Το συνδικαλιστικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη προδικτατορικά

Μία ιστορική φωτογραφία: Συνδικαλιστές των δημοκρατικών σωματείων της Θεσσαλονίκης σε κάθοδό τους στην Αθήνα. Διακρίνονται μεταξύ άλλων οι Ι. Καρακασίδης, Μ.Σαχίνης, Ι.Καλαϊτζίδης, Μ.Δημητριάδης, Τ. Καζάκος κ.α.

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Σημαντική ήταν η συνεισφορά του ακηδεμόνευτου και ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος της Θεσσαλονίκης στην οργάνωση και ανάπτυξη, από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και μέχρι την επιβολή της δικτατορίας της χούντας, των αγώνων των εργαζομένων της Μακεδονίας για καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβής, σε αντίθεση με τους καθοδηγούμενους από το κράτος και την εργοδοσία εργατοπατέρες που διοικούσαν το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης.

Ήδη από την περίοδο ακόμη της κατοχής οι κομμουνιστές συνδικαλιστές διαδραμάτιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στην οργάνωση των εργαζομένων της Θεσσαλονίκης, αρχικά με το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ) και στη συνέχεια με τον Εργατικό Αντιφασιστικό Σύνδεσμο (ΕΡΓΑΣ) που στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1945.  1 Τα βασικότερα εργατικά στελέχη αυτής της μεγαλύτερης και πιό συγκροτημένης συνδικαλιστικής ομάδας, αποτελούσαν οι: Σταύρος Πιτιανούδης (πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης τα χρόνια 1944-1945), Δημήτρης Παπαγιάννης (πρόεδρος ΕΚΘ 1945-1946), Χαράλαμπος Μελανιφίδης, του σωματείου κουρέων, από τα στελέχη της εξέγερσης του Μάη 1936, πρόεδρος του ΕΚΘ το 1946), Γ. Ευαγγέλου (εμποροϋπάλληλος, αργότερα βουλευτής της ΕΔΑ), Σ. Πασάλογλου (των τσαγκαράδων, μέλος της διοίκησης του ΕΚΘ), Γ. Μάγγος (πρόεδρος του σωματείου των οικοδόμων), Π. Καρνεμίδης (πρόεδρος σωματείου καπνεργατών), Παναγιώτης Αφαλής (γραμματέας του σωματείου αρτεργατών και αργότερα δήμαρχος Συκεών), Χρήστος Ράπτης (αρτεργάτης, μέλος της διοίκησης του ΕΚΘ, αργότερα δήμαρχος Αμπελοκήπων), Βασίλης Ασπρίδης (αντιπρόεδρος του ΕΚΘ), Α. Δανιηλίδης (σωματείο εμποροϋπαλλήλων), Βασίλης Δούκας (σωματείο ΟΙκοδόμων), Γ. Κoρδέλης (σωματείο καπνεργατών) κ.α. 2

Θα ακολουθήσει η εμφυλιακή περίοδος, που θα σημάνει τις άγριες διώξεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και της Αριστεράε, μεταξύ των οποίων και των ταξικών συνδικαλιστών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το περιβόητο Γ΄ Ψήφισμα, που σήμανε την έναρξη των διώξεων, τις φυλακίσεις, τις εκτοπίσεις και τα βασανιστήρια σε βάρος των κομμουνιστών, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, στο σωματείο αρτεργατών, όταν στις  15 Ιουλίου 1946 συνελήφθη ο πρόεδρος και ολόκληρο το διοικητικό συμβούλιο του συνδικάτου. 3 Το ΕΚΘ αντέδρασε έντονα και όταν προχώρησε σε πανεργατική στάση διαμαρτυρίας στις 19 Ιουλίου 1946, καταγγέλοντας το κλίμα τρομοκρατίας, τους διωγμούς, τις φυλακίσεις και τους βασανισμούς των συνδικαλιστών, συλλαμβάνεται ο πρόεδρος του ΕΚΘ Δημήτρης Παπαγιάννης με την κατηγορία παραβίασης του Γ΄ Ψηφίσματος. 4

Το ίδιο κλίμα πολεμικής κατά του προοδευτικού συνδικαλιστικού κινήματος θα συνεχιστεί και ολόκληρη την ανώμαλη μετεμφυλιακή περίοδο και μέχρι τη δικτατορία της χούντας, με κύρια χαρακτηριστικά τις συλλήψεις και εκτοπίσεις αλλά και τη βίαιη διάλυση κάθε εργατικής κινητοποίησης, καθώς και τις διαγραφές από το ΕΚΘ των προσανατολισμένων ταξικά σωματείων, τα οποία μετά την εκδίωξή τους από το κτίριο του Εργατικού Κέντρου, το 1956, αναγκάστηκαν να βρουν στέγη στο Καραβάν Σαράϊ και γιαυτό έμειναν γνωστά με την ονομασία "σωματεία του Καραβάν Σαράϊ". 5

Μεταξύ των αγωνιστών συνδικαλιστών που είχαν συμβάλει στην ανάπτυξη του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος εκείνης της εποχής, παρά τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν με την αστυνομική βία, το παρακράτος, το "συνδικαλιστικό" της Ασφάλειας, τους δοτούς εργατοπατέρες και τις άλλες μεθοδεύσεις, ήταν μία μορφή του εργατικού και αριστερού κινήματος της Θεσσαλονίκης, ο Γιάννης Καρακασίδης, που έφυγε από τη ζωή στις 28 Οκτωβρίου του 2015.

Μιλώντας ο Καρακασίδης σε μία εκδήλωση της «Εταιρίας Μελέτης Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας» (ΕΜΙΑΝ), που είχε πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, στις 5 Φεβρουαρίου του 2005, περιέγραφε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε εργάτης σε μία από τις πιο σκληρές δουλειές εκείνη την εποχή, την οικοδομή.

