Η γοητευτική ιστορία της συνοικίας Εξοχών μέσα από ντοκιμαντέρ

Το πιο διάσημο προάστιο της Θεσσαλονίκης του 19ου αιώνα, τη συνοικία των Εξοχών, εικονογραφεί το ντοκιμαντέρ της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, που θα προβληθεί την Τρίτη 28 Ιουνίου, στις 9 μ.μ., στην πλατεία του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Βασισμένο σε ερευνητικό πόνημα του Βασίλη Κολώνα, καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το ντοκιμαντέρ ανασυνθέτει την ιστορία της γοητευτικής συνοικίας της πόλης με τις επαύλεις και τις διώροφες κατοικίες αξιωματούχων, τραπεζιτών και βιομηχάνων, και αποδίδει την ατμόσφαιρα της κοσμοπολίτικης και πολυεθνικής φυσιογνωμίας της πόλης πριν από 130 χρόνια. Ταυτόχρονα, προβάλλει τη θεαματική αλλαγή του αστικού και οικιστικού τοπίου της Θεσσαλονίκης.

Το ντοκιμαντέρ έχει τίτλο «Η ιστορία της συνοικίας των Εξοχών, Θεσσαλονίκη (1885 - 1912)». Το σενάριο και η παρουσίαση είναι του Βασίλη Κολώνα, η σκηνοθεσία του Γιάννη Σανιώτη και η διεύθυνση παραγωγής του Κώστα Μπλιάτκα.

Η παρουσίαση της ταινίας θα γίνει με σκηνικό το θαλασσινό ορίζοντα του Θερμαϊκού Κόλπου, στον προαύλιο χώρο μεταξύ των δύο κτηρίων του Μεγάρου Μουσικής. Για τις ανάγκες της προβολής ο χώρος αυτός θα διαμορφωθεί σε υπαίθριο κινηματογράφο 300 θέσεων.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης θα μιλήσει ο Βασίλης Κολώνας, ο οποίος θα αναφερθεί στην αρχιτεκτονική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης κατά την εντός των τειχών και εκτός των τειχών ιστορία της, όπως και στη ραγδαία οικιστική εξέλιξη των ανατολικών περιοχών της πόλης. Σύντομο χαιρετισμό θα απευθύνουν η αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του ΟΜΜΘ, αρχιτέκτων, Αναστασία Λαδά, και ο πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, Σταύρος Ανδρεάδης.

Στην εκδήλωση θα συμμετάσχει επίσης τριμελές μουσικό σχήμα, το οποίο θα παρουσιάσει τζαζ συνθέσεις πριν από την προβολή, αλλά και έπειτα και απ΄ αυτήν, ενώ μετά το τέλος του ντοκιμαντέρ θα δοθεί μικρή δεξίωση για τους θεατές.

Η εκδήλωση διοργανώνεται με τη συνεργασία της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος και του συλλόγου «Οι Φίλοι της Νέας Παραλίας». Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.
Σκοπός της πρωτοβουλίας είναι να αποκτήσει νέα πνοή η πλατεία του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, να επαναπροσδιοριστεί η ταυτότητά της και να ενδυναμωθούν οι σχέσεις της ως δημόσιου χώρου με το κοινό της πόλης.

Η μικρή ιστορία της συνοικίας Εξοχών

Ως «συνοικία των εξοχών» θα μπορούσε πρόχειρα να ορισθεί από τον σύγχρονο καταγραφέα η περιοχή που ξεκινά απ΄τον Λευκό Πύργο και διασχίζει τις σημερινές οδούς Βασιλέως Γεωργίου και Βασιλίσσης Ολγας έως σχεδόν τη σημερινή διασταύρωση με την κάθετη στη θάλασσα οδό 25ης Μαρτίου, στη λεγόμενη «ανατολική» (ουσιαστικά νότια) πλευρά της Θεσσαλονίκης.

