100 Χρόνια από τη λεηλασία των κειμηλίων των βυζαντινών Μονών Τιμίου Προδρόμου Σερρών και Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου

Βασίλης Γιαννογλούδης, καθηγητής 4^ου ΓΕΛ Σερρών, αντιπρόεδρος Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.

Οι Μονές Τιμίου Προδρόμου Σερρών και Παναγίας Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου, διατηρούσαν βιβλιογραφικά εργαστήρια στα οποία εργάστηκαν μερικοί από τους πιο σημαντικούς βιβλιογράφους από την Παλαιολόγεια εποχή έως τον 15ο αιώνα. Ιδιαίτερα, όσον αφορά τη Μονή του Τιμίου Προδρόμου, όλα τα βιβλία, Κώδικες, χειρόγραφα και έντυπα που δημιούργησαν ή συγκέντρωσαν οι μοναχοί κατά τη διάρκεια επτά αιώνων, φυλάσσονταν στην βιβλιοθήκη της Μονής ως το 1917.

Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥΣ

Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (1916-1918)

Ο Τσεχικής καταγωγής και Αυστροουγγρικής υπηκοότητας Vladimir Sis, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Σόφιας, γνώστης της ελληνικής και λατινικής γλώσσας, που γνώριζε καλά την ανυπολόγιστη αξία των χειρογράφων, συλλαμβάνει, σχεδιάζει, οργανώνει και εκτελεί (με τη βοήθεια του βουλγαρικού στρατού κατοχής) σχέδιο συνολικής λεηλασίας των μονών της Βορείου Ελλάδος.

Σκοπός των Βουλγάρων: ο «αφελληνισμός της περιοχής» μέσα από την εξαφάνιση των γραπτών και πολιτιστικών ντοκουμέντων του Ελληνισμού, με άμεσο στόχο την ενσωμάτωση της περιοχής στη Βουλγαρία, υλοποιώντας τη συνθήκη του Αγ. Στεφάνου (3/3/1878).

27 Μαρτίου 1917

Αρχιμανδρίτου Νεοφύτου, Ηγουμένου Ι.Μ. Εικοσιφοίνισσας

«Μεγάλη Εβδομάς, εβδομάς των παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και των μοναχών. Την Μεγάλην Δευτέραν της εβδομάδος και ώραν 2 μ.μ. ο Βούλγαρος οπλαρχηγός Πανίτσας και ο Βλαδίμηρος Σις, Αυστριακός την καταγωγήν, Βούλγαρος υπήκοος αρχαιολόγος, καθηγητής του εν Σόφια Πανεπιστημίου και τυμβωρύχος των αρχαίων μνημείων εν Φιλίπποις κατά τον χειμώνα του 1916-17, ούτοι λέγω μετά τινων χωρικών Οθωμανών ήλθον εις την Μονήν… … Τα δε κλοπιμαία εκ της βιβλιοθήκης εις διάφορα χειρόγραφα εκ μεμβράνης και παπύρου εκ του Σκευοφυλακίου, εις ιερά άμφια βυζαντινής τέχνης χρυσά και αργυρά αντικείμενα αμυθήτου πλούτου και εις χρυσόβουλλα, σιγίλλια και τίτλους (φιρμάνια) ιδιοκτησίας και λοιπά αντικείμενα αρχαίας τέχνης πάντα ταύτα εφορτώθησαν εις 18 ημιόνους και μετεφέρθησαν εις Δράμαν».

28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1917: ΛΕΗΛΑΣΙΑ Ι. ΜΟΝΗΣ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Προδρομίτη Μοναχού Γαβριήλ Κουντιάδη, ο Βουλγαρικός στρατός αφού πρώτα είχε απαγάγει τους μοναχούς και τους οδήγησε σιδηροδέσμιους στη Βουλγαρία ως ομήρους-αιχμαλώτους, απογύμνωσε τις Μονές από σκεύη και κειμήλια ανεκτίμητης αξίας, εικόνες, σταυρούς, δισκοπότηρα, αρτοφόρια, καντήλια, βημόθυρα, δεσποτικό θρόνο, κ.α. και ολοκλήρωσε το έργο της λεηλασίας με την αρπαγή όλου του περιεχομένου της βιβλιοθήκης. Το αφαιρεθέντα της βιβλιοθήκης ήταν:

- τα επί μεμβράνης χειρόγραφα τουλάχιστον 100,

-τα χαρτώα πάνω από 200 και

-1500 περίπου τα έντυπα βιβλία. Ανάμεσά τους και ο Κώδικας Α΄ της Μονής, «το κτιτορικόν τυπικόν», ο Κώδικας Β΄(14ος αι.), άλλοι τρεις Κώδικες της Μονής (19ος αι.) καθώς και δέκα Νομοκάνονες.

