ο τάφος των ζωντανών νεκρών

Το αμέσως επόμενο σύντομο διάστημα, το ξερονήσι μετατράπηκε κυριολεκτικά σε τάφο ζωντανών νεκρών, καθώς τη μαύρη περίοδο του 1942, οι εξόριστοι υπέφεραν τα πάνδεινα από έλλειψη τροφίμων, εφοδίων και περίθαλψης, με συνέπεια να πεθάνουν από την πείνα 33 κομμουνιστές κρατούμενοι.

Άλλα και όσοι άλλοι εκτοπισμένοι στον Άη-Στράτη κομμουνιστές είχαν την “τύχη” να μεταφερθούν στο ναζιστικό στρατόπεδο του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη ως όμηροι, στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα και εκτελέστηκαν. Ανάμεσά τους ήταν ο Αναγνώστης Δελιγιάννης από τη Δράμα, Χρήστος Νάνος από την Καβάλα, Κούλα Σουλιώτη από τον Ίασμο Ροδόπης, Δημήτρης Χαλματζής από την Καβάλα, Κώστας Φαγαντίδης από το Αμύνταιο, Κώστας Δούμας και Τρύφων Κατκαδίγκας από την Έδεσσα, Παύλος Αδάμος από το Νεοχωράκι ΧαλκιδικήςΘανάσης Λαζανάς και Μανλώλης Λασκαρίδης από τη Θάσο, Μήτσος Αστερίου, Γιώργος Σαραντίδης από τη Μυτιλήνη κ.α.

Έχοντας πληροφορίες ότι οι Γερμανοί σχεδίαζαν να μεταφέρουν τους 62 εξόριστους που είχαν απομείνει στον Άη-Στράτη στοστρατόπεδα συγκέντρωσης κάτι που θα οδηγούσε στην εκτέλεσή τους, το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ απέστειλε κρυφά στο νησί ένα καίκι του νεοδημιούργητου τότε ΕΛΑΝ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού), που αποτελούσε το ναυτικό παρακλάδι του ΕΛΑΣ, για να απομακρύνει τους εκτοπισμένους από το νησί.

Γραμματέας του Μακεδονικού ήταν από το Φεβρουάριο του 1942
και καθόλη τη διάρκεια της Κατοχής ο Λεωνίδας Στρίγκος 

Στο σφαγείο του “Παύλου Μελά”

Όπως αφηγήθηκε ένας από τους δραπέτες, ο Γιάννης Βαίτσης, σχετικά με την απόφαση των χιτλερικών να μεταφέρουν τους εναπομείναντες εξόριστους στου “Παύλου Μελά”:

“Στις 15 του Ιούνη ήρθαν οι χιτλερικοί με ένα μεγάλο καράβι να μας πάρουν. Ήρθαν στην ομάδα μας. Μας μέτρησαν. Τα δύο μικρά παιδάκια που είχαμε εκεί, τον Γιαννάκη Τσουρτσούλη 9 χρονών, γιό του Αριστείδη Τσουρτσούλη και της Κούλας Σουλιώτη που τους εκτέλεσαν οι Γερμανοί και τον Μανωλάκη Κιουπτσή, 5 χρόνων, γιό του Βασλίλη και της Κλεονίκης Κιουπτσή, οι Γερμανοί είπαν ότι θα τα πήγαιναν στο ορφανοτροφείο της Μυτιλήνης. Εμάς όμως που θα μας πήγαιναν; Πιου αλλού; Στο σφαγείο του Παύλου Μελά”

Πράγματι, λίγες ώρες πριν οι χιτλερικοί υλοποιήσουν το σχέδιό τους, έφτασε στον Άη-Στράτη, τα ξημερώματα της 17ης Ιουνίου 1943 και άραξε σε έναν μικρό ορμίσκο το καίκι, που είχε ως καπετάνιο τον επικεφαλής του ΕΛΑΝ Μακεδονίας, Χατζηθωμά Χουρμούζη, ο οποίος είχε μαζί του έναν για πολλά χρόνια πρώην εξόριστο στο νησί, τον Θανάση Στράντζαλη, που γνώριζε καλά τα κατατόπια. Σύμφωνα με τη γραπτή μαρτυρία του στελέχους του ΕΑΜ Νέας Μηχανιώνας, Μηνά Πορίδη, που έχουμε στο αρχείο μας, μηχανικός στο καίκι του ΕΛΑΝ που πήγε στον Άη Στράτη και απελευθέρωσε τους 62 εξόριστους εκεί κομμουνιστές, ήταν ο ηρωϊκός Μηχανιώτης Απόστολος Βαζάκας, που εκτελέστηκε λίγο αργότερα από τους κατακτητές και το όνομα του οποίου είναι χαραγμένο στη μνημείο των πεσόντων, στην πλατεία της Ν.Μηχανιώνας.

