Γυάρος, η απομόνωση του χτες πνοή οράματος σήμερα

Μία άγνωστη πλευρά της Γυάρου θα ανακαλύψουν όσοι επισκεφθούν την έκθεση με τίτλο «Γυάρος, η απομόνωση του χτες πνοή οράματος σήμερα» από τις 18 Φεβρουαρίου έως τις 30 Μαρτίου 2017 στις αίθουσες εκθέσεων του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου.

Την έκθεση φωτογραφίας που έχει επιμεληθεί ο Θανάσης Κοττάς, συνδιοργανώνουν ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974, το WWF Ελλάς και το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Θεσσαλονίκης.Είσοδος ελεύθερη.

Φυσικό τοπίο που σου κόβει την ανάσα, μοναδικά είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, αλλά και ένα ιστορικό μνημείο στοιχειωμένο από τον ανθρώπινο πόνο. Αυτή είναι μία γεύση της έκθεσης φωτογραφίας «Γυάρος, η απομόνωση του χτες πνοή οράματος σήμερα» που θα πραγματοποιηθεί στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Θεσσαλονίκης. Tο νησί των Βόρειων Κυκλάδων υπήρξε τόπος μαρτυρίου για πάνω από 22.000 Έλληνες που κρατήθηκαν εξόριστοι και βασανίστηκαν για τις πεποιθήσεις τους.

Πέρα από τόπο μνήμης, από το 2013, η Γυάρος αποτελεί επίσηςτην καρδιά τουπεριβαλλοντικού προγράμματος ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE, που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας πρότυπης προστατευόμενης περιοχής πέριξ της Γυάρου από κοινού με τις κοινωνίες της Άνδρου και της Σύρου, με σεβασμό προς το περιβάλλον αλλά και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Το νησί με τη βαριά ιστορία εντάχθηκε στο Ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Νatura2000 το 2011, χάρη σε μία μοναδική και άγνωστη σε πολλούς αποικία: στις παραλίες και τις σπηλιές του ζει και αναπαράγεται περίπου το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού της απειλούμενης με εξαφάνιση Μεσογειακής Φώκιας, ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά της Ευρώπης.

Αυτή η αθέατη με γυμνό μάτιβόρεια πλευρά του νησιού έρχεται σε αντιδιαστολή με την μαρτυρικήνότια πλευρά όπου και βρίσκονται τα κτίρια των φυλακών. Χιλιάδες φυλακισμένοι βασανίστηκαν και υπέφεραν στο αφιλόξενο για τον άνθρωπο νησί, που αποτέλεσε τόπο εξορίας ήδη από τα Ρωμαϊκά χρόνια για να κλείσει πια τις πόρτες του το 1974, κλείνοντας έτσι και ένα μαύρο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας

Τον μοναδικό συνδυασμό φύσης και ιστορίας που κρύβει το Αιγαίο, θα ανακαλύψει κανείς όταν επισκεφτεί τη φωτογραφική έκθεση «Γυάρος, η απομόνωση του χτες, πνοή οράματος σήμερα» που συνδιοργανώνουν το WWFEλλάς, το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Θεσσαλονίκης και ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974. Το απέραντο αιγαιοπελαγίτικο γαλάζιο και οι απροσπέλαστες σπηλιές που οι φώκιες χρησιμοποιούν για καταφύγιο παντρεύονται με ασπρόμαυρες φωτογραφίες των φυλακών, σκίτσα των κρατουμένων και μοναδικές μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν στο κολαστήριο των φυλακών της Γυάρου.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 18 Φεβρουαρίου, ώρα 19:00. Η Ορχήστρα του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου θα πραγματοποιήσει μουσική εκδήλωση με αφηγήσεις από έργα λογοτεχνών και μουσικών εκείνης της περιόδου.  Η είσοδος είναι ελεύθερη. 

Νήσος Γυάρος: Τόπος μαρτυρίου

Η Γυάρος, χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από το 1947 μέχρι το 1952 και από το 1956 μέχρι το 1974 για πολιτικούς εξόριστους. Συνολικά, 22.000 Έλληνες πέρασαν και μαρτύρησαν, παραμένοντας εκεί για μήνες, για χρόνια, ακόμη και για πάντα.

Στην αρχή, η διαμονή γινόταν κυρίως σε σκηνές, στα πέντε στρατόπεδα που είχαν φτιαχτεί σε κάθε όρμο. Από τα χέρια των εξόριστων όμως έγιναν εκβραχισμοί και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων και οικοδομικές εργασίες, για να χτιστούν τελικά φυλάκια, πυροβολεία αλλά και οι κεντρικές φυλακές. Αυτές είναι ένα οικοδόμημα επίμηκες, ορθογώνιο και διαμορφώνεται σε τέσσερα επίπεδα. Είναι δε τόσο επιβλητικό που είναι αδύνατο να μην το προσέξεις προερχόμενος από την Σύρο ή την Τήνο. Βρίσκεται σε εκείνη την πλευρά και κοιτάει ανατολικά, όντας μία φυλακή παρόμοια με άλλες στη δυτική Ευρώπη.

