Η εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο

Απεργοί εργάτες στη Θεσσαλονίκη κάποια Πρωτομαγιά στις αρχές του 20ου αιώνα

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Συμπληρώνονται φέτος 134 χρόνια από την ημέρα που οι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ, έδωσαν μια από τις πιο σκληρές μάχες για την καθιέρωση του 8ωρου. Η μεγάλη απεργία των εργατών του Σικάγου, την Πρωτομαγιά του 1886, είχε τραγική κατάληξη με θύματα και οδήγησε στη φυλάκιση των πρωτεργατών της εξέγερσης. Σε ανάμνηση εκείνης της κινητοποίησης, καθιερώθηκε η Πρωτομαγιά σα παγκόσμια μέρα της εργατικής τάξης.

Η καθιέρωση, έγινε ύστερα από απόφαση που πήρε η ιδρυτική συνέλευση της Δεύτερης Διεθνούς στο Παρίσι, η οποία πραγματοποιήθηκε τρία χρόνια αργότερα, στις 14 Ιουλίου 1889 και στην οποία μετείχαν 391 αντιπρόσωποι συνδικάτων από 20 χώρες.

Από τη στιγμή που η Πρωτομαγιά καθιερώθηκε σαν μέρα διεθνούς διαμαρτυρίας της εργατικής τάξης, συνδέθηκε με τους εργατικούς αγώνες και επιβλήθηκε – μέσα από νίκες και ήττες – σαν εκδήλωση της αλληλεγγύης και της ενότητας του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.

Την ημέρα της εργατικής Πρωτομαγιάς οι Έλληνες εργαζόμενοι τη θυμούνται ιδιαίτερα στις μέρες μας. Σήμερα που ο βραχνάς της ανεργίας μπαίνει στο λαιμό ενάμιση εκατομμυρίου εργαζόμενων, εξ αιτίας της καταστροφικής πολιτικής που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις των Μνημονίων. Οι αλήστου μνήμης κυβερνήσεις της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ που τσαλαπάτησαν βάρβαρα κατακτήσεις και δικαιώματα δεκαετιών. Που μείωσαν δραματικά το εισόδημα των μισθωτών και των συνταξιούχων, την ίδια ώρα που οι άμεσοι και έμμεσοι φόροι εξανεμίζουν κι αυτά τα ελάχιστα εισοδήματα των εργαζομένων. Και που οδηγούσαν, με τα αντεργατικά μέτρα που ελάμβαναν, στην αβεβαιότητα για το μέλλον και την ανασφάλιστη εργασία.

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα 

Η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα την Κυριακή 2 Μαίου 1893 στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με οργανωτή τον φλογερό σοσιαλιστή Σταύρο Καλλέργη.

Τα αιτήματα της συγκέντρωσης, που διατυπώθηκαν στο ψήφισμα, ήταν τα εξής :

1. Την Κυριακήν καθ΄όλην την ημέραν να κλείουν τα καταστήματα. 

2. Να περιορισθή η εργασία των εργατών εις οκτώ ώρας από δώδεκα και πλέον που εργάζονται. 

3. Οι εν ενεργεία παθόντες εργάται να συντρέχωνται υπο του κράτους και των συναδέλφων των.

Ύστερα από την επιτυχία της πρώτης εργατικής πρωτομαγιάς του 1893 και τον ενθουσιασμό που δημιούργησε, πάρθηκε απόφαση να γιορτασθεί η εργατική Πρωτομαγιά του 1894 ενωτικά από όλες τις προοδευτικές δυνάμεις της εποχής. Ομιλητές της εκδήλωσης ήταν οι Πλάτων Δρακούλης, Σταύρος  Καλλέργης, Ευάγγελος Μαρκαντωνάτος και Δημήτρης Γραμματικός.

Σταύρος Καλλέργης

Στα αιτήματα εκείνης της συγκέντρωσης, επαναλαμβάνονταν η απαίτηση για αργία τις Κυριακές, αλλά προβάλλονταν και η απαίτηση για οκτάωρη εργασία. Όπως ανέφερε το ψήφισμα της Πρωτομαγιάτικης συγκέντρωσης:

1. «Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ’ όλην την ημέραν και οι εργάται ν΄αναπαύωνται. 

2. Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν΄ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους. 
3. Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.

Χρειάστηκε να περάσουν 17 ολόκληρα χρόνια, ως το 1911 που γιορτάστηκε και πάλι η εργατική Πρωτομαγιά. Σ΄ όλο αυτό το διάστημα ξέσπασαν μεγάλες απεργίες σε όλες σχεδόν τις πόλεις της χώρας και πολλούς κλάδους. Πολλά επίσης Σωματεία και δευτεροβάθμιες οργανώσεις δημιουργήθηκαν, όπως το Εργατικό Κέντρο Βόλου το 1908, η Φεντερασιόν το 1909 και το Εργατικό Κέντρο Αθήνας το 1910.