Η Κλεονίκη Κιουπτσή (αριστερά) ήταν εκτοπισμένη μαζί με την Κούλα Σουλιώτη στον Άη-Στράτη έχοντας μαζί τον γιό
της Μανολάκη (μπροστά) που με τον Γιαννάκη της Κούλας, ήταν παιδιά-εξόριστοι. Εδώ με την Ελένη Αμπατζή

Η περιγραφή της Κλεονίκης Κιουπτσή

H Σερραία αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης, Κλεονίκη Κιουπτσή (1914-2011) που ήταν επί έξι ολόκληρα χρόνια εξόριστη στον Άη-Στράτη, μαζί με τον εξάχρονο γιό της, Μανώλη, έγραψε σε ένα αυτοβιογραφικό της σημείωμα, όταν το 1984 κατέθεσε την αίτηση για την αναγνώριση της αντιστασιακής της δράσης:

“Το 1937 κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά, συνελήφθηκα διότι βρέθηκε επάνω μου μία αντιδικτατορική εφημερίδα. Πέρασα από δίκη και δικάστηκα σε οκτάμηνη φυλάκιση και άλλους οκτώ μήνες εξορία.

Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής μου ήμουν έγκυος και στις φυλακές Αβέρωφ, γέννησα τον γιό μου Μανώλη. Μετά τους οκτώ μήνες κράτησής μου και με το μωρό μου στην αγκαλιά, με εκτόπισαν στον Άη-Στράτη για οκτώ μήνες, όπως είχα δικαστεί. Αλλά επειδή δεν έκανα “δήλωση μετανοίας”, έμεινα εκεί συνολικά έξι ολόκληρα χρόνια. Εκεί, στον Άη-Στράτη περάσαμε όλη την πείνα και τη δυστυχία.

Τον Ιούνη του 1943, ήρθαν δύο καίκια Γερμανών να μας πάρουν για εκτέλεση, πρόλαβε όμως ένα καίκι του ΕΛΑΝ από άλλο όρμο και με στρατηγικό σχέδιο, με επικεφαλής τον Στράντζαλη, τον “Νίκο” και τον καπετάνιο, μας πήραν και αποδράσαμε.

Με πολλά βάσανα, τρικυμίες και πείνα, βγήκαμε στη Χαλκιδική. Εκεί, μας περίμεναν οι συναγωνιστές αντάρτες της Χαλκιδικής, μας παρέλαβαν και αφού μείναμε λίγο καιρό στο βουνό, μας τοποθέτησαν για να βοηθήσουμε το ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και ΕΠΟΝ. Εγώ ήρθα στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης. Με άλλους συναγωνιστές, ανέλαβα την οργάνωση του ΕΑΜ Νεάπολης και αρχίσαμε την δραστηριοποίηση των μελών....”

Στην περίοδο της μεγάλης πείνας και του τιτάνιου αγώνα για να κρατηθούν στη ζωή χωρίς τρόφιμα, οι εξόριστοι του Άη-Στράτη είχαν να νοιαστούν, θέτοντάς το αυτό ως πρώτο τους καθήκον, για τη διατροφή των δύο μικρών παιδιών που είχαν μαζί τους, καθώς εκτός του εξάχρονου Μανωλάκη Κιουπτσή, ήταν και ο εννιάχρονος Γιαννάκης Τζορτζούλης, γιός της ηρωίδας Κούλας Σουλιώτη. Τη Θρακιώτισσα στην καταγωγή, Σουλιώτη την παρέδωσε το 1942 η φρουρά του στρατοπέδου εξορίστων στους Γερμανούς, οι οποίοι τη μετέφεραν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» πιέζοντάς την να δηλώσει ότι είναι βουλγαρικής καταγωγής. Όταν αρνείται, οι κατακτητές την παραδίνουν στα χέρια του αιμοσταγούς ταγματασφαλίτη Δάγκουλα, που την εκτελούν στο Γαλλικό ποταμό, μαζί με άλλους πατριώτες.

