Ελένη Σκούρα: Η πρώτη Ελληνίδα βουλευτίνα

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Τέτοιες μέρες, παραμονές Χριστουγέννων του 1952, πριν 68 δηλαδή χρόνια, το κόμμα του «Δημοκρατικού Συναγερμού» του Παπάγου, ανακοίνωνε ότι στις επαναληπτικές εκλογές που θα πραγματοποιούνταν στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης, θα ήταν υποψήφιά του η δικηγόρος Ελένη Σκούρα, η οποία στην εκλογική αναμέτρηση που στη συνέχεια έγινε στις 18 Ιανουαρίου 1953, εκλέχθηκε πανηγυρικά και αποτέλεσε την πρώτη γυναίκα βουλευτή στο ελληνικό κοινοβούλιο.

Βέβαια, οι γυναίκες είχαν αναμιχθεί με τα κοινά και είχαν εκλεγεί σε ανώτατα αξιώματα  ακόμη από την περίοδο της Κατοχής, καθώς στις εκλογές που είχαν γίνει στις 23 Μαρτίου και στις 30 Απριλίου του 1944 στην Ελεύθερη Ελλάδα και στις γερμανοκρατούμενες περιοχές, όπου είχαν ψηφίσει πάνω από 1.800.000 πολίτες, άνδρες και γυναίκες, είχαν εκλεγεί στο Εθνικό Συμβούλιο (τη Βουλή) της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (της κυβέρνησης του βουνού), έξι γυναίκες. Επρόκειτο για τις: Μαρία Σβώλου και Καίτη Νισυρίου – Ζεύγου, τη Χρύσα Χατζηβασιλείου, τη Μάχη Μαυροειδή από την Καλαμάτα, τη Φωτεινή Φιλιππίδη από τη Λάρισα και τη  δασκάλα  Ευγενία Μαυροσκότη από την Αιτωλοακαρνανία.

Παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με το πρώτο Σύνταγμα της χώρας του 1844  που όριζε στο άρθρο 3, ότι «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου»,  εντούτοις οι Ελληνίδες γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, με συνέπεια να παραμένουν γράμμα κενό οι ελπίδες για μια αλλαγή της κοινωνικής θέσης των γυναικών. Ενώ την περίοδο 1887 – 1888, ακούστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το σύνθημα «Ψήφος στη Γυναίκα».

Για πρώτη φορά το 1934, μετά την τροποποίηση της νομοθεσίας  περί δήμων και κοινοτήτων, δόθηκε η δυνατότητα στις γυναίκες να ψηφίσουν στις Δημοτικές εκλογές εκείνης της χρονιάς. Όμως, λόγω των δυσκολιών που υπήρχαν για την εγγραφή των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους, τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής και το μεγάλο αριθμό των αναλφάβητων γυναικών, μόνο 14.000 ήταν οι  γυναίκες που γράφτηκαν στους πρώτους εκλογικούς καταλόγους και από αυτές ψήφισαν στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1934 οι 12.000, εκ των οποίων οι 2.336 στην Αθήνα και οι υπόλοιπες 9.500 περίπου στις επαρχίες.

Και μόνο το 1944, το ανώτερο όργανο της πρώτης λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα, η ΠΕΕΑ, αναγνώρισε  τυπικά και ουσιαστικά την ισότητα της γυναίκας. Το ψήφισμα του Εθνικού Συμβουλίου των Κορυσχάδων έλεγε ρητά : «Όλοι οι Έλληνες, άνδρες και γυναίκες, έχουν τα ίδια πολιτικά και αστικά δικαιώματα». Το ψήφισμα του Εθνικού Συμβουλίου που είχε χαρακτήρα προσωρινού συνταγματικού χάρτη, αναγνώριζε  για πρώτη φορά τα ίσα πολιτικά δικαιώματα των δύο φύλων.

