Όταν το Άγιον Όρος φιλοξενούσε το ΕΑΜ!

του Χρίστου Τελίδη στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ»

Οι εξαγγελίες του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) για κοινωνική αλλαγή, δικαιοσύνη και ελευθερία και οι αγώνες των ηρωϊκών ανταρτών του ΕΛΑΣ κατά των φασιστών κατακτητών, δεν άφησαν ασυγκίνητους τους μοναχούς της μοναστικής πολιτείας του Αγίου Όρους, ιδιαίτερα εκείνους που έδωσαν τη μάχη της επιβίωσης κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Στη Μονή Βατοπεδίου η κατάσταση είναι εκρηκτική. Οι νεαροί μοναχοί έχουν επαναστατήσει κατά των προϊσταμένων τους και ζητούν την αντικατάσταση της διοικούσας επιτροπής της Μονής ... Ο καθηγούμενος και η διοίκηση ζητούν με γράμμα τους την επέμβαση της Ιεράς Κοινότητας για την αποκατάσταση της ομαλότητας ...

Τα γεγονότα αυτά δεν αφορούν ούτε τον Εφραίμ ούτε το σήμερα ...

Εξελίσσονταν στις αρχές Δεκεμβρίου του 1944, τότε που πολιτικός διοικητής του Αγίου Ορους είχε αναλάβει ένας ... καπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο καπετάν Λάμπρος (Κύρκος Αικατερινάρης). Η πρώτη παναγιορείτικη σύσκεψη, που είχε γίνει στις 22 Οκτωβρίου 1944 στη βατοπεδινή σκήτη του Αγίου Ανδρέα στις Καρυές, λίγες μέρες πριν απελευθερωθεί από τους Γερμανούς η Θεσσαλονίκη, δρομολογούσε ριζοσπαστικές αποφάσεις, με πρώτη την αλλαγή του Καταστατικού Χάρτη που ίσχυε από το 1924, με την τότε αναθεώρηση του Συντάγματος.

Η εμφάνιση του ΕΑΜ στο Αγιον Ορος από τον Σεπτέμβριο του 1944 και οι εξαγγελίες του για κοινωνική αλλαγή, κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία δεν άφησαν ασυγκίνητους τους μοναχούς, ιδιαίτερα αυτούς που μόναζαν στα «εξαρτήματα», βρίσκονταν σε σύγκρουση με τις διοικήσεις των μονών που έλεγχαν το Αγιον Ορος -Κελλιώτικο ζήτημα- και είχαν δώσει την πολύ δύσκολη μάχη της επιβίωσης στη διάρκεια της Κατοχής. Τις ιδέες όμως αυτές τις ενστερνίζονταν και οι νεότεροι μοναχοί, που είχαν δει τους εκπροσώπους των 20 Μονών του Αγίου Ορους με την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα να στέλνουν επιστολή «προς την Αυτού Εξοχότητα του ένδοξου γερμανικού κράτους, Κύριον Αδόλφον Χίτλερ εις Βερολίνον» .

Οι Γερμανοί έφυγαν από το Αγιον Ορος τον Μάιο του 1944, αλλά οι άνδρες του ΕΛΑΣ εμφανίστηκαν στα τέλη Αυγούστου κι όταν στις 19 Σεπτεμβρίου έφτασε κι επίσημα στις Καρυές απόσπασμα του ΕΛΑΣ από 10 άνδρες, η Ιερά Κοινότητα για να τιμήσει το γεγονός αποφάσισε οι Καρυές και τα γύρω κελιά να σημαιοστολιστούν επί τριήμερο.

Εναν μόλις μήνα αργότερα το Αγιον Ορος ζούσε μοναδικές ... επαναστατικές στιγμές και οι εφημερίδες του ΕΑΜ φιλοξενούσαν ανταποκρίσεις «από το επαναστατημένο Αγιον Ορος», όπως έγραφαν πρωτοσέλιδα.

Η ίδια η Ιερά Κοινότητα, με το 145/133 έγγραφό της στις 18 Οκτωβρίου, έδινε οδηγίες προς τις Μονές για τη σύγκληση και συμμετοχή τους στην Α Παναγιορείτικη Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ.