Κώστας Μπόσης

Απόδραση αντί της βέβαιης εκτέλεσης

Ανάμεσα στους δραπέτες που γλίτωσαν από βέβαιο θάνατο και τρία μερόνυχτα θαλασσοδέρνονταν μέχρι να βγουν στη Χαλκιδική και από εκεί να προωθηθούν στο Χολομώντα, ήταν και ο Κώστας Μπόσης Πουρναράς (1908-1994) που λίγο αργότερα αποτύπωσε τη ζωή των εξόριστων στον Αη Στράτη αλλά και τις λεπτομέρειες της απόδρασης στο βιβλίο του Άη-Στράτης, “Η μάχη της πείνας των πολιτικών εξόριστων στα 1941”. Όπως περιέγραψε:

“Χωριστήκαμε σε ομάδες, κι όταν σκοτίδιασε καλά, ξεκινήσαμε -κάθε δέκα λεφτά και μια ομάδα- για τον Αη-Δημήτρη. Δεν μπορούσαμε να περπατήσουμε και πιο πολύ οι γυναίκες. Κάθε λίγο και λιγάκι έπρεπε να καθήσουν, για να πάρουν μιαν ανάσα. Σηκώναμε στις πλάτες και τα παιδιά, το Γιαννάκη, και το Μανωλάκη. Ήταν ένα φλόκαρο, μα εμείς δεν είμασταν πιο γεροί. [...]

Ο αέρας λυσσομανάει και τα κύματα ορθώνονται πελώρια και σκάνε με δύναμη στα βράχια. Το παλιό καΐκι, ταλαιπωρημένο από τις φουρτούνες πολλών χρόνων, δεν εμπνέει σιγουριά. Οι εξόριστοι όμως δεν έχουν άλλη επιλογή. Για να γλιτώσουν την επερχόμενη εκτέλεση μόνο ένας δρόμος υπάρχει: η απόδραση. Εμπιστεύονται τους συντρόφους τους. Τον Βασίλη Υψηλάντη, το Νίκο Σοφιά, ιδιοκτήτη και κυβερνήτη του σκάφους και τους σκληροτράχηλους ναύτες του ΕΛΑΝ, Θανάση Στράντζαλη και Νίκο Χουρμούζη που αναλαμβάνουν τη φρούρηση της επιχείρησης. [...]

Ξαπλώσαμε ο ένας δίπλα στον άλλον σα σαρδέλες, άπλωσαν ένα πανί από πάνω, αποχαιρετήσαμε τη σκληρή ζωή της εξορίας και τους νεκρούς συντρόφους και ξεκινήσαμε. Το καΐκι χοροπηδούσε και τα κύματα, χτυπώντας με ορμή στο κατάστρωμα, μας κουκούλωσαν. Μα κανένας δεν κουνήθηκε, κανένας δεν παραπονέθηκε και, πιστεύω, πως και κανένας δε φοβήθηκε. [...]

Με υπεράνθρωπες προσπάθειες το καΐκι καταφέρνει να κρατάει την πορεία του προς τη Χαλκιδική, αφού χρειάστηκε πρώτα να αδειάσουν τα αμπάρια από το «περιττό βάρος». Οι εξόριστοι που είχαν να φάνε ψωμί περισσότερο από δυο χρόνια, αναγκάζονται με πόνο στην καρδιά να πετάξουν με τα χέρια τους στο βυθό της θάλασσας πολλά τσουβάλια γεμάτα στάρι. Κάποια στιγμή το καΐκι σκεπάζεται από ένα τεράστιο κύμα και ένας εξόριστος βρίσκεται στα φουρτουνιασμένα νερά. Με δυσκολία το πλήρωμα τον τραβάει πάλι πίσω στη ζωή. [...]

Στις 18 του Ιούνη 1943 το πλήρωμα και οι 62 εξόριστοι, καταπονημένοι μα ελεύθεροι, πατούσαν ξανά στεριά. Η γη της Χαλκιδικής ήταν γι’ αυτούς ο πρώτος σταθμός της λευτεριάς και παράλληλα η αφετηρία για καινούργιους αγώνες. Μέσα από τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ, οι περισσότεροι θα δώσουν τη ζωή τους στις μάχες για τη λευτεριά και την προκοπή του λαού.