Διοίκηση της Επισκοπής Σερρών

Σέρρες 18 Οκτωβρίου 1918

Προς την Αυτού Εξοχότητά του, Υπουργό Εξωτερικών

Λαμβάνω την τιμή να σας υποβάλω συνημμένο πίνακα των κλεμμένων, από τους Βούλγαρους, αντικειμένων του Μοναστηριού Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού: λειτουργικά σκεύη, ιερά άμφια, βιβλία, έπιπλα κτλ. Επισυνάπτω, επίσης, σχετικές αναφορές εξόριστων που επαναπατρίστηκαν και έδωσαν πληροφορίες για τα αντικείμενα αυτά που στην πλειοψηφία τους βρίσκονται τώρα στο μοναστήρι της Rila.

Διόδωρος Επίσκοπος Εκπρόσωπος της Επισκοπής Σερρών

Πίνακας των κλοπών που έγιναν από τους Βούλγαρους στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή

Α. Αφαίρεσαν από την εκκλησία Β. Αφαίρεσαν από το θησαυροφυλάκιο Γ. Αφαιρέθηκαν από τη βιβλιοθήκη

-8 ευαγγελιάρια χειρόγραφα σε περγαμηνή, από τα οποία τα 2 φέρουν μινιατούρες

- 95 χειρόγραφα σε περγαμηνή

-210 χειρόγραφα

-1272 έντυπα έργα

-1 αρχαίος κώδικας του κτήτορα της μονής «Κτητορικόν»

-1 αρχαίος κώδικας χρονολογημένος μετά το 1300 μ.Χ με διάφορα στοιχεία

-4 κώδικες της μονής, οι πλέον πρόσφατοι

-35 λίρες από το λογιστήριο

-1 παγκόσμιος χάρτης

-Όλοι οι τίτλοι ιδιοκτησιών της Μονής

Εκτός από τη λεηλασία των δύο ιστορικών Μονών Προδρόμου Σερρών και Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου, λεηλατήθηκαν και οι μονές της Ξάνθης :

ØΠαναγίας Αρχαγγελιώτισσας

- Παναγίας Καλαμούς

Γεώργιος Σωτηρίου

ΜΑΙΟΣ 1923:  ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

Ο καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών Γεώργιος Σωτηρίου, μετά την υπογραφή μεταξύ της Ελλάδος και της Βουλγαρίας της συνθήκης του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919), μετέβη στην Σόφια για τον επαναπατρισμό των κλαπέντων κειμηλίων το 1917 από τις Ιερές Μονές Εικοσιφοινίσσης και Τιμίου Προδρόμου Σερρών.

Από απόσπασμα επιστολής του κ. Σωτηρίου προς το Ηγουμενοσυμβούλιο της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης, 10 Φεβρουαρίου 1934, αναφέρεται: Γεώργιος Σωτηρίου «… μετέβην εις Σόφιαν κατά τον Μάιον του έτους 1923 προς παραλαβήν των υπό των Βουλγάρων συληθέντων χειρογράφων και κειμηλίων των Μονών Εικοσιφοινίσσης και Τιμίου Προδρόμου. Οι ζητηθέντες τότε αρμοδίως καθ’ όσον ενθυμούμαι, παρά των Μονών κατάλογοι δεν εδόθησαν, ηναγκάσθημεν δε εκ διαφόρων δημοσιευμάτων (Παπαγεωργίου, Ζησίου, Λαμπράκη) να συντάξωμεν προχείρους καταλόγους, οίτινες και πάλιν κατέστησαν ανωφελείς, καθ’ όσον οι Βούλγαροι είχον συσκευάσει εις κιβώτια τα προωρισμένα, συμφώνως τη συνθήκη του Νειγύ, ν’ αποδοθώσιν εις την Ελλάδα κειμήλια και ταύτα άνευ καταλόγων. Εν Βουλγαρία ηναγκάσθημεν μετά του πρεσβευτού κ. Ραφαήλ να παραλάβωμεν τα κειμήλια ως είχον, οι ιδιωτικαί δε ημών έρευναι εις Σόφιαν εις ουδέν απέληξαν…»

1923-1986:  ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ. ΑΠΟΚΡΥΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Ø Η Πρόσβαση στα χειρόγραφα επιτρέπεται μόνο με ειδική άδεια σε ελάχιστους Βούλγαρους επιστήμονες

 Ø Αλλεπάλληλες και διαχρονικές προσπάθειες Ελλήνων και ξένων επιστημόνων να εντοπιστούν, δεν είχαν αποτέλεσμα.

1986:

Χαράλαμπος Παπαστάθης και Αξίνια Τζούροβα

ΣΥΣΤΗΝΕΤΑΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΛΑΒΟΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «IVAN DUJCEV»

Μετά το θάνατο του ακαδημαικού και Βυζαντινολόγου Ivan Dujcev, αναλαμβάνει η Αξίνια Τζούροβα, ιστορικός της τέχνης (κόρη του Βούλγαρου υπουργού Εθν. Άμυνας) ως διαχειρίστρια της θέλησης του αποθανόντος, την πρωτοβουλία ιδρύσεως Ερευνητικού Κέντρου των Σλαβο-βυζαντινών σχέσεων. Έτσι μεταφέρονται τα κλαπέντα ελληνικά χειρόγραφα από τα «απόρρητα» υπόγεια της Ακαδημίας στο νεοιδρυόμενο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών στην οικία του Ivan Dujcev .

