Ο Ελιτισμός των Άγγλων

της Εύας Στάμου

Στο επίκεντρο των συζητήσεων από το βράδυ της Κυριακής, όπως είναι φυσικό, βρίσκεται η τελετή λήξης των Ολυμπιακών 2012. Όπως συνέβη και με την τελετή έναρξης οι γνώμες διχάζονται, με τους μισούς να χαρακτηρίζουν την τελετή βαρετή, δίχως έμπνευση, κιτς, και τους άλλους μισούς να μιλούν για ένα υπέροχο, σύγχρονο πάρτι.

Η πιο αστεία άποψη που ακούστηκε τόσο πριν από τρεις εβδομάδες, όσο και τώρα, είναι ότι οι Άγγλοι δεν έχουν κουλτούρα ή ιστορία, και συνεπώς τίποτα περισσότερο ή καλύτερο να δείξουν στην ανθρωπότητα από την μουσική βιομηχανία που βομβαρδίζει τον πλανήτη με ποπ χαζοτράγουδα.

Αυτό το οποίο δεν συζητάνε οι περισσότεροι σχολιαστές είναι το γιατί επέλεξαν οι διοργανωτές να προβάλλουν αυτή την όψη της αγγλικής κουλτούρας. Ίσως αυτό συμβαίνει επειδή θεωρούν ότι κάθε διοργανώτρια χώρα θέλει οπωσδήποτε να προβάλλει όσο περισσότερα μπορεί απ’ ό,τι καλύτερο έχει (όπως έγινε, λόγου χάριν, στις τελετές του 2004 και του 2008), κι ότι οι Άγγλοι απλώς αυτά έχουν, αυτά μας έδειξαν.

Λάθος. Όσοι διαχειρίζονται τέτοιες διοργανώσεις, όσοι καθορίζουν, με άλλα λόγια, τι είναι ‘θέαμα’, διαχωρίζουν τι είναι το άριστο με όρους καλλιτεχνικής πρωτοπορίας ή σύγχρονης αισθητικής, από το τι είναι αυτό που θα λειτουργήσει σε ένα μαζικό θέαμα που απευθύνεται στον ‘μέσο’ καταναλωτή, όπως αυτοί τον φαντάζονται.

Δεν αναζητούν σκηνοθέτη στους άξιους επιγόνους του Πίτερ Χωλ, δεν αναθέτουν την αρχιτεκτονική σύνθεση στον Norman Foster ή σε κάποιον άλλο, νεότερο, κάτοχο του Stirling Prize, δεν εκθέτουν στο γήπεδο τη συλλογή του Σαάτσι, ούτε χαραμίζουν τους χορευτές του Σάντλερς Γουέλς--κι από τους αμέτρητους εξαιρετικούς ηθοποιούς της βρετανικής θεατρικής σκηνής, δεν εμφανίζουν παρά δυο τρεις, εύκολα αναγνωρίσιμους στο ευρύ κοινό.

Θεωρούν ότι όποιος ενδιαφέρεται για όλα αυτά, δεν περιμένει να τα γνωρίσει στα πλαίσια ενός -έστω κορυφαίου- αθλητικού γεγονότος.  Τα αριστουργήματα της αγγλικής λογοτεχνίας, η Royal Shakespeare Company, το Royal Ballet Theatre, το πλήθος των επιστημονικών και τεχνολογιών ανακαλύψεων, τα διάσημα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, θα μπορούσαν να είχαν διαφημιστεί ποικιλοτρόπως. Αντί γι αυτό οι διοργανωτές επέλεξαν να φωτίσουν τα στοιχεία της ποπ κουλτούρας και της καθημερινότητας που έχουν κάνει τις τελευταίες δεκαετίες γνωστή την αγγλική κουλτούρα στον πολύ κόσμο, όπως την μουσική βιομηχανία, τους αθλητές-διαφημιστικά πρότυπα όπως ο Μπέκαμ, τις ταινίες του Τζαίημς Μποντ και του Μίστερ Μπιν, και φυσικά το αγγλικό χιούμορ, που προσπάθησαν να αναδείξουν με την αρωγή της ίδιας της Βασίλισσας.

Από ό,τι φαίνεται οι Άγγλοι έχουν αποφασίσει να επενδύσουν σε αυτά ακριβώς τα εκατομμύρια τουριστών που μελλοντικά θα αποφασίσουν ένα ταξίδι στη Βρετανία, όχι για να παρακολουθήσουν κάποια παράσταση στο Barbican, αλλά για να δουν το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων και τις υπόλοιπες ατραξιόν που πλασάρονται στον μέσο επισκέπτη.

Οι διοργανωτές απευθύνθηκαν στον μέσο θεατή-καταναλωτή προβάλλοντας όσα η χώρα παράγει στο παρόν στους τομείς της μόδας, της ποπ μουσικής, και του main stream κινηματογράφου. Οι τελετές έναρξης και λήξης ήταν σίγουρα διασκεδαστικές, αλλά δεν είχαν τίποτα από την καλλιτεχνική πρωτοπορία, την φρεσκάδα, ή την ευρηματικότητα της τελετής του 2004--όχι απαραίτητα επειδή οι Βρετανοί δεν μπορούσαν, αλλά επειδή για τους ιθύνοντες, οι Ολυμπιακοί αγώνες δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σημαντικό γεγονός μαζικής κουλτούρας που δεν απευθύνεται σε κάποια καλλιτεχνική ελίτ, αλλά στον Άγγλο που παρακολουθεί καθημερινά το Coronation Street.

Άλλωστε, σε τέτοια ζητήματα, ο ελιτισμός δεν είναι παρά η άλλη όψη του λαϊκισμού. Γι αυτό και στην τελετή λήξης την Βασιλική οικογένεια εκπροσώπησαν η προσιτή ‘κοπέλα του λάου’ Κέιτ, και ο Χάρυ, νεότερος εγγονός της Βασίλισσας,  ‘παιδί για όλα τα θελήματα’.

Από τη μία, αυτή ακριβώς η επιλογή των Βρετανών δείχνει μια νοοτροπία που κοιτάζει αφ’ υψηλού τον μέσο θεατή των αγώνων, μία νοοτροπία  που σνομπάρει κατά κάποιον τρόπο τις τελετές των Ολυμπιακών αγώνων που προηγήθηκαν και φαντάζομαι όσες θα ακολουθήσουν.

Από την άλλη, δείχνει μία χώρα με πραγματική αυτοπεποίθηση, που δεν χρειάζεται να κρυφτεί πίσω από το ένδοξο παρελθόν της γιατί εξακολουθεί να παράγει κουλτούρα στο παρόν. Πόσες Ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να ισχυριστούν το ίδιο εν μέσω οικονομικής κρίσης;