Η πρώτη αναφορά στις Εξοχές ως ξεχωριστή κατοικία -με το όνομα Χαμηδιέ προς τιμήν του σουλτάνου Α.Χαμήτ Β’- καταγράφεται, όπως διαβάζει κανείς, το 1885 σε ένα φορολογικό βιβλίο, το λεγόμενο Hulasa. Εκείνη την εποχή, η Θεσσαλονίκη ως σημαντική πόλη του οθωμανικού κράτους υποδέχεται τις δυτικού τύπου μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ, ενώ οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι αποκτούν ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους μουσουλμάνους. Η εντός των τειχών Θεσσαλονίκη δεν μπορεί να «αντέξει» την αύξηση του πληθυσμού που προκαλείται από την ανάπτυξη της πόλης και οι ευκατάστατοι, κυρίως, κάτοικοί της, ντόπιοι και Ευρωπαίοι, αναζητούν νέο «χώρο». Το πολιτικό περιβάλλον ευνοεί τις αλλαγές και με πρωτοβουλία των οθωμανικών Αρχών της πόλης ξεκινά η πρώτη επέκταση στα ανατολικά.

Σημείο αναφοράς των νέων πολεοδομικών παρεμβάσεων αποτελεί ο Λευκός Πύργος, στον οποίο κατέληγε η λεωφόρος Χαμηδιέ (σημερινή Εθνικής Αμύνης) και από εκεί ξεκινούσε η νέα παραθαλάσσια λεωφόρος που θα οδηγούσε στη συνοικία των Εξοχών (σημερινή Βασ. Γεωργίου-Βασ. Όλγας). Η κατεδάφιση των ΝΑ τειχών το 1890, ο σχεδιασμός υποδομών, όπως το ιππήλατο τραμ και τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, αλλά και ο εξωραϊσμός της περιοχής με δενδροφυτεύσεις, κήπους και «θρανία προς ανάπαυσιν των περιπατητών», μετατρέπουν τη συνοικία των Εξοχών από περιοχή παραθέρισης σε τόπο μόνιμης κατοικίας. Τα κριτήρια για τον τόπο εγκατάστασης ήταν κοινωνικά και οικονομικά σε αντίθεση με ό,τι ίσχυε στην εντός των τειχών Θεσσαλονίκη, όπου οι συνοικίες ήταν χωρισμένες ανά κοινότητα.

Στις Εξοχές η πρώτη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού σημειώνεται μετά την πυρκαγιά του 1890. Η πληθυσμιακή σύνθεση είναι ενδεικτική: ποσοστό 49% Έλληνες, 23% Εβραίοι, 17,6% μουσουλμάνοι, 4,3% Βούλγαροι και 5,7% ξένοι υπήκοοι, σε σύνολο 25.349 κατοίκων (σύμφωνα με την απογραφή του 1913 - έναν μόλις χρόνο μετά την απελευθέρωση της πόλης και μετα την αναγκαστική εγκατάλειψή της από τους Οθωμανούς αξιωματούχους, οι οποίοι πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της συνοικίας).

Η δεύτερη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των Εξοχών γίνεται μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917. Δημόσια και ιδιωτικά κτίρια της συγκεκριμένη συνοικίας, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, σχολεία και εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία, εκκλησίες και βιομηχανικά κτίρια, αλλά και ιδιόκτητες κατοικίες αξιωματούχων, τραπεζιτών, βιομηχάνων, ανώτερων δημοσίων υπαλλήλων και γνωστών οικογενειών της πόλης, που χάθηκαν ανεπιστρεπτί, κατεδαφίζονται τη δεκαετία του 1960, όταν και τη Θεσσαλονίκη σαρώνει η λαίλαπα της αντιπαροχής λιγότερο από έναν αιώνα μετά την ανάγερση και φιλοτέχνησή τους. Οι Εβραίοι έχουν εξαφανιστεί, πολλά κτίρια επιτάσσονται, άλλα εγκαταλείπονται... Το τραμ και ο λιθόστρωτος δρόμος ξηλώνονται ('57). Η υποβάθμιση της περιοχής βρίσκει πρόσφορο έδαφος και τα οικόπεδα δίνονται για ανοικοδόμηση. Η επιχωμάτωση της νέας παραλιακής δημιουργεί μεγάλες εκτάσεις γης και δίνει την ευθύγραμμη ανάπτυξη της παραλίας. Τα περισσότερα από όσα απομένουν, διασώζονται γιατί περιέρχονται στην κατοχή του Δημοσίου και σήμερα «συντρίβονται» ανάμεσα στις κακόγουστες και θηριώδεις πολυκατοικίες τής οδού Βασιλίσης Όλγας.