Όπως αυτοβιογραφικά ανέφερε: 
«Απρίλιος του ’59, παίρνω το δρόμο της μετανάστευσης από το χωριό μου, τη Γερακαρού, για τη Θεσσαλονίκη. Αγρότης στο χωριό, κανένα άλλο εφόδιο και γνώση δεν είχα που θα βοηθούσε τη ζωή μου στον καινούριο τόπο. Μοναδική μου ελπίδα, ήταν η οικοδομή, όπου δούλευαν και δύο θείοι μου».

Είμαστε στη δεκαετία του ’50. Με το τέλος του εμφυλίου πολέμου, αρχίζει η προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας. Και καθώς οι ανάγκες για στέγη είναι τόσο μεγάλες, η οικοδομή γίνεται ο βασικότερος χώρος δουλειάς για τους άνεργους νέους. Εξάλλου, εκείνη την εποχή, η βιομηχανική δραστηριότητα είναι τόσο μικρή, ειδικά για τη Θεσσαλονίκη και ποιος πρώτα να βρει δουλειά. Έτσι η εργασία στο γιαπί, γίνεται σχεδόν μονόδρομος για πολλούς εκείνη την εποχή.

Από εξόρμηση των δημοκρατικών συνδικαλιστών. Στο κέντρο ο Ι. Καρακασίδης

Στη διοίκηση των οικοδόμων σε ηλικία 24 χρόνων

Στις 6 Αυγούστου του 1961, μετά από μία μεγάλη απεργιακή συγκέντρωση που είχαν πραγματοποιήσει οι οικοδόμοι, ο Γιάννης Καρακασίδης ανεβαίνει τα σκαλοπάτια του Καραβάν Σαράϊ, γίνεται μέλος του σωματείου των οικοδόμων και αρχίζει έκτοτε να παρακολουθεί από κοντά τη ζωή και τη δράση του συνδικαλιστικού του οργάνου. Έτσι την άνοιξη του 1962 εκλέγεται στη διοίκηση των οικοδόμων και σε ηλικία 24 χρόνων γίνεται ταμίας του σωματείου, θέση που θα τη διατηρήσει μέχρι την άνοιξη του 1967, οπότε το σωματείο των οικοδόμων, όπως και δεκάδες άλλα θα διαλυθεί από τη δικτατορία της χούντας.

Δ. Θεοδώρου: Ο υπηρέτης όλων των καταστάσεων

Έχει ενδιαφέρον να δούμε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο συνδικαλισμός εκείνη την εποχή. Είναι γνωστό ότι ποτέ δεν υπήρχε πραγματική ελευθερία συνδικαλιστικής δράσης στον τόπο μας. Πολύ περισσότερο τα χρόνια μετά τον εμφύλιο. Όπου το κράτος της δεξιάς είχε φροντίσει να θωρακίσει την εξουσία του με όλους εκείνους τους νόμους και τους μηχανισμούς που θα του εξασφάλιζαν μία αδιατάρακτη συνέχιση της διοίκησης του, καταπνίγοντας για το σκοπό αυτό κάθε έννοια δημοκρατικής και συνδικαλιστικής ελευθερίας.

Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στο ΕΚΘ το 1961

Στη Θεσσαλονίκη, την πιστή εφαρμογή αυτής της πολιτικής στο χώρο του συνδικαλισμού, την είχε αναλάβει ο Δημήτριος Θεοδώρου, ως πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Ο Θεοδώρου, ήταν ο άνθρωπος που υπηρέτησε όλες τις πολιτικές καταστάσεις από τη δεκαετία του ’30. Μεταξική δικτατορία, Γερμανική κατοχή και στη συνέχεια όλους όσοι διοίκησαν αυτή τη χώρα ως τη δικτατορία του 1967. 
Βασικό στήριγμα στην αποστολή του, ήταν το συνδικαλιστικό τμήμα της Εθνικής Ασφάλειας. Χαρακτηριστική, ήταν μία απόφαση της διοίκησης του ΕΚΘ που όριζε ότι «θα πρέπει να υποδείξωμεν εις τας οργανώσεις (σ.σ. τα σωματεία) την διαγραφήν των κομμουνιστικών στοιχείων […] γι’ αυτό θα πρέπη να τους αφήσουμε να φθάσουν εις το σημείον της διασπάσεως, διαγράφοντες τους κομμουνιστάς».6

Είναι γνωστό ότι όλη την μακρά περίοδο από το τέλος της ναζιστικής κατοχής και μέχρι σχεδόν τη δικτατορία της χούντας, οι συνδικαλιστές της Αριστεράς ζούσαν κάτω από συνθήκες διαρκούς καταδίωξης από τις αρχές Ασφαλείας και ήταν διαρκώς υπό την απειλή της απόλυσης από τη δουλειά τους. Πολλές φορές μάλιστα η ίδια η Ασφάλεια πίεζε τους εργοδότες να απολύσουν αριστερούς εργαζόμενους και, όταν αυτοί αρνούνταν, δέχονταν τις συνέπειες των αποφάσεών τους. 7

Στη ζωή όμως οι εξελίξεις δεν ακολουθούν πάντα την επιθυμία των διοικούντων. Όσο τα προβλήματα μεγάλωναν, τόσο οι εργαζόμενοι αναγκάζονταν να οργανωθούν στα σωματεία τους και να παλέψουν για καλύτερη ζωή.

Στελέχη των διοικήσεων των διαγραμμένων σωματείων της Θεσσαλονίκης σε
συγκέντρωσή τους. Στην πρώτη σειρά Γιάννης Καρακασίδης και Μανόλης Κιουπτσής

Οι διαγραφές των δημοκρατικών συνδικάτων

Η μαζικοποίηση των σωματείων και η διάθεση για αγώνα, δημιουργούσαν πίεση στο ΕΚΘ και τον Θεοδώρου να βοηθήσει τους εργάτες στην επίλυση των προβλημάτων τους. Αυτό φυσικά ήταν αδύνατο. Έτσι φτάνουμε στο 1956, όπου ο Θεοδώρου αρχίζει να καταγγέλει τα σωματεία που πρωτοστατούσαν στους αγώνες. Και με διάφορες δικαιολογίες, όπως «σκοποί και ενέργειες παράνομες και αντεθνικές», επινοεί προφάσεις για τη διαγραφή των σωματείων εκείνων που δεν πειθαρχούν στις αποφάσεις του ΕΚΘ. Στην πρώτη γραμμή ήταν και οι οικοδόμοι. 
Άλλα σωματεία που διαγράφτηκαν με απόφαση της εγκάθετης διοίκησης του ΕΚΘ, στις 21 Μαίου 1956, ήταν των φαρμακοϋπαλλήλων, των αρτεργατών, των σερβιτόρων, των μηχανοξυλουργών, των νοσηλευτών, των υπαλλήλων δικηγορικών και συμβολαιογραφικών γραφείων, των υπαλλήλων κουρείων-κομμωτηρίων και των εμποροϋπαλλήλων. 8

Ο Θεοδώρου μετά τις διαγραφές των σωματείων από το ΕΚΘ, φρόντισε αμέσως να τα «αντικαταστήσει» με σωματεία-σφραγίδες. Η τακτική αυτή του εξασφάλιζε τον απαραίτητο αριθμό των αντιπροσώπων που χρειάζονταν για να διαιωνίζει την κυριαρχία του.

Η κυριαρχία των Μακρή και Θεοδώρου στη συνδικαλιστική ηγεσία της χώρας, στηρίχτηκε στους νόμους, τους μηχανισμούς και τα άφθονα χρήματα της Εργατικής Εστίας, με τα οποία πληρώνονταν πλουσιοπάροχα οι συνδικαλιστές που τους στήριζαν. Η σύνταξη που χορηγούνταν στους εργατοπατέρες, ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα, ενώ συχνές ήταν οι καταγγελίες, ότι ο Θεοδώρου δέχονταν χρήματα από «εξωσυνδικαλιστικές εξωελληνικές σκοτεινές δυνάμεις». 9

Η Μακεδονία της 2-5-1962 περιγράφει τα αίσχη των εργατοπατέρων

Το άφθονο χρήμα στις τσέπες των εργατοπατέρων

Καταγγελίες ότι κυκλοφορούσε άφθονο χρήμα στα χέρια του Θεοδώρου και των εργατοπατέρων που τον πλαισίωναν, διατυπώνονταν ακόμη και από επίσημα χείλη, όπως τον εκπρόσωπο της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελευθέρων Εργατικών Συνδικάτων, Β. Σκέβελενς, που σε έκθεσή του υπογράμμιζε ότι οι εργατοπατέρες, εκτός που ξόδευαν ανεξάντλητα ποσά στις μετακινήσεις τους, είχαν πλουτίσει ασύστολα. Και όπως ανέφερε: «Επληροφορήθημεν από διαφόρους αξιοπίστους πηγάς ότι οι ανωτέρω, οι οποίοι μέχρι του Μαρτίου του 1957 έζων μίαν μετρίαν ζωήν, αιφνιδίως απέκτησαν περιουσίαν». 10

Για να θυμηθούμε, επικεφαλής στη ΓΣΕΕ, κοντά μία εικοσαετία, ήταν ο εργατοκάπηλος Φώτης Μακρής, υποχείριο των μεταπολεμικών κυβερνήσεων της δεξιάς, έχοντας ως στενό συνεργάτη τον Θεοδώρου και συμβουλάτορα, μεταξύ άλλων, τον Αμερικανό συνδικαλιστή Ίρβινγκ Μπράουν, που εκτός των άλλων υπήρξε και πράκτορας της CIA.

"Πρύτανης" τουυ εργατοπατερισμού ο Δημήτριος Θεοδώρου,
παρέμεινε πρόεδρος του ΕΚΘ την περίοδο 1950-1969

Για τον ρόλο του Θεοδώρου στη Θεσσαλονίκη, ήταν χαρακτηριστική η στάση του στις Πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις του 1961, του 1962 και του 1963 οι οποίες διαλύθηκαν μετά το άγριο κυνηγητό και τους ξυλοδαρμούς αριστερών και όχι μόνο συνδικαλιστών που υπήρξαν από μπράβους, με υπόδειξη ανδρών της Ασφάλειας στους παρακρατικούς για το ποιους έπρεπε να δείρουν!

Μπράβοι και "ταραξίες" 

Το σύνθημα για την επίθεση, δόθηκε από τον ίδιο τον Θεοδώρου, που απευθυνόμενος στους συγκεντρωμένους άρχισε να φωνάζει «μην ασχολείστε με τους ολίγους ταραξίες». Αποτέλεσμα της επίθεσης των μπράβων- ανάμεσα στους οποίους πρωταγωνίστησαν και γνωστά αστέρια του παρακράτους που λίγο αργότερα πρωτοστάτησαν και στην επίθεση που οδήγησε στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη – ήταν να τραυματιστούν πάνω από 30 άτομα, μεταξύ των οποίων και ο βουλευτής της ΕΔΑ, Γιώργος Ευαγγέλου. 11

Εκείνη την περίοδο ο Θεοδώρου, χάρη στην υποστήριξη ολόκληρου του κρατικού μηχανισμού, πρωτίστως των υπηρεσιών της Χωροφυλακής και της Ασφάλειας, έλεγχε τα εργατικά κέντρα όχι μόνο της Θεσσαλονίκης, αλλά ολόκληρης της Βόρειας Ελλάδας με την «Επιτροπή Δημοκρατικής Λειτουργίας Ελληνικών Εργατικών Συνδικάτων» (ΕΔΛΕΕΣ) και η οποία λειτουργούσε κόντρα στη ΓΣΕΕ του Μακρή, πριν εξομαλυνθούν οι σχέσεις τους με παρέμβαση κορυφαίων στελεχών της ΕΡΕ, μεταξύ των οποίων και του ίδιου του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Στη δύναμη της «Δημοκρατικής Λειτουργίας» ανήκαν τα Εργατικά Κέντρα Άργους, Βέροιας, Γιαννιτσών, Έδεσσας, Ευβοίας, Θεσσαλονίκης, Καβάλας, Κατερίνης, Κιλκίς, Κομοτηνής, Λαμίας, Νάουσας, Σερρών, Σπάρτης και Φλώρινας. Όπως φαίνεται η "Δημοκρατική Λειτουργία" του Θεοδώρου κυριαρχεί στη Βόρεια Ελλάδα.