Θανάσης Στράντζαλης

Ξαναγυρίζουμε στην αφήγηση του Γιάννη Βαίτση:

“Η νύχτα πίσσα. Το καραβάκι, αφού πετάξαμε στη θάλασσα για να αλαφρώσει, το σιτάρι που είχε για να κάνει το μαυραγορίτικο, έβαλε πλώρη προς το Άγιον Όρος. Ο καιρός ήταν λίγο κόντρα. [...]

Βγήκαμε πίσω από τη Στρατονίκη, κοντά στα αρχαία Στάγειρα κατά τις 6 το απόγευμα της 18-6-1943. Είμασταν 18 ώρες μέσα στη θάλασσα. Το καϊκάκι άλλαξε το όνομά του. Τράβηξε κάτι πινελιές στο ζουνάρι του και χάθηκε στον ορίζοντα. Ώρα του καλή. Εμείς μείναμε λίγο κρυμένοι στο δάσος και το άλλο βράδυ ανεβήκαμε στις κορυφές της Κερασούδας. Ήπιαμε εκεί κρύο νερό. Οι σύντροφοι της Χαλκιδικής τρέξαν στα χωριά και φέραν τρόφιμα...”

Ανακομιδή οστών στα 1946 των 33 εξόριστων κομμουνιστών που πέθαναν στον Άη-Στράτη από πείνα

Ο κατάλογος των εξόριστων που δραπέτευσαν από τον Άη-Στράτη

Ο κατάλογος με τα ονόματα των εξόριστων δραπετών από τον Άη-Στράτη, στις 17 Ιουνίου 1943, συντάχθηκε από τον Κώστα Γκριτζώνα, σε συνεργασία, όπως έγραψε, με τους φίλους του Γ. Βουρνά, Ν. Βέτση και Δημήτρη Ζιάκα, που πήραν και οι τρεις μέρος στην απόδραση, καθώς επίσης από τη μαρτυρία του Γιάννη Βαίτση και από άλλες πληροφορίες. Τα ονόματα είναι:

1. Αγγέλου Κώστας, Νεοχώρι Χαλκιδικής

2. Αγγέλου Μήτσος, Νεοχώρι Χαλκιδικής

3. Βαρσάμης Ηλίας, επαρχία Γρεβενών

4. Βαγγέλης

5. Βασιλάκης Αλέκος, Αθήνα

6. Βουρνάς Γιάννης, Δατοχώρι Μεσσηνίας

7. Βέτσης Νίκος, Άρτα

8. Βαΐτσης Γιάννης, Αργαλαστή Πηλίου

9. Βούρης Θόδωρος, Ζαγόρι Ηπείρου

10. Βασιλείου Στέλιος, Θεσσαλονίκη

11. Γουσίδης Παντελής, Θεσσαλονίκη

12. Γεωργόπουλος Γιώργος, Αθήνα

13. Διδασκάλου Μήτσος, Λάρισα

14. Δροσόπουλος Ανδρέας, Πελοπόννησος

15. Δημητριάδης Βασίλης

16. Δημητριάδου Μαγδαληνή, Πτολεμαίδα (Καϊλάρια)

17. Ελευθεριάδης Βασίλης

18. Ζιώγας Μαργαρίτης, Φυτιά Ημαθίας

19. Ζιάκας Δημήτρης, Μελίβοια Αγιάς

20. Καινούριος Περικλής, Αγρίνιο

21. Καρακώστας Γιώργης, Αργαλαστή Βόλου

22. Κοντογιώργης Γιώργης, Λευκάδα

23. Καζάκος Γιώργης, Περαία Θεσσαλονίκης

24. Κουτσορεβύθης Λευτέρης, Βόλος

25. Καλαϊτζίδης Λεόντιος, Φλώρινα

26. Κουκοβίκας Λάμπρος, Πωγώνι Ιωαννίνων

27. Κανελλόπουλος Θανάσης, Δατοχώρι Μεσσηνίας

28. Καράτζαλης Μήτσος

29. Κασταμπολίδης Τάσος, Κοκκινιά

30. Κιουπτσή Κλεονίκη, Σέρρες

31. Κοσμίδης Γιάννης, Αθήνα

32. Λαδοπούλου Χρύσα, Μυτιλήνη

33. Λίπας Γιάννης, Πειραιάς

34. Μηλάς Ευσέβιος, Νιγρίτα Σερρών

35. Μιχαλάκογλου Νίκος, Θεσσαλονίκη

36. Μακρίδης Ορέστης, Αθήνα

37. Μαλαγαρδής Μήτσος, Πειραιάς

38. Μιχαηλίδης ή Μίχας Παντελής, Πτολεμαίδα (Καϊλάρια)

