Χρίστου Ζαφείρη: «Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων»

Ένα σημαντικό βιβλίο με πλούσια στοιχεία για την πορεία του εβραϊσμού 

Εβραίοι αντάρτες και αντάρτισσες του ΕΛΑΣ στη Δυτική Μακεδονία
μαζί με Χριστιανούς συναγωνιστές τους. Διακρίνονται: 1. Σ.Βαρσάνο,
2. Φ.Φλωρεντίν, 3. Λ.Ματαλόν, 4.  Μ.Καράσο και 5.  Λ.Καράσο 

Την παρουσίαση ενός πολύ σημαντικού βιβλίου του φίλου δημοσιογράφου και συγγραφέα Χρίστου Ζαφείρη, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στη 13 Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης το απόγευμα της Κυριακής και λίγο πριν πέσει η αυλαία της διοργάνωσης.

Πρόκειται για τον νέο ιστορικό και περιηγητικό οδηγό με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων», που συνέγραψε ο Χρίστος Ζαφείρης, το δωδέκατο μέχρι σήμερα βιβλίο του ιστορικής έρευνας για τη Θεσσαλονίκη και τον περιφερειακό ελληνισμό.

Το βιβλίο, παρουσίασαν στην αίθουσα «Πρόσφυγες» του περιπτέρου 13 της ΔΕΘ, οι συγγραφείς Γιάννης Καρατζόγλου και Λέων Νάρ, καθώς και ο εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος, επισημαίνοντας ότι  αποτελεί ίσως την πιο ολοκληρωμένη δουλειά του Χρίστου Ζαφείρη. Δεδομένου ότι «Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων», είναι μια συνοπτική και εικονογραφημένη παρουσίαση της ιστορικής πορείας και παρουσίας του εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης.

 Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, με διακυμάνσεις ακμής και παρακμής μέσα στον χρόνο, πορεύτηκαν αρμονικά με τα άλλα δύο πολυπληθή σύνοικα στοιχεία της πόλης (Τούρκους και Έλληνες) για πέντε αιώνες, ως τα μέσα του 20ου αι., δίνοντας τον πολιτιστικό και γλωσσικό τόνο στην πολυεθνική κοινωνία της πόλης.

Η οικογένεια Μοδιάνο

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια περιδιάβαση στους ιστορικούς σταθμούς των Εβραίων της πόλης και τη σεφαραδική παράδοση, στα εβραϊκά δρώμενα, τη γλώσσα και τη μουσική, στις μεγάλες προσωπικότητες, τις κοινωνικές και οικονομικές υποδομές, τις παραδοσιακές ενδυμασίες και γεύσεις, στις συναγωγές, τα σχολεία και τα σπίτια τους. Καταγράφεται η εγκατάσταση, η ακμή και το τέλος, με το ναζιστικό Ολοκαύτωμα, ενός λαού που συνέβαλε στην ανάπτυξη και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πολυπολιτισμικής πόλης.

Είναι ένας ιστορικός και περιηγητικός οδηγός, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και χάρτες, που μας ξεναγεί στο Εβραϊκό Μουσείο και στους τόπους της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ζωής των Θεσσαλονικιών Εβραίων, αλλά και στους χώρους της μνήμης και του μαρτυρίου τους. Ένας επίμονος «ξεναγός» που αρνείται τη Λήθη, συνοδοιπορεί με τη Συγκίνηση και τιμά τη Συλλογική Μνήμη.