Η επαναληπτική εκλογή της Θεσσαλονίκης

Η Ελλάδα προσπαθούσε το 1952 να επουλώσει τις πληγές της από τον Εμφύλιο πόλεμο, με τους νικητές εκείνου του αδελφοκτόνου σπαραγμού να εφαρμόζουν σκληρά καταπιεστικά μέτρα, με χιλιάδες φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές, και με μία δολοφονία λίγους μήνες πριν που είχε προκαλέσει παγκόσμια κατακραυγή, την εκτέλεση στις 30 Μαρτίου 1952 στο στρατόπεδο του Γουδί, του λαϊκού ήρωα Νίκος Μπελογιάννη, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, μαζί με τρεις ακόμη συντρόφους του, τους Νίκο Καλούμενο, Δημήτρη Μπάτση και Ηλία Αργυριάδη.

Ψηφίζουν στην επαναληπτική εκλογή του 1953 στη Νέα Μηχανιώνα

 Στις εκλογές που έγιναν στις 16 Νοεμβρίου 1952, το δεξιό κόμμα του «Ελληνικού Συναγερμού» του Αλέξανδρου Παπάγου, με το πλειοψηφικό σύστημα που είχε καθιερώσει, θριάμβευσε στις εκλογές με 55% και 240 βουλευτές. Αν και είχε ψηφιστεί  επτά μήνες πριν νόμος, που έδινε το δικαίωμα ψήφου στον γυναικείο πληθυσμό, εν τούτοις δεν ψήφισαν οι γυναίκες επειδή δεν είχαν συνταχθεί ακόμη εκλογικοί κατάλογοι.

Λίγες μόνο ημέρες μετά την ορκωμοσία του, στις 7 Δεκεμβρίου 1952, πεθαίνει ο συναγερμικός βουλευτής Θεσσαλονίκης Βασίλειος Μπακονίκας, κι έτσι προκηρύσσεται αναπληρωματική εκλογή για τις 18 Ιανουαρίου 1953 στο Νομό Θεσσαλονίκης, που τότε περιελάμβανε και τη Χαλκιδική.

εφημερίδα Ελευθερία 20 Ιανουαρίου 1953

Η προεκλογική περίοδος ήταν ιδιαίτερα έντονη, καθώς εκτός από την υποψήφια του Συναγερμού Ελένη Σκούρα, τη βουλευτική έδρα διεκδικούσαν δύο πολύ ισχυρές προσωπικότητες, η γνωστή Θεσσαλονικιά Βιργινία Ζάννα από τη σύμπραξη των κομμάτων ΕΠΕΚ – Φιλελεύθεροι και ο πρόεδρος της ΕΔΑ, Γιάννης Πασαλίδης.

Η έκπληξη της Αριστεράς

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η Ελένη Σκούρα είχε λάβει 47.121 ψήφους, ο Γιάννης Πασαλίδης της ΕΔΑ είχε έρθει δεύτερος με 43.144 και η Βιργινία Ζάννα Τρίτη με 24.244 ψήφους. Λιγότερους ψήφους είχαν πάρει οι: Απόστολος Αηδονάς 10.559, Αντ. Ανωγειανάκης 6.017, Δημήτριος Θεοχαρίδης 2.565, Σταυρούλα Κωστοπούλου 2.494, Μερόπη Βασιλικού 1.949, και Αγγελική Τσάκωνα 1.535 ψήφους. Οι ψήφοι τους οποίους απέσπασε ο γιατρός Γιάννης Πασαλίδης είχαν προκαλέσει έκπληξη, καθώς εκείνη την εποχή η διωκόμενη Αριστερά είχε τεθεί από το επίσημο κράτος στο περιθώριο της πολιτικής ζωής του τόπου.
 Ένα χαρακτηριστικό εκείνης της εκλογής, ήταν η μεγάλη για την εποχή αποχή, που σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών έφτασε το 32,40%. 

Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 20 Ιανουαρίου 1953

Όπως έγραφε η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, την επόμενη ημέρα: «Οι Θεσσαλονικείς, και γενικώτερον οι ψηφοφόροι του Νομού Θεσσαλονίκης, είχαν πρώτοι χθες εξ όλων των Ελλήνων την τιμήν να ψηφίσουν και να αγωνισθούν διά την ανάδειξιν γυναικός εις το βουλευτικόν αξίωμα, κατόπιν της υποδείξεως γυναικών, ως επισήμων υποψηφίων υπό του Ελληνικού Συναγερμού και των συνεργαζομένων κομμάτων ΕΠΕΚ - Φιλελευθέρων. Η υπόδειξις γυναικών είχε βεβαίως δυσαρεστήσει μίαν μερίδα ανδρών οι οποίοι, μολονότι εδέχθησαν την χορήγησιν του δικαιώματος ψήφου εις τας γυναίκας, πάντως εθεώρουν υπερβολικήν την ταυτόχρονον παραχώρησιν εις το ασθενεές φύλον και του δικαιώματος τού εκλέγεσθαι. Τούτο άλλως τε κατεφάνη και εκ της σημαντικής αποχής των ανδρών από την ψηφοφορίαν». 
Κατ’ αυτό τον τρόπο,  η ελληνική Βουλή απέκτησε την πρώτη βουλευτίνα της. Όταν μάλιστα, κατά την πρώτη εμφάνισή της σε συνεδρία, ο Πρόεδρος της Βουλής την προσφώνησε «κυρία βουλευτής», προκλήθηκε ειδική συζήτηση για την καθιέρωση του «σωστού» όρου για τις γυναίκες-μέλη του Κοινοβουλίου, που προβλεπόταν να πληθύνουν.

Στην παρθενική της ομιλία στη Βουλή η Ελένη Σκούρα δήλωσε:

«Θα προσπαθήσω να πράξω παν το δυνατόν διά να φανώ ανταξία της εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων μου, τους οποίους θερμώς ευχαριστώ. Γνωρίζω ότι ως πρώτη και μοναδική γυναίκα εις την Βουλήν έχω μεγάλας ευθύνας και πολλά καθήκοντα. Είναι πολλά εκείνα που πρέπει να πράξωμεν υπέρ των Ελληνίδων, ιδίως εις τον τομέα της κοινωνικής μερίμνης»

Ποια ήταν

Η Ελένη Σκούρα είχε γεννηθεί στο Βόλο το 1896 και όταν τέλειωσε το Γυμνάσιο η οικογένεια της εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου παντρεύτηκε τον δικηγόρο Δημήτριο Σκούρα. Η Ελένη Σκούρα είχε αναπτύξει πλούσια κοινωφελή και πατριωτική δράση ιδιαίτερα κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη γερμανική κατοχή ως Πρόεδρος της "Φανέλας του Στρατιώτη". Το καλοκαίρι του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και φυλακίσθηκε μαζί με τον σύζυγό της και τον αδελφό της Απόστολο Παπαχρήστου. Για την πατριωτική της δράση τιμήθηκε μεταπολεμικά με το στρατιωτικό μετάλλιο "Εξαιρέτων Πράξεων" καθώς και με τον Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Ευποιίας. 

Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής, η Σκούρα ήταν δραστήρια στη Βουλή, αγόρευε κι έφερνε τροπολογίες. Ανέπτυξε πλούσια πολιτική δράση στους τομείς της ασφάλειας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της συνεργασίας, της ανάπτυξης και ειδικότερα των κοινωνικών θεμάτων, ενώ πάλεψε για την έννοια της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και της καταπολέμησης των όποιων διακρίσεων υπήρχαν.

Παρ’ όλα αυτά, πέθανε κυριολεκτικά στην ψάθα, καθώς μετά το θάνατο του συζύγου της, δεν έλαβε τη τιμητική σύνταξη που η πολιτεία της είχε υποσχεθεί, και έτσι το 1989 αναγκάστηκε να πουλήσει όλα τα παράσημά της για να μπορέσει να εισαχθεί στο Χαρίσειο νοσοκομείο. Τελικά πέθανε σε ηλικία ενενήντα ενός χρονών στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπου είχε μεταφερθεί βαριά άρρωστη.