Ο Θ. Βενετσανόπουλος και η Εθνική Πολιτοφυλακή Θεσσαλονίκης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένα από τα στελέχη του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης που συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί, στις 30 Οκτωβρίου 1944, βοηθώντας με όλες του τις δυνάμεις να διατηρηθούν η ηρεμία, η τάξη και η ασφάλεια στην πόλη και να αποτραπούν πράξεις αντεκδίκησης από τους συγγενείς των θυμάτων της κατοχής, ήταν ο μοίραρχος της χωροφυλακής Θωμάς Βενετσανόπουλος, διοικητής της Εθνικής Πολιτοφυλακής Θεσσαλονίκης.

Ο Θ.Βενετσανόπουλος και πριν ακόμη συνδεθεί το όνομά του με την απελευθερωμένη πρωτεύουσα του Μακεδονικού ελληνισμού, είχε υπάρξει υπόδειγμα ηρωϊσμού, πατριωτισμού και αυτοθυσίας, καθώς υπηρετώντας ως διοικητής της χωροφυλακής με το βαθμό του υπομοιράρχου στη Σιάτιστα Κοζάνης, για να μην προσφέρει τις υπηρεσίες του στον κατακτητή, εγκατέλειψε το κτίριο της υποδιοίκησης και μαζί με τους 16 άνδρες του, χωροφύλακες και υπαξιωματικούς, στις 27 Ιανουαρίου 1943 προσχώρησε στους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ανεβαίνοντας στο τραχύ οροπέδιο των Βέντζιων, μεταξύ των ορέων Μπούρινου-Φλάμπουρου και του ποταμού Αλιάκμονα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 7 Φεβρουαρίου, σε επιστολή που απέστειλε προς τον Ανώτερο Διοικητή Χωροφυλακής Κοζάνης, εξηγούσε τους λόγους της πατριωτικής προσχώρησής του στους αντάρτες σημειώνοντας: "Εύχομαι το παράδειγμα της ηρωϊκής χωροφυλακής Σιατίστης να εύρη μιμητές ολόκληρον το Σώμα της Ελληνικής Χωροφυλακής".

Η συμμετοχή στη μάχη του Φαρδύκαμπου

(Από το αρχείο Νίκου Χατζηδημητράκου)

Από εκεί και πέρα ο Θωμάς Βενετσανόπουλος παίρνει μέρος σε πολλές μάχες του ΕΛΑΣ κατά των κατακτητών και ένα μήνα αργότερα, στις αρχές Μαρτίου 1943, ως διοικητής του ΙΙ Τάγματος του 27ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ συμμετείχε στη μεγάλη μάχη του Φαρδύκαμπου, όπου συντέλεσε και αυτός στη νικηφόρα έκβασή της, στη σύλληψη αιχμαλώτων ολόκληρου Ιταλικού Τάγματος, δύναμης 603 οπλιτών και αξιωματικών, με πλούσιο οπλισμό και πυρομαχικά.

Εκτιμώντας την πλούσια εθνικοαπελευθερωτική του δράση το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, η κυβέρνηση του βουνού, τον προήγαγε σε μοίραρχο (λοχαγό) και τον τοποθέτησε λίγο πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης διοικητή της Εθνικής Πολιτοφυλακής της πόλης, θέση από την οποία μπόρεσε να προσφέρει πολλά στην ομαλή εξέλιξη της ζωής τους επόμενους 3,5 μήνες, όσο κράτησε η περίοδος της λεγόμενης “Εαμοκρατίας” της πόλης και μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας, τον Φεbρουάριο του 1945.

“Όλο αυτό το μακρύ χρονικό διάστημα ήταν το δέος που δημιουργούσε η λαϊκή εξουσία και κυρίως η εμφάνιση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, ώστε να μην σημειωθεί κανένα αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου, κανένας φόνος, βιασμός ή κλοπή”, μας έλεγαν λίγο μετά την μεταπολίτευση δύο από τα στελέχη της Πολιτοφυλακής, οι αείμνηστοι Αργύρης Μπάρας και Νίκος Νικολαίδης.

"Φρούρησε την εθνική περιουσία"

Είναι χαρακτηριστική η πρώτη διαταγή που είχε εκδώσει ο διοικητή της Εθνικής Πολιτοφυλακής Θεσσαλονίκης, την ημέρα που οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εισέρχονταν στη Θεσσαλονίκη, παροτρύνοντας τους κατοίκους της πόλης να περιφρουρήσουν τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. “Φρούρησε την εθνική σου περιουσία, δίωξε άγρια αυτόν που θα αποπειραθεί να πάρει έστω και μία βελόνα”, έλεγε ο Θωμάς Βενετσανόπουλος. (Εφημερίδα Εθνική Φωνή, 30 Οκτωβρίου 1944).

Την επομένη κιόλας της απελευθέρωσης της πόλης από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής η Εθνική Πολιτοφυλακή καλούσε τους Θεσσαλονικείς να βοηθήσουν στο έργο σύλληψης των εγκληματιών πολέμου, των εθνοπροδοτών, των μαυραγοριτών και των κλεφτών, πάντα όμως με συγκεκριμένα στοιχεία, μακριά από εμπάθειες και λόγους εκδίκησης. Και όπως τόνιζε στη σχετική ανακοίνωση: “Καθένας που καταγγέλει από εμπάθεια ή από λόγους εκδίκησης, γίνεται εχθρός του εθνικού αγώνα, γίνεται συκοφάντης, γίνεται ένοχος αδικιών. Καθένας που θα βρεθεί να ενεργήσει με αυτά τα ελατήρια, θα επιφέρει σε βάρος του σοβαρές συνέπειες”. (Εφημερίδα Ελευθερία, 2 Νοεμβρίου 1944).