Βασίλειος Άτσαλος

1987: ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ Α.Π.Θ. – ΣΟΦΙΑΣ

Υπογράφεται το 1987 συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας μεταξύ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και του Πανεπιστημίου Σόφιας Sv. Kliment Ohridski, με σκοπό την έρευνα και καταλογογράφηση των ελληνικών χειρογράφων στη Βουλγαρία, ώστε να γίνουν προσιτά στο διεθνές επιστημονικό κοινό. Εκ μέρους του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συμμετέχουν οι καθηγητές:

-Βασίλειος Άτσαλος, Παλαιογράφος

-Βασίλειος Κατσαρός, Βυζαντινολόγος

-Χαράλαμπος Παπαστάθης, Εκκλησιαστικού Δικαίου

Βασίλειος Κατσαρός

1990: ΕΤΟΣ ΟΡΟΣΗΜΟ. ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ

Το μυστήριο των Ελληνικών χειρογράφων λύθηκε το 1990 όταν, σε διεθνές επιστημονικό συμπόσιο που διοργανώθηκε στη Σόφια, παρουσία Βουλγάρων και Ελλήνων επιστημόνων, αποκαλύφθηκε από τους Έλληνες καθηγητές (Β. Άτσαλος, Β. Κατσαρός, Χ. Παπαστάθης, από το Α.Π.Θ.) το επτασφράγιστο μυστικό και έγινε η ταυτοποίηση των ελληνικών χειρογράφων.

Από την επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στη Βουλγαρία

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015:

 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε επίσκεψη του στις 7-10 Νοεμβρίου 2015 στη Βουλγαρία, προκειμένου να τιμηθεί για διεθνείς πρωτοβουλίες του, καλεί την Βουλγαρική ανώτατη πολιτική ηγεσία να επιστρέψει τα κλεμμένα από την Ελλάδα εκκλησιαστικά κειμήλια. Πιο συγκεκριμένα ο Παναγιώτατος αναφέρει: «Ιδιαίτερα παρακαλούμε για τα ιερά κειμήλια από τις πατριαρχικές και σταυροπηγιακές μονές μας – την Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο και την Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών κ.ά., τα οποία δυστυχώς εκλάπησαν και δεν χρησιμοποιούνται στις λειτουργίες από τους φυσικούς ιδιοκτήτες τους, που αναμφισβήτητα αποτελεί αμαρτία »

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Απάντηση του ΥΠ. ΕΞ. κ. Νίκου Κοτζιά σε ερώτηση βουλευτή Δράμας για το θέμα επιστροφής των κλεμμένων χειρογράφων:

-«Το ζήτημα παραμένει ανοικτό»,

-«Το θέμα απασχολεί τα αρμόδια υπουργεία …»,

«Η διεκδίκηση … συνιστά προτεραιότητα της Ελλ. Κυβέρνησης»,

«Το ενδιαφέρον του Υπουργείου Εξωτερικών παραμένει συνεχές και αμείωτο».

Αντιπροσωπεία της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Αντιπροσωπεία της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.) με τη βουλευτή Σερρών κα. Αφρ. Σταμπουλή επισκέπτεται στις 6/11/2016 τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο και του θέτει το ζήτημα της επιστροφής των κλεμμένων χειρογράφων κλείνοντας 100 χρόνια από το έτος κλοπής

ΠΡΩΤΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΗ ΝΟΤΑ

Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στη Μακεδονία

ΕΘΝΟΣ 4/11/2016

«Ένα ανεκτίμητο βυζαντινό κειμήλιο, μια σπάνια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη 674 σελίδων, γραμμένη τον 9ο αιώνα, επαναπατρίζεται μέσω Αμερικής και παίρνει ξανά τη θέση της, έπειτα από έναν αιώνα, στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στη Δράμα, από όπου την είχαν αρπάξει Βούλγαροι το 1917, μαζί με πολλούς ακόμη ιστορικούς και εκκλησιαστικούς θησαυρούς. Ο «Κώδικας 1424» (Codex 1424), όπως ονομάζεται το κειμήλιο, αποτελεί το παλαιότερο πλήρες χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στον κόσμο, γραμμένο στα ελληνικά στη ρέουσα γραφή. Είχε πουληθεί στις ΗΠΑ -όπου κατέληξε- το 1920 από έναν Ευρωπαίο βιβλιοπώλη, και βρέθηκε στην κατοχή της Λουθηρανής Θεολογικής Σχολής του Σικάγου, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Η διοίκηση της Σχολής απάντησε θετικά μετά από πολλές προσπάθειες στο αίτημα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και θα παραδώσει το κειμήλιο στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο, σε εκδήλωση στις 15 Νοεμβρίου».

Η σπάνια Καινή Διαθήκη επαναπατρίσθηκε έπειτα από έναν αιώνα στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου