Μίκης Θεοδωράκης: «Η Ιστορία γκαστρωμένη από τα γεγονότα έπρεπε να γεννήσει».

Μία συνέντευξη του μεγάλου μας δημιουργού το 2003 στον Σπ. Κουζινόπουλο  

Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον 17χρονο τότε Σπύρο Κουζινόπουλο στα Σέρρας το 1964, λίγο μετά την ίδρυση της "Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Συμμετέχοντας κι εμείς στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου μας δημιουργού και μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας, με διεθνή ακτινοβολία, του Μίκη Θεοδωράκη, που η ζωή του συνδέθηκε με τους αγώνες και το όραμα της Αριστεράς, καθώς και με την αντιδικτατορική πάλη, και σημαδεύτηκε από διώξεις, συλλήψεις, βασανιστήρια και εξορίες, ανασύραμε από το αρχείο μας μια συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει πριν 23 χρόνια, το έτος 2003.

Στη συνέντευξη εκείνη, που την είχαμε πάρει με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 ετών από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και την διανείμαμε από το δίκτυο του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, του οποίου ήμουνα Γενικός Διευθυντής, ο διάσημος μουσικοσυνθέτης μας περιέγραφε τις πρώτες ώρες μετά το έγκλημα του παρακράτους, όπου ο Λαμπράκης έδινε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ τη μάχη με το θάνατο και το πως λίγο μετά τη στυγερή δολοφονία είχε προχωρήσει στη δημιουργία της «Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη». Ενώ ακόμη είχε αναφερθεί  στα διδάγματα και τις παρακαταθήκες εκείνου του συγκλονιστικού γεγονότος, σημειώνοντας ότι στις πολλές δεκαετίες που πέρασαν από τότε, η προσφορά και οι θυσίες του ελληνικού λαού είναι δυσανάλογη μεγάλη σε σύγκριση με αυτά που εισέπραξε ως τώρα και εξακολουθεί να εισπράττει σήμερα.

Όπως υπογράμμιζε ο διάσημος συνθέτης, η πορεία της Ελλάδος, κυρίως σε ό,τι αφορά τα εσωτερικά της προβλήματα, θα μπορούσε να είναι καλύτερη. Γιαυτό και είναι χρέος των ίδιων των Ελλήνων να ανακαλύψουν τις αιτίες και να χαράξουν τις νέες κατευθύνσεις που θα απελευθερώσουν τις δυνατότητες που υπάρχουν και θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη, την ανάταση και την πρόοδο του Λαού μας.

Ο Μίκης Θεοδωράκης σημειώνει ακόμη ότι η θυσία του Γρηγόρη Λαμπράκη εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και στις μέρες μας, καθώς εκείνη μεν την εποχή υπήρχε η απειλή ενός πυρηνικού πολέμου, ενώ σήμερα η παγκόσμια Ειρήνη και η ακεραιότητα των ανεξάρτητων κρατών και λαών απειλείται από το νέο δόγμα των δυνάμεων που εξουσιάζουν τις ΗΠΑ.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη, που την παρουσιάζουμε σήμερα, θεωρώντας  ότι έχει ιστορική αξία.

Συνεστίαση της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη των Σερρών με τον Μίκη στο κέντρο "Τα Αηδόνια". Διακρίνονται από τα δεξιά του οι Σάββας Σκουλίδης, Κώστας Σοφιδιώτης και Σπύρος Κουζινόπουλος 

Το κείμενο της συνέντευξης

ΕΡΩΤΗΣΗ: Είχατε σπεύσει στη Θεσσαλονίκη αμέσως με την είδηση της δολοφονίας του μαραθωνοδρόμου της ειρήνης. Τι θυμάστε από εκείνες τις στιγμές;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Πράγματι. Την επόμενη μέρα του δολοφονικού χτυπήματος η ηγεσία της ΕΔΑ με παρακάλεσε να συμμετάσχω στην μικρή ομάδα εκπροσώπων της που την αποτελούσαν οι Γιάννης Ρίτσος, Μανώλης Γλέζος και ο καθηγητής Ιμβριώτης. Φτάσαμε στην Θεσσαλονίκη το απόγευμα και από κει κατ' ευθείαν στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Εκεί μας περίμενε ο Βασίλης Εφραιμίδης και ο νευροχειρούργος Οικονόμου ο οποίος είχε εγχειρήσει τον Γρηγόρη Λαμπράκη. «Είναι κλινικά νεκρός», μας είπε. Και μας οδήγησε στο θάλαμο όπου ο Λαμπράκης γυμνός απ' τη μέση και πάνω και με τα μάτια ανοιχτά, ανέπνεε βαριά με τη βοήθεια μηχανήματος.

Πριν εγκαταλείψουμε το Νοσοκομείο βρεθήκαμε μαζί με τον Γιάννη Ρίτσο για λίγο στο προαύλιο, όπου είχαν συγκεντρωθεί μερικοί φοιτητές και φοιτήτριες και κουβεντιάσαμε χαμηλόφωνα μαζί τους. Πράγματι μια παράξενη ησυχία είχε απλωθεί πάνω από την πόλη. Ο ταξιτζής μας είπε: «Σήμερα δεν κινείται τίποτα στην Θεσσαλονίκη. Πολλές νοικοκυρές δεν μαγείρεψαν». Ήταν παράξενο. Αυτός ο νεκρός δεν ήταν όπως τόσοι και τόσοι άλλοι. Μπορεί και με περισσότερους τίτλους και αξιώματα. Ήταν ίσως η ιστορική στιγμή. Η Ιστορία «γκαστρωμένη» από τα γεγονότα έπρεπε να γεννήσει. Τόσα και τόσα σημαντικά γεγονότα και καταστάσεις μετά τον Εμφύλιο είχαν συσσωρευτεί.

Έπρεπε πια να τελειώνουμε με το αστυνομικό κράτος, τις αυθαιρεσίες του θρόνου, τον αντικομμουνισμό των αξιωματικών και αξιωματούχων, την Ελλάδα - πιόνι των Αμερικανών και τους Έλληνες δουλοπάροικους στην ίδια τη χώρα τους. Για να δώσω μόνο ένα μαύρο στοιχείο: Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπήρχαν τότε, 200.000 παιδιά από 5 έως 15 ετών δούλευαν σε ξένα χέρια για ένα κομμάτι ψωμί.

Ο Μϊκης Θεοδωράκης περιστοιχισμένος από νέους περπατάει το 1963 στους δρόμους της Θεσσαλονίκης

Πριν φύγουμε για την Αθήνα το Σάββατο πρωί, κλήθηκα από τους φοιτητές να μιλήσω σε συγκέντρωση που ετοίμαζαν μπροστά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η απόσταση ανάμεσα στα δυο κτίρια δεν ήταν μεγάλη, όμως είχε μαυρίσει από την παρουσία εκατοντάδων χωροφυλάκων που κρατούσαν πελώρια ρόπαλα. Αναγκαστικά περάσαμε ανάμεσά τους, η αντιπροσωπεία των φοιτητών κι εγώ. Μόλις φτάσαμε από την πίσω πόρτα στο κεντρικό οίκημα του Πανεπιστημίου, αναγκαστήκαμε να τρέξουμε στο υπόγειο γιατί η Αστυνομία είχε εισβάλει στο κτίριο. Χτυπούσαν λυσσωδώς και συλλάμβαναν φοιτητές. Όταν ησύχασαν προς στιγμήν τα πράγματα, ανεβήκαμε στο ισόγειο και από κει στη βεράντα. Το θέαμα ήταν συγκλονιστικό. Στα τριάντα μέτρα είχαν συγκεντρωθεί οι τραμπούκοι -οι ίδιοι που απειλούσαν πριν δυο μέρες τον Λαμπράκη- κρατώντας ρόπαλα και σιδερόβεργες. Ανάμεσά τους λίγες εκατοντάδες φοιτητών σε μεγάλη υπερένταση, μιας και ο κίνδυνος ήταν μεγάλος. Φώναζαν όμως όλοι συνθήματα υπέρ της Δημοκρατίας, ενώ οι τραμπούκοι η μόνη λέξη που γνώριζαν ήταν «θάνατος».

Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες έκανα την πρώτη πολιτική ομιλία μου. Στο τέλος τα παιδιά όρμησαν, με πήραν στους ώμους και χωρίς να το καταλάβω βρέθηκα επί κεφαλής της πρώτης πορείας μιας νεολαίας που έμελλε σύντομα να μετεξελιχθεί στη Νεολαία Λαμπράκη. Οι Λαμπράκηδες είχαν γεννηθεί κυριολεκτικά μέσα στη φωτιά της μάχης. Μιας μάχης όπου οι μεν είχαν ρόπαλα και οι άλλοι μονάχα ψυχή. Την ψυχή της Δημοκρατίας.

Ο Μίκης Θεοδωράκης μαζί με στελέχη της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη στην Λεωφόρο Μεραρχίας των Σερρών, λίγες ώρες μετά την ανατίναξη από το παρακράτος, της Λέσχης των Λαμπράκηδων.

Επίκαιρα και στις μέρες μας τα οράματα και οι ιδέες

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τα οράματα και οι ιδέες για τα οποία αγωνίστηκε και θυσιάστηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης νομίζετε ότι εξακολουθούν να παραμένουν επίκαιρα και στις μέρες μας;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Ίσως περισσότερο από ποτέ! Κι αυτό γιατί οι άνθρωποι δεν βλέπουν στατικά τα πράγματα και τις καταστάσεις αλλά πάντοτε δυναμικά. Όχι με το τι έγινε. Αλλά με το τι έπρεπε και τι θα μπορούσε να γίνει. Κι αυτό πάντοτε σχετικά μ' αυτό που προσφέρεις για να γίνει όπως θα έπρεπε να γίνει. Ποιος αμφιβάλλει ότι η προσφορά του ελληνικού λαού είναι δυσανάλογη μ' αυτό που εισέπραξε ως τώρα και που εξακολουθεί να εισπράττει σήμερα; Σε δικαιώματα και απολαυές υλικές, ηθικές και πνευματικές; Κανείς δεν χαρίστηκε έως σήμερα στον ελληνικό λαό. Ό,τι έχει κατακτήσει, το πήρε με το σπαθί του ύστερα από μεγάλες θυσίες. Με τι λοιπόν να αρχίσουμε για να δείξουμε την μεγάλη ψαλίδα ανάμεσα σ' εκείνα που ονειρεύτηκε ο λαός μας και πάλεψε γι' αυτά και σ' εκείνα που υπάρχουν γύρω του στην χώρα μας αλλά και σε όλο τον κόσμο;

Αν βεβαίως τα δει κανείς στατικά, οι διαφορές ανάμεσα στα 1963 και 2003 είναι πολύ μεγάλες. Όμως τα όνειρα, οι επιθυμίες, οι ενέργειες και οι αγώνες ειδικά της ελληνικής νεολαίας εκείνης της εποχής πήγαιναν πολύ πιο μακριά. Και αν τυχόν γινόντουσαν πραγματικότητα, η σημερινή Ελλάδα θα έπρεπε να είναι πολύ διαφορετική και οι Έλληνες περισσότερο ευτυχισμένοι. Και πάλι η Ελλάδα δεν ανήκει εντελώς και σε όλους τους Έλληνες, για να πάρω το κεντρικό σύνθημα του  κόμματος του ΠΑΣΟΚ αλλά και στους ξένους -έστω και με πιο «ήπιο» και έξυπνο τρόπο- και σε όλους αυτούς που καταφέρνουν με τον α’ ή τον β’ τρόπο να είναι λίγο περισσότερο ιδιοκτήτες της χώρας από τους υπόλοιπους απλούς Έλληνες και να νέμονται μεταξύ τους τα κέντρα των αποφάσεων, των επιλογών, των αξιωμάτων και φυσικά ένα σημαντικό μέρος του πλούτου της χώρας. Ενός πλούτου που σύμφωνα με τα όνειρα εκείνης της εποχής, θα έπρεπε να είχε μεταβάλει την Ελλάδα σε έναν «παράδεισο» με ένα βιοτικό επίπεδο 100% πιο πάνω απ' το σημερινό, μορφωτικό και πνευματικό 200% και τέλος ηθικό που καμμιά σχέση δεν θα είχε με το σημερινό κατάντημα ντροπής και οργής.

Λαμπράκηδες της Καλαμαριάς στη Μαραθώνια πορεία Ειρήνης

Η θυσία του Λαμπράκη διδάσκει και σήμερα

Όμως εκεί που η επικαιρότητα της θυσίας του Γρηγόρη Λαμπράκη είναι εξ ίσου δραματική με εκείνη την εποχή, όπου μας απειλούσε ένας πυρηνικός πόλεμος, βρίσκεται και πάλι στον διεθνή τομέα. Η παγκόσμια Ειρήνη και η ακεραιότητα των ανεξάρτητων κρατών και λαών απειλείται από το νέο δόγμα των δυνάμεων που εξουσιάζουν σήμερα τις ΗΠΑ σύμφωνα με το οποίο δεν ισχύει πια ο χάρτης την Ηνωμένων Εθνών -που υπεράσπιζε τα σύνορα- αλλά ο Νόμος του Ισχυρότερου. Με πρόσχημα την 11η Σεπτεμβρίου και την πάταξη της τρομοκρατίας, η Κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορεί να βαφτίζει όποιον θέλει τρομοκράτη -ακόμα και λαούς ολόκληρους- παίρνοντας μόνος του το δικαίωμα να τον εξοντώνει και γράφοντας τους διεθνείς νόμους και την γνώμη των άλλων στα παλιά του τα παπούτσια.

Βρισκόμαστε σίγουρα μπροστά σε μια πολύ μεγάλη απειλή για την ανθρωπότητα και για μας τους ίδιους, στην οποία καθώς φαίνεται, ακόμα και τα κράτη που θα το ήθελαν δεν μπορούν προς το παρόν να αντιδράσουν, γιατί όλοι φοβούνται τα αντίποινα της μοναδικής υπερδύναμης.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι φιλειρηνικοί άνθρωποι όλου του κόσμου και στην πατρίδα μας, δεν οφείλουμε να δούμε καθαρά τι συμβαίνει και να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Μόνο έτσι θα ενημερωθεί σωστά ο Λαός, γιατί σ' αυτή τη φάση, όπως έδειξαν τα πράγματα, δυστυχώς μονάχα ο Λαοί αντιδράσανε. Ας μην υποτιμούμε αυτό το νέο κίνημα Ειρήνης. Σήμερα, μετά το Ιράκ, ξαναβλέπουμε στη χώρα μας το ίδιο παλιό έργο: Πολλοί γνωστοί κονδυλοφόροι - σχολιαστές - παράγοντες που την εποχή των πρόσφατων βομβαρδισμών - σφαγών λούφαξαν, βγάζουν σιγά σιγά το κεφάλι τους στην επιφάνεια και αρχίζουν την φιλοαμερικανική προπαγάνδα. Αρχίζουν με τα εγκώμια για τα καλά της Αμερικής, τη Λογοτεχνία, τη Μουσική, τον Κινηματογράφο, για να φτάσουν στις ελευθερίες και τα δικαιώματα του αμερικανικού λαού, που φυσικά κανένας δεν τα απείλησε ως τώρα, μονάχα οι ίδιοι. Επ' ονόματι της δικής τους ελευθερίας, απειλούν τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των άλλων. Αυτά δεν μας τα λένε. Γιατί σκοπός τους είναι να σκορπίσουν την σύγχυση, την αμφιβολία, το φόβο και να οδηγήσουν τον Λαό σε στάση παθητική και ουδέτερη.

Εξόρμηση Λαμπράκηδων της Θεσσαλονίκης στην Κατερίνη με επικεφαλής τον Μϊκη Θεοδωράκη

Οι Λαμπράκηδες μπήκαν πρώτοι στον αγώνα κατά της χούντας

ΕΡΩΤΗΣΗ: Υπήρξατε πρωτεργάτης της δημιουργίας της «Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη» και με τη δράση σας ως πρόεδρος την είχατε κάνει γνωστή όχι μόνο πανελληνίως αλλά και διεθνώς. Κάνοντας μία αποτίμηση του έργου της σήμερα, νομίζετε ότι αυτό ήταν θετικό;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Και βέβαια ήταν θετικό. Πώς όμως να προσμετρήσεις επιδράσεις ιδεολογικού, πολιτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα; Δεκάδες χιλιάδες νέοι και νέες διαπαιδαγωγήθηκαν μέσα στην πράξη, στη δράση, στον αγώνα. Μέσα στην ίδια τη ζωή. Και έγιναν κάποιοι άλλοι. Η σκέψη τους, η συμπεριφορά τους, το ήθος τους έγινε διαφορετικό. Όταν ήρθε η Χούντα, μπήκαν πρώτοι στον αγώνα. Δημιούργησαν το Πατριωτικό Μέτωπο, πιάστηκαν, βασανίστηκαν, δικάστηκαν, φυλακίστηκαν. Έλαμψαν έτσι με το παράδειγμά τους και φώτισαν τους φοβισμένους πατριώτες που παράδερναν μέσα στα σκοτάδια της Δικτατορίας.