Αβραάμ Μπεναρόγια

Η Φεντερασιόν
Στα 1911 η Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης αναλαμβάνει τη διοργάνωση της εργατικής Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη. Οι αστυνομικές δυνάμεις επεμβαίνουν και συλλαμβάνουν τους πρωτεργάτες, ανάμεσα σ΄αυτούς τον ηγέτη της οργάνωσης, Αβραάμ Μπεναρόγια, που εξορίζεται στη Σερβία.

Το 1911 αποφασίστηκε να ξαναγιορτασθεί η Πρωτομαγιά με πρωτοβουλία του Ν.Γιαννιού στο Μέτς, με κεντρικό σύνθημα «8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ανάπαυση και 8 ώρες ύπνο".

Την επόμενη χρονιά, το 1912,  η Πρωτομαγιά γιορτάστηκε και πάλι στο Μετς, ενώ η Αστυνομία οδήγησε τους Γιαννιό, Αποστολίδη και Παπαγιάννη στα γραφεία της γιατί «δεν είχαν άδειαν», όπου τελικά αφέθησαν ελεύθεροι.

Από το 1912 έχουμε και πάλι μακρόχρονη διακοπή του εορτασμού της Πρωτομαγιάς που θα ξαναγίνει το 1919.

Στο διάστημα αυτό, ψηφίστηκε ο Ν.281/1914 «περί Σωματείων» με τον οποίο κατοχυρώνεται το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και τα σωματεία αρχίζουν να αποκτούν καθαρά εργατικό χαρακτήρα. Ιδρύθηκαν επίσης η ΓΣΕΕ το 1918, καθώς και αρκετά Εργατικά Κέντρα. Ο εορτασμός του 1919 απετέλεσε και την αφορμή για μια κρίση στη ΓΣΕΕ που οδήγησε σε διάσπαση. Τελικά γιορτάστηκε σε 12 πόλεις πανελλαδικά.

 

Φυλακισμένοι σοσιαλιστές. Ο Μπεναρόγια στην πρώτη σειρά των ορθίων, 
αριστερά της εφημερίδας και ο Αντ. Σαρόγλου αριστερά του Μπεναρόγια.

 Η οργάνωση του εργατικού κινήματος

Την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, το ελληνικό εργατικό κίνημα οργανώνεται σε καλύτερη βάση με την υποχώρηση των μικρών ομίλων και την εμφάνιση μεγάλων εργατικών οργανώσεων. Τα Εργατικά Κέντρα του Βόλου, της Λάρισας και της Αθήνας εμφανίζονται προς το τέλος αυτής της δεκαετίας, ενώ το 1908 ο Πλάτων Δρακούλης ιδρύει το «Σύνδεσμο των Εργατικών Τάξεων Ελλάδος» και το 1909 το «Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα». Την ίδια χρονιά (1909) με πρωταγωνιστές τους Α. Μπεναρόγια και Σαμουήλ Γιονά ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη η σημαντικότερη σοσιαλιστική πολιτική οργάνωση, η σοσιαλιστική «Φεντερασιόν», που θα σφραγίσει τις εξελίξεις στο ελληνικό εργατικό κίνημα εκείνη την περίοδο. Μέσα στην ίδια δεκαετία, ιδρύθηκε (1907) και η «Κίνηση των Κοινωνιολόγων» που βοήθησε σημαντικά στη διάδοση των προοδευτικών ιδεών. 

 

Διαδήλωση της Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη

Ο εορτασμός του 1909 στη Θεσσαλονίκη
Η Πρωτομαγιά του 1909 που γιορτάζεται για πρώτη φορά στην Θεσσαλονίκη, θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω συσπείρωση των εργατών. Πολύ γρήγορα τα σημαντικότερα αλληλοβοηθητικά ταμεία που ως τότε επηρεάζονταν από τους διάφορους εθνικούς συλλόγους και κυρίως από την αστική ισραηλιτική «λέσχη των φίλων» θα εμπλακούν με την Εργατική Λέσχη, η οποία μετονομάζεται σε Σοσιαλιστική. 

Στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, το ελληνικό εργατικό κίνημα ωριμάζει με μεγάλες ταχύτητες. Το 1911 ιδρύεται με πρωτοβουλία του Ν. Γιαννιού το Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθήνας, ενώ γρήγορα αναπτύσσονται οι τοπικοί σοσιαλιστικοί όμιλοι στη χώρα και ισχυροποιούνται οι ήδη υπάρχουσες εργατικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις. Ετσι εκ των πραγμάτων τίθεται στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της πολιτικής και συνδικαλιστικής ενοποίησης της εργατικής τάξης.