Αβραάμ Μπεναρόγια

Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα κατά τον 19^ο και 20^ό αιώνα, ανέδειξε σημαντικές οικογένειες και προσωπικότητες, λογίους, δημοσιογράφους, συνδικαλιστές και επιχειρηματίες που συνέβαλαν στην αρμονική συνεργασία της πολυπολιτισμικής κοινωνίας της Θεσσαλονίκης και στην καλή φήμη της πόλης. Στις μεγάλες εβραϊκές οικογένειες της Θεσσαλονίκης περιλαμβάνονται οι Αλλατίνι, Φερνάντες, Μοδιάνο, Μισραχή, Μορπούργο, Σαΐας, Φλωρεντίν, Ρότσιλντ κ.ά. Δύο οικογένειες ιδιαίτερα, οι Αλλατίνι και οι Μοδιάνο, σφράγισαν με τη δράση και τη φήμη τους το εβραϊκό στοιχείο της πόλης κατά τον 19^ο και 20^ό αιώνα. Ενώ στις μεγάλες προσωπικότητες της εβραϊκής κοινότητας, κυρίαρχη θέση κατέχει ο ιδρυτής της «Φεντερασιόν», Αβράμ Μπεναρόγια (1887-1979), ένας από τους μεγαλύτερους σοσιαλιστές πολιτικούς του 20^ου αιώνα στα Βαλκάνια.

«Ηθικό χρέος» χαρακτηρίζει ο Χρίστος Ζαφείρης τη συγγραφική του συμβολή ως ένα «λιθαράκι για τη γνώση και την αναθέρμανση της συλλογικής μνήμης για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης.

Ο γιατρός Ζαν Αλαλούφ υπηρέτησε
ως ανθυπίατρος στον Ελληνικό Στρατό

Η συμμετοχή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στον πόλεμο του ’40 και την Αντίσταση

Ένα σημαντικό όσο και ελάχιστα γνωστό κεφάλαιο που αναδεικνύει μέσα από το βιβλίο του ο συγγραφέας, είναι η ολόθερμη συμμετοχή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στον πόλεμο του 1940 και στην Αντίσταση.

Κατά τον Ελληνο-αλβανικό πόλεμο (1940-1941) υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό εκατοντάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης σε ένα σύνολο 12.898 επιστρατευμένων Ελλήνων Εβραίων, πολλοί από τους οποίους σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν στο Αλβανικό μέτωπο στον πόλεμο κατά των Ιταλών.

Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ήταν πολλοί οι  Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που αντιδρώντας στη ναζιστική λαίλαπα, «βγήκαν στο βουνό» και εντάχθηκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις, συμμετέχοντας στο κοινό μέτωπο κατά των κατακτητών.

Έχουν καταγραφεί επίσημα 105 αντιστασιακοί Εβραίοι της πόλης, πολλοί από τους οποίους είχαν πολεμήσει στο Αλβανικό μέτωπο κατά των Ιταλών. Από αυτούς, 24 σκοτώθηκαν σε επιχειρήσεις της ελληνικής αντίστασης, ενώ 25 έχουν εκτελεστεί ως όμηροι από τους Γερμανούς. Ανάμεσα στους δραστήριους Εβραίους αντιστασιακούς, ήταν ο δημοσιογράφος Μπαρούχ Σιμπή, που αναδείχτηκε σε στέλεχος του ΕΑΜ της Αθήνα (στη φωτογραφία αριστερά)

Ο Αρμάντο Μπεζές, μετέφερε το τυπογραφείο του στο βουνό και τύπωνε
προκηρύξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.  Εδώ με τη γυναίκα του Μαρία το 1945

Ο Μανώλης Αρούχ

Ο Μαρσέλ Αντζαρή στρατιώτης στον πόλεμο

Ανάμεσα στους γενναίους  αντιστασιακούς από τη Θεσσαλονίκη, ήταν ο τυπογράφος Αρμάντο Μπεζές που μετέφερε το τυπογραφείο του στην «Ελεύθερη Ελλάδα», όπου τύπωνε αντιστασιακές προκηρύξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ο Ιωσήφ Νισήμ, που παρασημοφορήθηκε με την ανώτερη στρατιωτική διάκριση στο μέτωπο της Αφρικής.