Μετά ήρθε η διάσπαση της Αριστεράς, η πτώση της Χούντας, η δημιουργία του ΠΑΣΟΚ. Όλα αυτά τους βρήκαν σκορπισμένους, πικραμένους από τη διάσπαση, αγανακτισμένους από την στενοκεφαλιά των ηγεσιών. Έτσι πήγαν από δω κι από κει. Όμως όπου κι αν πήγαν νομίζω ότι κουβαλούν ο καθένας μέσα του τη νέα ποιότητα που έτσι κι αλλιώς είχε γίνει πια βασικό στοιχείο της προσωπικότητάς τους.

Εγκαίνια Λέσχης Πολιτισμού της Νεολαίας Λαμπράκη σε συνοικία της Θεσσαλονίκης

«Η ιστορία δεν αντιγράφεται»

ΕΡΩΤΗΣΗ: Οι δραστηριότητες και οι ιδέες των Λαμπράκηδων συγκινούσαν εκείνη την εποχή όχι μόνο τον κόσμο της Αριστεράς, αλλά και ευρύτερα. Θεωρείτε ότι η ίδια ή μια άλλη ανάλογη οργάνωση νεολαίας θα μπορούσε να δραστηριοποιηθεί και στις μέρες μας;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Φυσικά όχι. Η ιστορία δεν αντιγράφεται.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Αυτά τα χρόνια, από τη μεταπολίτευση του 1974 μέχρι σήμερα, πόσο νομίζετε ότι βελτιώθηκε το πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα και τι θα μπορούσε ακόμα περισσότερο να γίνει για την εμβάθυνση της Δημοκρατίας στη χώρα μας;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Το πολιτικό κλίμα σίγουρα έχει αλλάξει και δεν νομίζω ότι υπάρχει σήμερα Έλληνας που να μη γνωρίζει και να μην πιστεύει στα δικαιώματα που του ορίζουν το Σύνταγμα και οι νόμοι της Δημοκρατίας.

Εξ ίσου πιστεύω ότι μπορεί και να τα διεκδικεί μέσα από τις Ενώσεις, τις Οργανώσεις, στα Συνδικάτα αλλά και μόνος του. Ο Έλληνας σήμερα είναι και νιώθει ελεύθερος. Αυτό δεν μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει. Κι αυτό ήδη είναι μια πολύ μεγάλη κατάκτηση. Υπάρχουν φυσικά πολλά αρνητικά που αμαυρώνουν τη δημόσια ζωή και που δυσκολεύουν την καθημερινότητά μας. Όλα αυτά είναι γνωστά. Η κοινή γνώμη προβληματίζεται γύρω από τα αρνητικά φαινόμενα και συνθήκες. Τα κόμματα ξεσκεπάζουν το ένα το άλλο αποκαλύπτοντας τις αδυναμίες του πολιτικού μας συστήματος.

Οι Λαμπράκηδες της Ηλιοκώμης Σερρών στα εγκαίνια της Λέσχης τους

"Θα μπορούσε να ήταν καλύτερη η πορεία της χώρας"

Το είπα νομίζω και στην αρχή: Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις η πορεία της χώρας -κυρίως σε ό,τι αφορά τα εσωτερικά της προβλήματα- θα μπορούσε να είναι καλύτερη. Δυστυχώς δεν έγινε έτσι και είναι χρέος των ιδίων των Ελλήνων να ανακαλύψουν τις αιτίες και να χαράξουν τις νέες κατευθύνσεις που θα απελευθερώσουν τις υπάρχουσες δυνατότητες, που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη, την ανάταση και την πρόοδο του Λαού μας.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Μπορούμε να πούμε και σήμερα ότι «Ο ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ ΖΕΙ» ακόμα και μέσα από το διαχρονικό μουσικό σας έργο;

Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Οπωσδήποτε ΝΑΙ.