Από την εξόρμηση των "115": Μήτσος Δημητριάδης και Ελένη Καρακασίδου

Όλα τα λουλούδια του παρακράτους σε δράση

Η προσπάθεια κατατρομοκράτησης κατά των συνδικαλιστών της Αριστεράς,  επαναλήφθηκε και την Πρωτομαγιά του 1962, καθώς και πάλι δεν επιτράπηκε η συμμετοχή τους στις εκδηλώσεις, ενώ από τις επιθέσεις των μπράβων είχαν τραυματιστεί 16 άτομα. Οι βιαιότητες, φαίνεται να έγιναν αν όχι με τη συνεργασία, πάντως με την ανοχή της Αστυνομίας. Την 26η Απριλίου 1962 με επιστολή προς τον Εισαγγελέα των εν Θεσσαλονίκη Πλημμελειοδικών ο Θεοδώρου διαβεβαίωνε ότι: ««… έχομεν την πληροφορίαν ότι θα προσέλθουν καίτοι μη κληθέντες οι κομμουνισταί». 12

Στο χώρο του γιορτασμού της Πρωτομαγιάς, έφτασαν οι σωματώδεις οπαδοί του  Θεοδώρου, κυρίως μέλη σωματείων λιμενεργατών, και επιτέθηκαν στους αντιπάλους τους. Οι αστυνομικοί δεν αντέδρασαν. Οι διαμαρτυρίες της συνδικαλιστικής παράταξης «Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα» (ΔΣΚ), την επόμενη ημέρα, για τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι οργανωμένες ομάδες του Θεοδώρου, αποκαλύπτουν το πώς δρούσε όλος εκείνος ο εσμός του παρακράτους. Σύμφωνα με τα όσα καταγγέλονταν σε σχετική ανακοίνωση:

«… εκτός των άλλων μέσων χρησιμοποιούσαν σε μεγάλο βαθμό ομάδες τραμπούκων τις οποίες αποτελούσαν οι Γκοτζαμάνης, Εμμανουηλίδης, Κυνηγός, Φωκάς, Πύρσος, οι οποίοι είναι λίγα από τα εύοσμα λουλούδια του Θεοδωρικού θερμοκηπίου που ματοκύλισαν τους εργαζόμενους στις Πρωτομαγιάτικες και άλλες εκδηλώσεις και τρομοκρατούσαν τους εργάτες στις συνελεύσεις των σωματείων τους». 13

Απεργοί καταλαμβάνουν το εργοστάσιο της ΜΕΛ, τον Μάρτιο του 1976

Όπως διαβάζουμε σε ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία, της επόμενης ημέρας, «εις τον χώρον της συγκεντρώσεως περιεφέροντο πολλά άτομα τα οποία έφερον περιβραχιόνια ή μικράς σημαίας εις το πέτο των σακακιών. Τα άτομα αυτά, προσκείμενα εις την ΕΡΕ, ήταν αποφασισμένα να μη επιτρέψουν να παραστούν εις την συγκέντρωσιν εργατοϋπάλληλοι ανήκοντες εις την αριστεράν ή εις την Ένωσιν Κέντρου». 14   Ήταν όπως φαίνεται μία από τις πρόβες για τη δημιουργία της παρακρατικής οργάνωσης «Καρφίτσα» που καθοδηγούμενη από την Ασφάλεια, μετείχε στη δολοφονία του βουλευτή της αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη.

Μία μαρτυρία του προέδρου των οικοδόμων

Για την ανάμειξη της Ασφάλειας στην ποδηγέτηση του συνδικαλιστικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη, ήταν πολύ σημαντική η μαρτυρία του Γιάννη Καρακασίδη:

«Μετά την μεταπολίτευση, συζητώντας με τον πρόεδρο των οικοδόμων του ΕΚΘ, μου είπε: “Ήμασταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχο της Ασφάλειας. Κάθε φάκελος που ερχόταν από την ομοσπονδία ή αλλού, την άνοιγε πρώτος ο ασφαλίτης και μετά τον παίρναμε εμείς. Στη διαμαρτυρία μου “μα δεν μας έχετε εμπιστοσύνη”, η απάντηση πάντα ήταν “αυτή είναι η εντολή”». 15

Η έξωση από το ΕΚΘ, ανάγκασε τα δημοκρατικά σωματεία της Θεσσαλονίκης να βρουν αλλού χώρο για τη στέγασή τους, κυρίως στο κτίριο του Καραβάν-σαράϊ, αλλά και αλλού. Από την ώρα που δεκάδες σωματεία απομακρύνθηκαν παρά τη θέλησή τους από το ΕΚΘ, δημιουργήθηκε ένα άτυπο νέο Εργατικό Κέντρο, με φοβερή μαζικότητα των διαγραμμένων σωματείων.

Μετά τη συγκέντρωση στην Αθήνα, επίσκεψη των συνδικαλιστών στην Ακρόπολη

Η προσπάθεια με το ΔΣΚ

Η πρώτη προσπάθεια για συντονισμό της δράσης στο χώρο των εργαζομένων, ήταν με τη δημιουργία στις 13 Μαίου 1955, του «Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος» (ΔΣΚ).  Η πρωτοβουλία για την ίδρυση του ΔΣΚ, ξεκίνησε από την ΕΔΑ, όμως μετείχαν συνδικαλιστικά στελέχη από όλο το προοδευτικό φάσμα της εποχής (κομμουνιστές, σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες κλπ, με γραμματέα του νέου σχήματος τον Δημήτρη Στρατή και με κύριους στόχους την καθιέρωση της απλής αναλογικής στις εκλογές των συνδικάτων, τη βελτίωση των αποδοχών των μισθωτών κ.ά.

Κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο ενημέρωσης για τη δράση του ΔΣΚ, ήταν η εφημερίδα «Ελεύθερα Συνδικάτα» που κυκλοφορούσε χέρι-χέρι μέσω των σωματείων πανελλαδικά.

Οι διαγραφές των δημοκρατικών σωματείων του ΕΚΘ από την εγκάθετη διοίκηση Θεοδώρου, είχαν συνέχεια και το 1962 εκδιώχθηκαν τα σωματεία των λατόμων Ασβεστοχωρίου και των λογιστών, ενώ λίγο αργότερα των εργατοτεχνιτών Δήμου Θεσσαλονίκης, των φοντοραπτών, των μυλεργατών, των ραπτεργατών, των ελαιοχρωματιστών, των μεταλλωρύχων Βάβδου, Στρατονίκης και Στρατωνίου, καθώς και το ιστορικό Παγκαπνεργατικό σωματείο Θεσσαλονίκης. 
Ενδεικτικό του κλίματος της εποχής, ήταν και το παρακάτω περιστατικό: Ο Πρόεδρος Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, με την υπ'αριθμό 3709/64 απόφασή του, είχε ακυρώσει  τη διαγραφή των σωματείων εργατοτεχνιτών Δήμου Θεσσαλονίκης και Φοντοραπτών, όμως η διοίκηση Θεοδώρου, μόλις έφτασε στο ΕΚΘ η δικαστική απόφαση, διέγραψε και πάλι αμέσως τα δύο σωματεία !!. 

Συλλήψεις απεργών στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, την περίοδο 1976-1982, όταν με βάση τον αντεργατικό
νόμο 330/76, της τότε κυβέρνησης της Ν.Δ., χαρακτηρίζονταν κάθε απεργία "παράνομη και καταχρηστική"

Τα διαγραμμένα σωματεία

Το 1965, ο αριθμός των διαγραμμένων σωματείων της Θεσσαλονίκης έφτανε τα 19, ενώ η δύναμή τους αθροίζονταν σε 26.000 μέλη. 16

Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1962, οπότε σχηματίστηκε η Κίνηση των 115 Συνεργαζόμενων Εργατοϋπαλληλικών Οργανώσεων, τα σωματεία που ήταν στα χέρια δημοκρατικών συνδικαλιστών και όχι εγκάθετων εργατοπατέρων, είχαν αρχίσει να μαζικοποιούνται, αυξάνοντας ραγδαία τον αριθμό των μελών τους. Αντίθετα, τα σωματεία-σφραγίδες που είχαν δημιουργήσει οι εργατοπατέρες της διοίκησης του ΕΚΘ, συγκέντρωναν ελάχιστο αριθμό μελών, με τον «αντισύνδεσμο Λογιστών» να έχει μόλις 20 μέλη και τον αντισύνδεσμο στους οικοδόμους να καταγράφει 250. 17

Όπως αφηγήθηκε ο Γιάννης Καρακασίδης, όταν πήγε για πρώτη φορά στο σωματείο των οικοδόμων, τα μέλη του ήταν περίπου τριακόσια. Αργότερα, όταν αυτό διαλύθηκε από τη δικτατορία, είχε φτάσει τα 5-6.000 μέλη. Η μαζικοποίηση εκείνη, λόγω της καλής οργανωτικής δουλειάς της διοίκησης του σωματείου και των μελών του, έδινε τη δυνατότητα να υπογράφονται συλλογικές συμβάσεις με καλύτερα μεροκάματα στην πόλη και να εξασφαλίζονται καλύτερες εργασιακές συνθήκες.18

Εργαζόμενοι διαδηλώνουν κατά του νόθου συνεδρίου της ΓΣΕΕ το 1981

Η μαζικοποίηση των σωματείων και τα επιτεύγματα

Στην ανάπτυξη και μαζικοποίηση του σωματείου, πέρα από την εσωτερική μετανάστευση, με τους χιλιάδες νέους να καταφεύγουν στις μεγαλουπόλεις αναζητώντας εργασία, συνέβαλαν και οι πολιτικοί κρατούμενοι και εξόριστοι, που κατά καιρούς έμεναν ελεύθεροι, αναζητώντας στην οικοδομή μεροκάματο. Αυτοί οι πρώην κρατούμενοι που από τις φυλακές και τα ξερονήσια της εξορίας, έπιαναν δουλειά στην οικοδομή, βοηθούσαν εκτός των άλλων στη διάδοση του προοδευτικού βιβλίου, έχοντας παράλληλα μεγάλη συμβολή στην ανάπτυξη της γνώσης, του πολιτισμού και τη δημοκρατική διαπαιδαγώγηση των πολιτών, κυρίως των νέων.

Από το 1962 και μετά ωρίμασε στον κλάδο των οικοδόμων πανελλαδικά η ιδέα να κινηθούν πιο συντονισμένα και οργανωμένα. Έτσι δημιουργήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή των Οικοδομικών Σωματείων πανελλαδικά. Η κίνηση αυτή έδωσε φτερά και δύναμη στον κλάδο να προβάλλει αιτήματα και να οργανώσει απεργιακές κινητοποιήσεις, πετυχαίνοντας να λύσει κάποια βασικά αιτήματα όπως η διανομή των υπέρ αγνώστων ενσήμων, το δώρο, το επικουρικό κλπ.

Ο αγώνας των οικοδόμων για την καθιέρωση της 7ωρης εργασίας στον κλάδο, ήταν πρωτοποριακός. Από την πλευρά της «επίσημης» συνδικαλιστικής ηγεσίας (ΓΣΕΕ, ΕΚΘ, Ομοσπονδία), ούτε σκέψη γινόταν για κάτι τέτοιο. Οι οικοδόμοι το τόλμησαν και το πέτυχαν άτυπα, καθώς εφαρμόζονταν πλέον, χωρίς όμως να γίνει νόμος.