39. Πυρέτης Δήμος, Θεσσαλονίκη

40. Πρόκος, Σιάτιστα

41. Παπαδόπουλος Βασίλης

42. Μπόσης (Πουρναράς) Κώστας, Άρτα

43. Παπαδομιχελάκης Στέλιος, Ηράκλειο

44. Ράλλης Θόδωρος, Θεσσαλονίκη

45. Ρούτσης Αλέκος, Νεοχώρι Χαλκιδικής

46. Ρούντας Κώστας, Ζαγόρι Ιωαννίνων

47. Σπηλιόπουλος Κώστας, Καλαμάτα

48. Σκορδούλης Χαρίλαος, Ναύπλιο

49. Σουρμελής Ηλίας, Λάρισα

50. Σούστας Νίκος, Νεοχώρι Χαλκιδικής

51. Σαρκίς Μαρδεροσιάν, Κοκκινιά

52. Τσαουσίδης Γρηγόρης, Δράμα

53. Τοκαλής Ορθόδοξος, Αγχίαλος Βόλου

54. Τσάλτας Βαγγέλης

55. Φιλίδης Χρήστος, Ζαγόρι Ηπείρου

56. Φίλιος Γιώργης, Σιάτιστα

57. Χονδροματίδης Μιχάλης, Πτολεμαίδα (Καϊλάρια)

58. Χαρδαλούμπας Χρήστος, Νεοχώρι Χαλκιδικής

59. Χατζημιχάλης Αλέκος, Αθήνα

60. Χαριεντίδης

Καίκι του ΕΛΑΝ Μακεδονίας στο λιμάνι Θεσσαλονίκης τη μέρα της απελευθέρωσης της πόλης από τους Ναζί

Τα δύο παιδάκια-εξόριστοι του Άη-Στράτη

Τελικά, τα άτομα που διέφυγαν με το καίκι του ΕΛΑΝ από τον Άη-Στράτη, ήταν 62, καθώς εκτός από τους 60 εξόριστους, ήταν μαζί τους και δύο μικρά παιδιά, ποτυ βίωναν κι΄αυτά την εκτόπιση μαζί μες τις μανάδες τους. Ο Κώστας Γκριτζώνας σημειώνει μετά τον κατάλογο με τα 60 ονόματα, τα εξής: «Μαζί με τους εξόριστους ήταν και δυο μικρά παιδάκια που γεννήθηκαν στις φυλακές. Ο Μανωλάκης Κιουπτσής γεννήθηκε το 1938 και ο  ΓιαννάκηςΤζορτζούλης  που γεννήθηκε κατά το 1933. Ο Μανωλάκης με τη μητέρα του ήταν στον Αη Στράτη και ο πατέρας του στην Ακροναυπλία. Τον πατέρα του Γιανάκη τον εκτέλεσαν οι Γερμανοί και τη μάνα του την πήραν οι Βούλγαροι απ’ τον Αη Στράτη και την εκτέλεσαν. Οι εξόριστοι, τα δυο αυτά μικρά τα πρόσεχαν σαν τα μάτια τους. Στις δύσκολες μέρες της τρομερής πείνας φρόντιζαν να τα διατηρήσουν στη ζωή, δίνοντάς τους ό,τι καλύτερο κι ό,τι περισσότερο μπορούσαν.»