Το ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣΕΕ

Η πρώτη προσπάθεια στην κατεύθυνση της ενοποίησης καταγράφεται το Δεκέμβρη του 1911 και στόχο έχει την ίδρυση Πανελλήνιας Εργατικής Ομοσπονδίας, όταν το Εργατικό Κέντρο της Αθήνας ανέλαβε την πρωτοβουλία για συνένωση όλων των εργατικών οργανώσεων της χώρας σε μια κεντρική συνδικαλιστική οργάνωση. Η προσπάθεια εκείνη, όπως μας πληροφορεί ο Γιάννης Κορδάτος, έμεινε στα χαρτιά, αλλά η ιδέα της πανελλαδικής εργατικής συνδικαλιστικής οργάνωσης δεν εγκαταλείφθηκε. Η υλοποίησή της, μάλιστα, απέκτησε επιτακτικό χαρακτήρα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, από τους οποίους νέες περιοχές προστέθηκαν στην ελληνική επικράτεια, φέρνοντας μαζί τους πλούσια εργατική κίνηση, όπως αυτή της Θεσσαλονίκης όπου δρούσε η «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία», η «Φεντερασιόν».

Το Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο
Μια νέα προσπάθεια υλοποίησης της ιδέας για Πανελλαδική Εργατική Ομοσπονδία έγινε στα 1914 με πρωτοβουλία των καπνεργατών που οργάνωσαν συνδικαλιστική συνδιάσκεψη στην Αθήνα, όπου και ελήφθησαν οι σχετικές αποφάσεις αλλά δεν έμελλε να υλοποιηθούν. Την ίδια τύχη είχε και μια τρίτη απόπειρα, στα 1916, με πρωτοβουλία αυτή τη φορά του Εργατικού Κέντρου Πειραιά.

Από το καλοκαίρι του 1917, δόθηκε νέα ώθηση στην προσπάθεια ενοποίησης των ελληνικών εργατικών οργανώσεων, δεδομένου ότι είχε συγκροτηθεί μια οργανωτική επιτροπή για τη διοργάνωση Πανελλαδικού Σοσιαλιστικού Συνεδρίου. Το συνέδριο αυτό ορίστηκε για τις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους, αλλά δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθεί. Στις αρχές όμως του 1918 - και υπό την επίδραση της νίκης των μπολσεβίκων στη Ρωσία - το ζήτημα της ενοποίησης των εργατικών οργανώσεων, πολιτικών και συνδικαλιστικών, μπήκε στην τελική ευθεία. Το Φλεβάρη αυτού του έτους, με πρωτοβουλία της σοσιαλιστικής οργάνωσης «Φεντερασιόν», συγκλήθηκε μυστικά στη Θεσσαλονίκη η Β` Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη, όπου συμμετείχαν, εκτός της «Φεντερασιόν», σοσιαλιστικές οργανώσεις της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου και της Κέρκυρας.

Το 1922, όταν πια μεγάλες μάζες εργατών έχουν συγκεντρωθεί στην Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, γιορτάστηκε η Πρωτομαγιά στον Πειραιά, στον Ηλεκτρικό.

Το 1924 απαγορεύτηκαν οι συγκεντρώσεις, υπήρξε 1 νεκρός εργάτης και 12 τραυματίες, αλλά η Πρωτομαγιά τελικά γιορτάστηκε με ομιλία στην πλατεία Κοτζιά, μπροστά στο Δημαρχείο.

Το 1929 η κυβέρνηση Βενιζέλου έχοντας ψηφίσει το «Ιδιώνυμο» προχώρησε σε 400 συλλήψεις, κατάληψη γραφείων εργατικών συνδικάτων και κατασχέσεις εφημερίδας.

Η ματωμένη Πρωτομαγιά του 1936 

Το Μάη του  1936 στη Θεσσαλονίκη μια αρχική απεργία των καπνεργατών πήρε διαστάσεις και έγινε πανεργατική. Μέσα σε λίγες μέρες το απεργιακό κύμα είχε εξαπλωθεί σε Ξάνθη, Αγρίνιο, Κομοτηνή, Σέρρες και Ελευσίνα. Ο Ι. Μεταξάς σε επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη είναι απόλυτος: οι Αρχές πρέπει να χτυπήσουν τους διαδηλωτές στο ψαχνό.  

9 Μάη: στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου από τις σφαίρες των οργάνων της τάξης πέφτει νεκρός ο οδηγός Τάσος Τούσης. Οι διαδηλωτές εξοργισμένοι τοποθετούν το νεκρό πάνω σε μια πόρτα και τον περιφέρουν στους δρόμους της πόλης σε μια ιδιότυπη «λιτανεία» καταγγελίας, διαμαρτυρίας και αντίστασης. Οι νεκροί θα φτάσουν τους 12 και οι τραυματίες τους 300. Στο σημείο της συμπλοκής θα στηθεί αργότερα το Μνημείο του Καπνεργάτη. Η μάνα του νεκρού Τάσου Τούση, που πληροφορήθηκε τα γεγονότα, τρέχει, πέφτει πάνω στο νεκρό παιδί της και μοιρολογεί.

Τέλος, η Πρωτομαγιά του 1944, θα σημαδευτεί με το αίμα 200 κρατούμενων από τους Γερμανούς κατακτητές κομμουνιστών, που εκτελούνται στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.