Στους αγώνες για το 7ωρο, όπως και σε όλους τους άλλους που έκανε το σωματείο, οι νέοι είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο για την ενημέρωση του κλάδου προφορικά αλλά και με τη διανομή ανακοινώσεων και προκηρύξεων από οικοδομή σε οικοδομή, από τη μία ως την άλλη άκρη της πόλης.

Η δημιουργία της Συντονιστικής των «115»

Η δυναμική που δημιούργησαν οι οικοδόμοι, έδωσε το ερέθισμα για να κινηθούν και πολλοί άλλοι κλάδοι εργαζομένων και το 1964 να προκύψει η κίνηση των 115 συνεργαζόμενων σωματείων. Που ξεκίνησαν αρχικά ως 115 τον αριθμό αλλά πολύ γρήγορα ξεπέρασαν τα 300 σωματεία. Καθοριστική για τη δημιουργία και την αποτελεσματική λειτουργία της κίνησης αυτής, ήταν η συμβολή του Ορέστη Χατζηβασιλείου.

Σύμφωνα πάντα με τη μαρτυρία του Γιάννη Καρακασίδη, η κίνηση αυτή άλλαξε τον χάρτη στο συνδικαλιστικό κίνημα, καθώς πλέον η πρωτοβουλία για συνδικαλιστικές και δημοκρατικές διεκδικήσεις ήταν έξω από τη ΓΣΕΕ και τα Εργατικά Κέντρα. «Αποκορύφωμα αυτής της αλλαγής, ήταν το πανεργατικό συλλαλητήριο, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1964 και δε νομίζω να υπήρξε ποτέ άλλο με τέτοιο όγκο». Στο συλλαλητήριο εκείνο, η Θεσσαλονίκη κατέβηκε με πολλά λεωφορεία και το μεγαλύτερο πανό.19

Την περίοδο αυτή, αποφασίστηκε η δημιουργία σε κάθε κλάδο τμημάτων νέων και έτσι προέκυψε η Συντονιστική Επιτροπή Νέων Εργαζομένων, η ΣΕΝΕ, που προσπαθούσε να δώσει έναν ειδικό ρόλο στους νέους, να βγουν μπροστά και με τη δύναμή τους να παλέψουν για τα κλαδικά και τα ειδικά τους προβλήματα.

Πορεία των διαγραμμένων από το ΕΚΘ σωματείων του Καραβάν Σαράϊ

Απαιτούσε πολύ κόπο κι' ακόμη μεγαλύτερες προσπάθειες εκείνη η δραστηριότητα, καθώς το συνδικαλιστικό τμήμα της Ασφάλειας, με τον ασφυκτικό κλοιό που δημιουργούσε, φρόντιζε να μην υπάρχει κανένα περιθώριο ιδιαίτερης δράσης από τους νέους. Η καθημερινή τρομοκρατία στους εργασιακούς χώρους, το οικογενειακό περιβάλλον, ο εξευτελισμός της αξιοπρέπειας με τη μεταφορά των προοδευτικών ανθρώπων στα αστυνομικά τμήματα, οι ξυλοδαρμοί και άλλα πολλά, κρατούσαν την πλειοψηφία των νέων μακριά από αποφασιστικές δραστηριότητες.

Όμως, η κατάσταση αυτή, όπως έλεγε και ο αξέχαστος Γιάννης Καρακασίδης, λειτούργησε και σαν ένα ποτάμι που τα νερά του κυλούν κάτω από το χορτάρι. Η νεολαία περίμενε τη στιγμή. Αυτή ήρθε όταν το κράτος με το παρακράτος, δολοφόνησαν στην πόλη μας το Μάϊο του 1963 τον βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη. 
Το βράδυ εκείνο, έσπασε ένα κομμάτι από τον μηχανισμό του φόβου και αρκετοί νέοι, αγόρια και κορίτσια, ξενύχτησαν έξω από το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπως και τα επόμενα βράδια. Μαζί τους, ξενυχτούσε και η Καίτη Τσαρουχά, στέλεχος της Νεολαίας της ΕΔΑ, που αγωνιούσε εκτός από τον Λαμπράκη και για τη ζωή του πατέρα της, του επίσης βουλευτή της Αριστεράς, Γιώργη Τσαρουχά, που το ίδιο βράδυ είχε δεχτεί κι αυτός δολοφονική επίθεση από τους παρακρατικούς. Και όπως θυμάται η Καίτη Τσαρουχά, που εκτός από συναγωνίστρια, υπήρξε και στενή φίλη του Γιάννη Καρακασίδη μέχρι τις τελευταίες του ώρες:  "Εκείνη η κινητοποίηση των νέων έξω από το ΑΧΕΠΑ, υπήρξε μόνο η αρχή. Καθώς από την οργή τους για δολοφονικό παρακράτος και τους καταπιεστικούς κρατικούς μηχανισμούς, αλλά και την ανάγκη έκφρασης της νέας γενιάς, γεννήθηκε η οργάνωση της «Νεολαίας Λαμπράκη» Και τότε, μαζί με το μεγάλο μέρος της νεολαίας, οι νέοι εργάτες δεν έδωσαν μόνο το παρών, αλλά ήταν και οι μπροστάρηδες". 20

Οι νέοι οικοδόμοι, απαντούσαν πάντοτε δυναμικά στο προσκλητήριο για αγώνες που χρειάζονταν δύναμη και εργασία. Έγραψε ιστορία η μεγαλειώδης κινητοποίηση του λαού και ειδικά των νέων εργατών κατά του Ιουλιανού πραξικοπήματος. Στις εβδομήντα ημέρες που κράτησε εκείνος ο ξεσηκωμός για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, οι εργαζόμενοι νέοι μαζί με τους φοιτητές ήταν στην πρωτοπορία των συνεχών διαδηλώσεων στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της χώρας

Η συμβολή της ΕΔΑ

Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια και το ρόλο της ΕΔΑ την περίοδο αυτή. Ανέλαβε την ευθύνη να κρατήσει ζωντανό ένα λαό που ήταν βασανισμένος και ματωμένος από την Κατοχή, και γνώριζε πίκρες και απογοητεύσεις από την ήττα του αντιστασιακού κινήματος και τον Εμφύλιο. Ο δημοκρατικός και προοδευτικός κόσμος εκείνη την δύσκολη εποχή, είχε απέναντί του μία σκληρή κι απάνθρωπη εξουσία που γέμιζε τη χώρα με φυλακές και εξορίες, που δίχαζε τον ελληνικό λαό με τα περιβόητα "πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων" και τις "δηλώσεις μετανοίας" και έσπερνε το φόβο και τη βία.