Χουρμούζης Χατζηθωμάς, ο ατρόμητος
αρχηγός του ΕΛΑΝ Μακεδονίας

Ποιός ήταν ο ατρόμητος αρχηγός του ΕΛΑΝ Μακεδονίας, Χουρμούζης Χατζηθωμάς

Μία από τις μορφές του αντιστασιακού κινήματος στη Θεσσαλονίκη και την περιοχή του Θερμαϊκού κόλπου, στα μαύρα χρόνια της χιτλερικής κατοχής,

Ο Χουρμούζης Χατζηθωμάς του Νίκου (ψευδώνυμο Ναύαρχος), ναυτοξυλουργός το επάγγελμα, γεννήθηκε το 1917 στη Μικρά Ασία, κάτοικος Θεσσαλονίκης. Μέλος του ΚΚΕ. Από το 1941 ανέπτυξε πλούσια πολιτική και στρατιωτική δράση στην πόλη της Θεσσαλονίκης και στο Θερμαϊκό, αλλά και στη Χ Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Ήταν επικεφαλής του τμήματος του ΕΛΑΝ που απελευθέρωσε τους εξόριστους του Άη-Στράτη το 1943. Αργότερα στον Εμφύλιο κατατάχθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1946 στο ΔΣΕ με το βαθμό του ταγματάρχη πεζικού. Υπηρετούσε στις ομάδες της Πολιτικής Επιφυλακής πόλης Θεσσαλονίκης. Έπεσε σε μάχη κοντά στη Θεσσαλονίκη στις 28 Μαρτίου 1949.

Ο Στέλιος Γεωργιάδης, θεωρεί τον Χουρμούζη Χατζηθωμά ως έναν από τους πρωταγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στη Μακεδονία, γράφοντας ότι μετείχε στην υπό τον Σίμο Κερασίδη ομάδα του Μακεδονικού Γραφείου που απελευθέρωσε τα 12 κορυφαία στελέχη του ΚΚΕ από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου, λίγες μόλις ώρες πριν την είσοδο των Γερμανών κατακτητών στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941.

Ο Χουρμούζης, μαζί με τον Κερασίδη και τον Αναστάση Αναγνωστόπουλο, εγκαινίασαν την έναρξη της ένοπλης αντίστασης στη Μακεδονία, με το πρώτο σαμποτάζ στη Θεσσαλονίκη, στις 20 Μαίου 1941, ανατινάζοντας αρκετά αυτοκίνητα των Γερμανών που στάθμευαν στο Νέο Κορδελιό και κάνοντας σαμποτάζ σε αποθήκη καυσίμων των Ναζί στην Επτάλοφο.

Σύμφωνα πάντα με τον Γεωργιάδη, ο Χουρμούζης Χατζηθωμάς «ήταν παράτολμο, σεμνό, εγκάρδιο, δραστήριο παλικάρι. Μελαχρινός, μεσαίου αναστήματος, με απεριόριστη πίστη στον αγώνα και το κόμμα, περίπου 25-26 χρόνων».

Ο Χουρμούζης ήταν ένας από τους δημιουργούς του ΕΛΑΝ, διοικητής του ΕΛΑΝ Θερμαϊκού, με πλούσια δράση ιδιαίτερα τις παραμονές της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, με τη μεταφορά τμημάτων της 10^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ από την παραλία του Λιτοχώρου και της Μεθώνης προς τη Χαλάστρα και τη Χαλκιδική. Ενώ επίσης είχε εκτελέσει με επιτυχία πολλές επικίνδυνες αποστολές του Μακεδονικού Γραφείου με καίκια και καράβια για αγορά όπλων και πυρομαχικών από τα παράλια της Μικράς Ασίας.

Πηγές:

Στέλιος ΓεωργιάδηςΘεσσαλονίκη η αντυπότακτη πόλη, Θεσσαλονίκη 1995,

Ήρωες και Μάρτυρες, 1954, εκδοτικό «Νέα Ελλάδα», σ.304

Κώστα Γκριτζώνα, Κόκκινοι Δραπέτες, 1920-1940, εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1985

Γιάννης Βαίτσης, “Από τον Άη Στράτη στο Βέρμιο”, περιοδικό Εθνική Αντίσταση, συλλογή 6η, Δεκέμβριος 1963

Κώστας Μπόσης(Πουρναράς) Άη-Στράτης, Η μάχη της πείνας των πολιτικών εξόριστων στα 1941, Αθήνα 1947, Εκδοτικό Κ.Ε. ΚΚΕ

Κώστα Μπόση, Αναμνήσεις Αθήνα 1978.

Κλεονίκη Κιουπτσή, αυτοβιογραφικό σημείωμα, ανέκδοτο

Μηνάς Πορίδης,Αυτή είναι η ιστορία μου, ανέκδοτο