Μία από τις πρώτες ενέργειες του διοικητή της Εθνικής Πολιτοφυλακής στην απελευθερωμένη από τους χιτλερικούς κατακτητές Θεσσαλονίκη, ήταν μα δημιουργήσει Τμήμα Αγορανομίας Πολιτοφυλακής το οποίο φρόντισε να διατηρηθούν σε χαμηλά επίπεδα οι τιμές των τροφίμων και των οπωρολαχανικών στην αγορά της Θεσσαλονίκης, ώστε να ανακουφιστούν οι κάτοικοι, κυρίως από τα λαϊκά στρώματα, που είχαν δει στα μαύρα χρόνια της κατοχής να εκτοξεύονται στα ύψη οι τιμές και ένα αυγό να κοστίζει έως και 3 εκατομμύρια δραχμές! Για το σκοπό αυτό με απόφαση του Θ.Βενετσανόπουλου είχε συγκροτηθεί ειδική επιτροπή καθημερινού ελέγχου τιμών με τη συμμετοχή του διευθυντή Αγορανομίας της Πολιτιοφυλακής, λοχαγού Κορνέττα και των προέδρων της επάνω και της κάτω Λαχαναγοράς, Ευάγγελου Σικαλίδη και Πασχάλη Τσαρακάλη. (Εφημερίδα Ελευθερία, 3 Νοεμβρίου 1944).

Το Τμήμα Αγορανομίας είχε στεγαστεί σε κτίριο επί της οδού Βασ. Σοφίας 7, τη σημερινή οδό Εθνικής Αμύνης, ενώ λειτούργησαν δέκα τμήματα της Εθνικής Πολιτοφυλακής στο κέντρο και σε συνοικίες της Θεσσαλονίκης. Η Πολιτοφυλακή για τη δίωξη όσων συνεργάστηκαν στην κατοχή με τους χιτλερικούς κατακτητές και την παραπομπή τους σε δίκη, βρίσκονταν σε στενή επαφή με τη Διεύθυνση Δικαστικού της ΧΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ που στεγάζονταν σε κτίριο επί της οδού Μητροπόλεως 39 και η οποία είχε την ευθύνη για το ανακριτικό έργο και τη συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων.

Ποιός ήταν ο διοικητής της Εθνικής Πολιτοφυλακής

Ο Θωμάς Γ. Βενετσανόπουλος γεννήθηκε στην Κυπαρισσία Μεσσηνίας το 1906 και σε ηλικία 20 χρόνων, το 1926 κατατάχτηκε για θητεία στη Χωροφυλακή. Στη συνέχεια, τοποθετήθηκε στην Κρήτη και για τις ικανότητές του ορίσθηκε ως Διοικητής των Σταθμών Χωροφυλακής Αγίου Νικολάου, Αγίων Δέκα και Ψυχρού στο οροπέδιο του Λασηθίου. Εκεί ήρθε σε επαφή με τις αριστερές και κομμουνιστικές ιδέες και τις ασπάστηκε, κάτω από τη θετική επίδραση, που άσκησε πάνω του ο κομμουνιστής Πηγάδας, εκτοπισμένος σε έναν από τους Σταθμούς, που διοικούσε ο Θωμάς . Ο Πηγάδας έθελγε με τα πειστικά λόγια του και ενέπνεε με τη συμπεριφορά του και τις πράξεις του.

Το 1937, ο Θωμάς Βενετσανόπουλος αποφοίτησε από τη Σχολή Αξιωματικών Χωροφυλακής με το βαθμό του Ανθυπομοίραρχου. Τον ίδιο χρόνο προσχώρησε στη φιλοκομμουνιστική οργάνωση μόνιμων κατώτερων Αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων, η οποία λειτουργούσε παράνομα. Με υπόδειξή της φρόντισε και τοποθετήθηκε Διοικητής Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Σιάτιστας. Από κει , όπως είδαμε νωρίτερα, μαζί με τους χωροφύλακες που διοικούσε, βγήκαν στο βουνό και προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ και ένα μήνα αργότερα πήρε μέρος στη μεγάλη μάχη κατά των κατακτητών στο Φαρδύκαμπο, ως Διοικητής του ΙΙ Τάγματος του 27ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Ενώ λίγο πριν την απελευθέρωση η ΠΕΕΑ τον όρισε διοικητή της Εθνικής Πολιτοφυλακής Θεσσαλονίκης όπου διακρίθηκε όχι μόνο για την αποκατάσταση της ηρεμίας, της ασφάλειας και της καταστολής του κοινού εγκλήματος, αλλά και την αποτροπή πράξεων αντεκδίκησης.

Το μεταπολεμικό καθεστώς αντί ανταμοιβής για την υπέροχη πατριωτική του δράση, τον πέρασε από Έκτακτο Στρατοδικείο με την κατηγορία της.... λιποταξίας, επειδή αρνήθηκε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους κατακτητές . Μετά τη δίκη, εξορίζεται στη Σέριφο και από κει μεταφέρεται με άλλους αξιωματικούς στη Μακρόνησο. Τον κατηγορούν ότι έκανε διαλέξεις και προπαγάνδιζε τον κομμουνισμό. Δικάζεται 4 χρόνια. Μεταφέρεται σιδηροδέσμιος από φυλακή σε φυλακή και από νησί εξορίας σε νησί. Αποφυλακίζεται στις 30 Μάρτη 1952 και εξορίζεται στον Αϊ - Στράτη, όπου κρατήθηκε ως το 1963. Από τις κακουχίες, η υγεία του κλονίστηκε ανεπανόρθωτα. Πέθανε στις 3 Ιανουαρίου 1967, πιστός στα ιδανικά του και την ιδεολογία του.