Ήταν επίσης ο γιατρός-αντάρτης Μανώλης Αρούχ που έσωσε πολλές ζωές, οι διαφωτίστριες της αντιστασιακής οργάνωσης νεολαίας, της ΕΠΟΝ, Νταίζη Καράσο και Ντόρα Μπουρλά, η Φανή Φλωρεντίν που έδρασε στο ελληνικό αντάρτικο ως νοσοκόμα, ο Δαβίδ Μπρούδο, που υπηρέτησε στην επιμελητεία των ανταρτών κ.α.

Ο Ανρί Νεχαμά Καπόν, ήταν ένας από τους Εβραίους
της Θεσσαλονίκης που πήραν μέρος στην εξέγερση των
μελλοθανάτων στα κρεματόρια Μπιρκενάου το 1944

 Πλούτος περιεχομένων

Παραθέτουμε στη συνέχεια τον κατάλογο περιεχομένων του βιβλίου «Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων» για να αντιληφθεί κανείς τον τεράστιο πλούτο πληροφοριών που περιλαμβάνει το βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ

-Ευχαριστίες σελ. 10,

 -Οι σύνοικοι της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης, 16

-Ιστορικοί σταθμοί του Εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης, 26

-Η εγκατάσταση - Ρωμανιώτες και Σεφαραδίτες, 27

-Η περίοδος ακμής, 32

-Θρησκευτικές έριδες και το νέο «αίμα» των Ιταλοεβραίων, 34

-Δυτικότροπες επιρροές, 36

-Η «Φεντερασιόν», 38

-Σιωνισμός, 40

-Η πυρκαγιά του 1917 και η κατάσταση στον Μεσοπόλεμο, 42

-Η καταστροφή του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου, 44

-Στον πόλεμο και την Αντίσταση, 48

-Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, 50

-Η ανασυγκρότηση, 57

-Εβραϊκή κοινωνία και κουλτούρα, 60

-Εκπαίδευση, αθλητισμός και κοινωνική πρόνοια, 63

-Θρησκευτικές γιορτές και εβραϊκά έθιμα, 70

-Μεγάλες οικογένειες και προσωπικότητες, 75

-Η επιχειρηματική δραστηριότητα των Εβραίων, 82

-Η ισπανοεβραϊκή γλώσσα (Λαντίνο) και η γραφή της, 84

-Εβραϊκός Τύπος,

-87 Εβραϊκή ενδυμασία, 93

-Σεφαραδίτικα τραγούδια και μουσικές, 93

-Η εβραϊκή κουζίνα της Θεσσαλονίκης, 95

-Εβραϊκή αρχιτεκτονική κληρονομιά και μνημεία, 102

-Συναγωγές, 102

-Σχολεία-Ιδρύματα, 106

-Βιομηχανία - εμπορικές στοές - αγορές - τράπεζες - χαμάμ, 112

-Κατοικίες εβραϊκών οικογενειών, 128

-Κτίσματα του Μεσοπολέμου, 137

-Τόποι της εβραϊκής μνήμης και του Ολοκαυτώματος, 142

-Πλατεία Ελευθερίας, 142

-Το Μνημείο Ολοκαυτώματος, 144

-Παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, 145

-Συνοικισμός Βαρόνου Χιρς, 148

-Νέο εβραϊκό νεκροταφείο, 150

-Το πρώτο Μνημείο του Ολοκαυτώματος, 151

-Μνημεία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, 152

-Ντονμέδες, οι εξισλαμισμένοι Εβραίοι, 158

-Ο Σαμπεταϊσμός, 159

-Κοινωνικά χαρακτηριστικά, 160

-Επιφανείς Ντονμέδες, 161

-Καράκας και Καπαντζή, 161

-Η οριστική φυγή, 162

-Μνημεία, 164

-Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 172

-Εκθεματικές ενότητες - ξενάγηση, 173

-Βιβλιοθήκη - Οπτικοακουστικό κέντρο, 192

-Το Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, 195

-Βιβλιογραφία, 196

-Ευρετήριο μνημείων-τόπων, 200