Με τη δημιουργία, το 1951, του κόμματος της «Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς», με πρόεδρο τον Γιάννη Πασαλίδη, ο κόσμος της Αριστεράς κάπως ανάσανε. Και παρά το κλίμα της βίας, της τρομοκρατίας και των εκτοπίσεων, η ΕΔΑ διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο για τη συνένωση και το συντονισμό δράσης των δυνάμεων της Αριστεράς στην πρώτη αξιόλογη προσπάθεια που υπήρξε μετά το τέλος του Εμφυλίου.

Όπως ανέφερε σε ένα ανέκδοτο κείμενο που άφησε ο Γιάννης Καρακασίδης, γραμμένο το 2001 για την επέτειο των 50 χρόνων από την ίδρυση του κόμματος της Αριστεράς: «Κάτω από αυτές τις συνθήκες πρέπει να δεχτούμε ότι η ΕΔΑ μεγαλούργησε, αφήνοντας πίσω της τεράστια παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Με τη δημιουργία της, υπήρξε αχτίδα φωτός και ελπίδας για όλους όσους είχαν απομείνει ακόμη ελεύθεροι, αλλά και για τους φυλακισμένους και εξόριστους. Έδωσε ελπίδα σε όσους πίστευαν ότι η ζωή δεν τελείωσε και ότι μπορούν με τον δικό τους αγώνα και θυσία να πετύχουν ώστε να έχει αυτός ο τόπος ένα καλύτερο μέλλον». 21

Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της ΕΔΑ στις προσπάθειες για Δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, ήταν ανεκτίμητος. Γιαυτό και όσοι ασχολούνται με την ιστορία του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης θα πρέπει να στέκονται με σεβασμό απέναντι στην αλήθεια για το ρόλο της Αριστεράς.

Η ανεκτίμητη προσφορά του Γιάννη Καρακασίδη

To ίδιο πλούσια υπήρξε προσφορά στο αριστερό και το συνδικαλιστικό κίνημα του Γιάννη Καρακασίδη, ο οποίος  αναδείχτηκε, παρά τη νεαρή του ηλικία,  σε ηγετικό συνδικαλιστικό στέλεχος όχι μόνο των οικοδόμων, αλλά και της ξεχωριστής συλλογικότητας των 115 προοδευτικών σωματείων, του ΔΣΚ, του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, καθώς και αργότερα, στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας της χούντας, του ΑΕΜ, του "Αντιδικτατορικού Εργατικού Μετώπου".

Αποτέλεσμα εκείνων των σκληρών εργατικών αγώνων, που άνοιξαν καινούργιους δρόμους στο συνδικαλιστικό κίνημα, ήταν να υπάρξουν σημαντικές κατακτήσεις, όπως τα επικουρικά ταμεία, το δώρο, η καθιέρωση του 7ωρου το 1964 κ.ά.

Την πλούσια αυτή δραστηριότητα την ανέκοψε βίαια η δικτατορία των συνταγματαρχών. Μαχητής ασυμβίβαστος, ο Γιάννης Καρακασίδης, ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα, όπως και χιλιάδες άλλοι αριστεροί πολίτες, στους τόπους εξορίας της Γυάρου και της Λέρου, στα χρόνια της χούντας. 
Όπως λέει η συναγωνίστρια και φίλη του, Καίτη Τσαρουχά: "Ο Γιάννης Καρακασίδης, μέχρι το τέλος της ζωής του, ώριμος πια, παραμένοντας πάντα στις γραμμές της ανανεωτικής Αριστεράς, συνδύαζε την εμπειρία, την ανιδιοτέλεια, την πίστη στην ανεξαρτησία του συνδικαλιστικού κινήματος από τα κόμματα και την εξουσία". 22
Υπήρξε υπόδειγμα ανθρώπου και αγωνιστή και σαν τέτοιο θα τον θυμούνται όλοι: Οι συγγενείς, οι σύντροφοι, οι φίλοι και όλοι όσοι τον γνώρισαν και δεν θα μπορέσουν ποτέ να ξεχάσουν το υπέροχο χαμόγελο που ήταν πάντοτε, ακόμη και σε δύσκολες στιγμές, κρεμασμένο στα χείλη του.

Ο Μήτσος Σαχίνης

Ένα από τα ιστορικά ηγετικά στελέχη του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος της Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης Βόρειας Ελλάδας, ήταν ο αξέχαστος Μήτσος Σαχίνης που διετέλεσε πρόεδρος του σωματείου των μηχανοξυλουργών και μετά τη μεταπολίτευση υπήρξε βουλευτής του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκης και υπεύθυνος της συνδικαλιστικής του δουλειάς για τη Μακεδονία και Θράκη.

Ο Μήτσος Σαχίνης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1920 και πολύ μικρός ήρθε στη Θεσσαλονίκη. Ήταν από τη γενιά των κομμουνιστών που μεγάλωσαν στη διάρκεια της βασιλομεταξικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, των διώξεων και των εξοριών των κομμουνιστών και του ρετσινόλαδου του Μανιαδάκη.