Ολοι πλην Μονής Χιλανδαρίου. «Προκειμένου να τεθώσιν αι οργανωτικαί βάσεις της Οργανώσεως του ΕΑΜ εις ολόκληρον το Αγιον Ορος ...» όπως ξεκινούσε η επιστολή.

Εδινε μάλιστα οδηγίες πώς θα γίνει η ανάδειξη των αντιπροσώπων, όχι μόνο από τις Μονές αλλά και από όλα τα λεγόμενα Εξαρτήματα (σκήτες, κελιά κ.λπ.) με ανεξάρτητους αντιπροσώπους.

Η μοναδική για τα αγιορείτικα χρονικά -κοντά 10 αιώνες- Παναγιορείτικη Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ στις 22 Οκτωβρίου 1944, από την οποία απουσίαζε μόνο η Μονή Χιλανδαρίου, εξέλεξε αντιπροσωπευτικό προεδρείο των Αγιορειτών μοναχών με πρόεδρο τον ηγούμενο της Μονής Διονυσίου, αρχιμανδρίτη Γαβριήλ.

Ο χαιρετισμός του αντιπροσώπου της Ιεράς Κοινότητας, Χρύσανθου του Ιβηρίτη στη Συνδιάσκεψη, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τέθηκε επίσης το θέμα της αλλαγής του Καταστατικού Χάρτη, με ένθερμους υποστηρικτές τους αντιπροσώπους των Κελλιωτών, οι οποίοι εμφανίζονταν να αποδέχονται ενθουσιωδώς την ΕΑΜική κίνηση. Μια 16μελής επιτροπή ανέλαβε να ετοιμάσει τις προτάσεις για τις αλλαγές, ενώ εκλέχτηκε για πρώτη φορά 9μελής Θεματική Επιτροπή του ΕΑΜ στο Αγιον Ορος αποτελούμενη από μοναχούς με ... Πρώτο Γραμματέα τον ιερομόναχο Φιλόθεο τον Βατοπεδινό.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας του ΕΑΜ «ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ» που εκδιδόταν στον Πολύγυρο, τα ζητήματα που απασχόλησαν τη Συνδιάσκεψη ήταν η διαχείριση της περιουσίας των Μονών και η καταπίεση των μοναχών από τους ολιγάριθμούς προϊσταμένους κάθε Μονής καθώς και ο παραγκωνισμός των Κελλιωτών μοναχών από τους μοναστηριακούς.

Φιλοξενούσε επίσης συνέντευξη του Πρώτου Γραμματέα του ΕΑΜ στο Αγιον Ορος, μοναχού Φιλόθεου. Ανάμεσα στα άλλα ανέφερε πως εκείνο που νιώθουν είναι ότι το ΕΑΜικό κίνημα συνδυάζεται με τον αγώνα τους, πιστεύοντας ότι οι πραγματικά οργανωμένοι άνθρωποι είναι άνθρωποι του Ευαγγελίου, δηλ. της αγάπης, της ειρήνης και της αλληλεγγύης.

2η ΠΑΝΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ : Οι Βατοπεδινοί ψηφίζουν την αλλαγή του Καταστατικού Χάρτη

Οσο για τον Πολιτικό Διοικητή του Αγίου Ορους, τον καπετάν Λάμπρο του ΕΛΑΣ, άφηνε για λίγο τη θέση του για να εισέλθει από τους πρώτους με το τάγμα του στις 29 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη ενώ απελευθερωνόταν από τους Γερμανούς.

Στη Δεύτερη Παναγιορείτικη Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ στις 27 Δεκεμβρίου, εγκρίθηκε ο νέος Καταστατικός Χάρτης, στον οποίο είχε καταλήξει η 16μελής επιτροπή. Η Μονή Βατοπεδίου ήταν από αυτές που η πλειοψηφία των μοναχών της ψήφισε να εγκριθεί ο νέος Κ.Χ. όπως ακριβώς προτάθηκε, αλλά υπήρξαν και κάποια μοναστήρια που θεώρησαν ως αντικανονική την αλλαγή. Ιδιαίτερα όμως οι αντιπρόσωποι των Κελλιωτών και Σκητιωτών με απόλυτη ομοφωνία ζήτησαν την εφαρμογή του νέου Κ.Χ., ο οποίος όπως έλεγαν ικανοποιεί όλους, «καθόσον εξαιρουμένου του παλαιού ισόβιου, ανεξέλεγκτου και κληρονομικού προϊσταμένου, ούτε Σιγγίλιον ούτε Χρυσόβουλλον θα απένειμε τέτοια δικαιοσύνη».