Tο στρατόπεδο - φυλακή της Γυάρου

H Γυάρος, το μικρό αυτό νησί των Kυκλάδων ήταν κατά την αρχαιότητα κατοικημένο, αλλά οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν για να αποφύγουν (κατά τον Πλίνιο) τις επιθέσεις τεραστίων ποντικών. Xρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας από τους Pωμαίους και τους Bυζαντινούς. Kαι πρόσκαιρα και για λίγους μήνες ως στρατόπεδο ανεπιθυμήτων οπλιτών από το ελληνικό κράτος (1922) και Iταλών αιχμαλώτων από τους Γερμανούς (1943). Nα σημειωθεί ότι η κυβέρνηση Mεταξά είχε επιλέξει τη Γυάρο ως τόπο εξορίας, αλλά η υγειονομική επιτροπή που, με εντολή της, επισκέφθηκε το νησί το έκρινε ακατάλληλο.

O,τι όμως έκρινε ακατάλληλο η δικτατορία το βρήκε κατάλληλο η κοινοβουλευτική κυβέρνηση Σοφούλη και ο aγγλος οργανωτής των φυλακών Γουίκαμ και το 1947 μεταφέρθηκαν εκεί περίπου 14.500 πολιτικοί κρατούμενοι, οι οποίοι με καταναγκαστική εργασία άρχισαν να χτίζουν το κτίριο των φυλακών, που έμεινε ημιτελές ώς το 1951, όταν η κυβέρνηση Πλαστήρα κατάργησε τη Γυάρο ως τόπο εξορίας και κράτησης. Συνολικά από το νησί πέρασαν μεταξύ 1947 και 1950 18.000 κρατούμενοι. Tο 1949 υπήρχαν 8.111 , που ζούσαν κυρίως σε σκηνές, γιατί το κτίριο των φυλκών χωρούσε περί τους χίλιους. Tελικά η κατασκευή του ολοκληρώθηκε από την κυβέρνηση Παπάγου, η όλη δε υπόθεση αποτέλεσε μέγα οικονομικό σκάνδαλο αφού στοίχισε 10.700.000.000 δραχμές (713.000 δολάρια) χωρίς ουσιαστικά να πληρωθούν ημερομίσθια!

Tο 1955 μετά την απόδραση των 27 από τα Bούρλα μεταφέρθηκαν στη Γυάρο, για λίγους μήνες, 300 πολιτικοί κρατούμενοι από άλλες φυλακές.

H δικτατορία των συνταγματαρχών επαναχρησιμοποίησε τη Γυάρο από τον πρώτο ήδη μήνα. Στις 28.4.67 μεταφέρθηκαν εκεί οι πρώτοι 6.118 κρατούμενοι, οι οποίοι έφθασαν συνολικά τις 7.500. aπό αυτούς 1.000 έμεναν στο κτίριο των φυλακών και οι υπόλοιποι σε σκηνές. Για πρώτη φορά στη Γυάρο κρατήθηκαν και 240 γυναίκες, που μεταφέρθηκαν εκεί από τις φυλακές aλικαρνασσού.

Oι κρατούμενοι ζούσαν σε συνθήκες πειθαρχημένης διαβίωσης, που δεν διέφεραν ουσιαστικά από τη διαβίωση των φυλακισμένων, μολονότι κανείς τους δεν είχε καμιά καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου εις βάρος του. Mολονότι κατά τη διάρκεια της κράτησής τους δεν σημειώθηκαν οι βιαιοπραγίες και οι βασανισμοί της περιόδου του Eμφύλιου Πολέμου, οι κρατούμενοι υπέφεραν από τη στενότητα του χώρου, την έλλειψη νερού και το κακό σιτηρέσιο, τα φίδια και τα ποντίκια.

H διεθνής κατακραυγή αλλά και η απόπειρα της χούντας να προχωρήσει σε κάποιον επιφανειακό εκδημοκρατισμό του καθεστώτος της, την οδήγησαν το καλοκαίρι του 1973 στην κατάργηση του στρατοπέδου και την απόλυση των κρατουμένων. H ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Iωαννίδη είχε συνέπεια να χρησιμοποιηθεί και πάλι η Γυάρος σαν φυλακή για 44 πολιτικούς κρατούμενους, από τον Φεβρουάριο του 1974 και ώς την πτώση της χούντας.