Από τα 14 του χρόνια άρχισε να εργάζεται και παράλληλα να βλέπει ότι μόνο με την συνδικαλιστική και πολιτική τους ενεργοποίηση μπορούν οι εργαζόμενοι να ελπίζουν στην επίλυση των προβλημάτων και τη βελτίωση της ζωής τους. Έτσι πήρε μέρος στις μεγάλες απεργίες στη Θεσσαλονίκη το 1936 και στη μεγάλη διαδήλωση στις 9 Μάη. Το 1943 έγινε μέλος του ΚΚΕ και πήρε μέρος στον λαϊκό απελευθερωτικό αγώνα με τον ΕΛΑΣ. Το 1947 συλλαμβάνεται και καταδικάζεται από το στρατοδικείο σε 2 φορές ισόβια. Φυλακίζεται μέχρι το 1953. Με την αποφυλάκισή του συνεχίζει την παράνομη κομματική του δράση και συμμετέχει επίσης στην ΕΔΑ μέχρι το 1967. Τα χρόνια αυτά ήταν Πρόεδρος του Συνδικάτου Κατεργασίας Ξύλου Θεσσαλονίκης. Το 1967 συλλαμβάνεται από τη στρατιωτική χούντα για την αντιδικτατορική του δράση και καταδικάζεται από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης σε ισόβια. Με την αποφυλάκισή του, μετά την πτώση της Χούντας, γίνεται μέλος του Γραφείου της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ και Υπεύθυνος της Εργατικής δουλιάς. Το 1978 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής του ΚΚΕ και ξανά το 1981. Από το 10ο έως το 12ο Συνέδριο του Κόμματος ήταν μέλος της ΚΕ. Ηταν επίσης αντιπρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΣΑΚ-Σ.

Όσοι τον γνώρισαν και συμπορεύθηκαν μαζί του δεν θα ξεχάσουν το ήθος, την εντιμότητα αλλά και την αγωνιστικότητά του για την επίλυση των προβλημάτων των εργαζομένων και την υπεράσπιση των λαϊκών ελευθεριών. 23

Σημειώσεις     
1.  Εφημερίδα Λαϊκή ΦΩνή, 28 Νοεμβρίου 1945

2.  Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ, συλλογή Στ. Πιτιανούδη

3.  Κώστας Θέος, Τα ελληνικά συνδικάτα στην πάλη ενάντια στο φασισμό και για την ανεξαρτησία. Αθήνα 1947, σ. 38

4.  Εφημερίδα Μακεδονία, 24 Ιουλίου 1946

5.  Νίκος Μαραντζίδης, "Το εργατικό συνδικαλιστικό κ'ινημα στη Θεσσαλονίκη 1941-1983", στο Γ.Αναστασιάδης-Ν.Μαραντζίδης-Χ.Κεραμοπούλου-Β.Τάταλας Το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης. Η ιστορική φυσιογνωμία του. ΕΚΘ, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 237

6..«Πρακτικόν Συνεδριάσεως της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΕΚΘ», 16 Μαίου 1952, Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ/Πρακτικά Συνεδριάσεων
7. Νίκος Μαραντζίδης, «Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη 1941-1983», ΕΚΘ, Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης, ιστορική φυσιογνωμία του, Θεσσαλονίκη 1997, Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997, σ.231

        8. Εφημερίδα Εργατικός Αγών, 28 Μαίου 1956
 9. Έκθεση του Στ. Χασαπίδη προς τον Γ.Παπανδρέου, «Για το Ελληνικό Συνδικαλιστικό Κϊνημα και τις Βασικές Εργατικές Διεκδικήσεις», 12 Σεπτεμβρίου 1961, Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ/Συλλογή Στ. Χασαπίδη

        10. Β.Σκέβελενς, «Έκθεσις επί της εν Ελλάδι καταστάσεως», ΔΣΕΕΣ και Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Οργάνωσις (εμπιστευτικόν), Βρυξέλλες 21 Νοεμβρίου 1958, Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ/ Φάκελος Σταυρίδη. Το συγκεκριμένο απόσπασμα δημοσιεύθηκε και στην εφημερίδα Ελεύθερα Συνδικάτα, 1^η Μαρτίου 1959.

       11.  Εφημερίδα Μακεδονία, 2 Μαίου 1961

       12. «Επιστολή ΕΚΘ προς Εισαγγελέα των εν Θεσσαλονίκη Πλημμελειοδικών», 26 Απριλίου 1962,      Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ/Διάφορα/28
13. ΑΣΚΙ/ Αρχεία της ΕΔΑ/ Φάκελος ΕΚΘ
14. Εφημερίδα Μακεδονία, Τετάρτη 2 Μαίου 1962 

        15. Ομιλία Γιάννη Καρακασίδη στην ΕΜΙΑΝ, 4 και 5 Φεβρουαρίου  2005  

       16. Εφημερίδα Ελεύθερα Συνδικάτα 1^η Οκτωβρίου 1962 και «Πρακτικόν Συνεδριάσεως του Πειθαρχικού Συμβουλίου του ΕΚΘ», 24 Δεκεμβρίου 1964, Ιστορικό Αρχείο ΕΚΘ, Πρακτικά Συνεδριάσεων.

      17. ΑΣΚΙ/ Αρχεία της ΕΔΑ/ ΣΕΟ «115»

      18. Ομιλία Γιάννη Καρακασίδη στην ΕΜΙΑΝ, 4 και 5 Φεβρουαρίου  2005  

      19. Ομιλία Γιάννη Καρακασίδη στην ΕΜΙΑΝ, 4 και 5 Φεβρουαρίου  2005

      20. Συνέντευξη της Καίτης Τσαρουχά στον Σπύρο Κουζινόπουλο   

      21.  Γιάννης Καρακασίδης, «Για τα 50 χρόνια της ΕΔΑ», ανέκδοτο κείμενο γραμμένο το 2001

22. 22. Συνέντευξη Καίτης Τσαρουχά, ό.π.  

23. 23. Εφημερίδα Ριζοσπάστης 24 Ιουλίου 2004.

23

23