Εκείνος ο Καταστατικός Χάρτης επιδίωκε να ανατρέψει την ιεραρχική δομή της συγκεντρωτικής διοίκησης του Αγίου Ορους και καταργούσε ένα ουσιαστικό μέρος της εξουσίας των Μονών, επιδιώκοντας μια τοπική αυτοδιοίκηση, που εξυπηρετούσε μόνο τα Εξαρτήματα, τα οποία πλέον έτσι ονομάζονται και εξασφάλιζε σ 'αυτά σχεδόν απόλυτη διοικητική , δικαστηριακή και περιουσιακή αυτονομία. Παράλληλα αποδυνάμωνε και υποβάθμιζε τις αρμοδιότητες της Ιεράς Κοινότητας και των άλλων μοναστηριακών οργάνων, όπως αναφέρει στο εμπεριστατωμένο βιβλίο του με τίτλο «Αγιον Ορος-Προσέγγιση στην πρόσφατη Ιστορία του» ο Δημήτρης Γ. Τσάμης (1986).

Ομως οι δυσμενείς εξελίξεις που ακολούθησαν συνολικότερα για το ΕΑΜ στους μήνες που ακολούθησαν καθόρισαν και την τύχη του νέου Κ.Χ. στο Αγιον Ορος. Τον Φεβρουάριο του 1945, τα μοναστήρια αγνόησαν τα περισσότερα το έγγραφο της Επιτροπής του ΕΑΜ να προχωρήσουν στην ανάδειξη νέων αντιπροσωπευτικών μοναστηριακών οργάνων με βάση τον νέο Κ.Χ.

Η Χωροφυλακή κυνήγησε Ελασίτες που κατέφυγαν τον Αθω
Στα δύσκολα Χρόνια του εμφυλίου που ακολούθησαν πολλοί αντάρτες του ΕΛΑΣ και άλλοι κυνηγημένοι για τα φρονήματά τους επιχείρησαν ΝΑ βρουν Καταφύγιο ΣΤΟ Άγιον Ορος.

Ομως όπως και αλλού τη λύση ανέλαβαν να δώσουν και στο Αγιον Ορος οι ένοπλες δυνάμεις της Χωροφυλακής. Στα τέλη του 1948 το Γενικό Επιτελείο Στρατού, φοβούμενο ότι θα προκαλούνταν διεθνής επέμβαση στο Αγιον Ορος, ανέθεσε στη Χωροφυλακή να καθαρίσει εντελώς τον Αθω από τους αντάρτες, όπως κι έγινε.

Ο καπετάν Λάμπρος, ο πολιτικός διοικητής του Ορους, από καιρό είχε καταφύγει στη Βοϊβοντίνα της τότε Γιουγκοσλαβίας και αργότερα στο Μπούλκες, όπως έγινε και με αρκετούς μοναχούς που υποστήριξαν ανοικτά το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ και αναγκάστηκαν κι αυτοί να φύγουν ως πολιτικοί πρόσφυγες.

Ενας τέτοιος φίλος, που ακούγεται αυτές τις μέρες να κατακεραυνώνει συχνά τον Εφραίμ, βρέθηκε από πολύ μικρός στις τάξεις της ΕΠΟΝ και ζήτησε μετά τον Εμφύλιο καταφύγιο σε ένα κελί κοντά στις Καρυές, όπου βρήκε την προστασία ενός γέροντα. Ομως το εκδικητικό μετεμφυλιακό κράτος τον ανακάλυψε και τον κυνήγησε.

Ετσι για να γλιτώσει αναγκάσθηκε για πάνω από δύο δεκαετίες να περιπλανηθεί από τη Βουλγαρία στην Αφρική και από εκεί να καταλήξει στη Δανία. Από τα μέσα της δεκαετίας επέστρεψε στο Αγιον Ορος και στο Κελί του γέροντά του, συνεχίζοντας μετά τον θάνατο του τελευταίου το έργο του.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΕΛΙΔΗΣ