14 Ιουλίου 1941: Δημιουργείται ο «Οδυσσέας Ανδρούτσος», η πρώτη ανταρτοομάδα που εμφανίζεται στην Ελλάδα της Κατοχής

Βορειοελλαδίτες κομμουνιστές, εκτοπισμένοι στην Ακροναυπλία το 1938. Οι εξόριστοι
αποτέλεσαν τη μαγιά για την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος στη Μακεδονία

του Σπύρου Κουζινόπουλου*

14 Iουλίου 1941: Η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία», που είχε δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων, βγάζει στο βουνό Κερδύλια της Νιγρίτας την πρώτη ένοπλη ανταρτοομάδα, με επικεφαλής τον έφεδρο ανθυπολοχαγό του πυροβολικού Θανάση Γκένιο (Λασσάνη).

Ο θρυλικός καπετάν Λασσάνης

Το πρώτο αυτό ανταρτικό τμήμα σε όλη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ελλάδα, που είχε συγκροτηθεί με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, ονομάστηκε «Οδυσσέας Ανδρούτσος» και στους λίγους μήνες της ύπαρξής του, ανέπτυξε σπουδαία αντιστασιακή δραστηριότητα, ξεσηκώνοντας τους κατοίκους της περιοχής για την αποτίναξη της χιτλερικής σκλαβιάς.

Η οργάνωση «Ελευθερία», αμέσως μετά την ίδρυσή της, στις 15 Μαίου 1941, έστρεψε τη δραστηριότητά της σε τρεις τομείς: Στη δημιουργία οργανώσεων στους μαζικούς χώρους, στη συγκρότηση ημιστρατιωτικών οργανώσεων κατά συνοικία για τις μεγάλες πόλεις και κατά επαρχία για την ύπαιθρο και στη σύσταση ένοπλων τμημάτων σε κοντινούς προς τη Θεσσαλονίκη ορεινούς όγκους.

Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργούνται από την «Ελευθερία» δύο αντάρτικες ομάδες, μία στο Κιλκίς και άλλη μία στη Νιγρίτα. Στην περιοχή του Κιλκίς, συγκροτήθηκε η ένοπλη ομάδα «Αθανάσιος Διάκος», με επικεφαλής τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Χρήστο Μόσχο από την Άθυτο Χαλκιδικής, που πριν υπηρετούσε ως δάσκαλος στη Μαυροπλαγιά Κιλκίς. Υπαρχηγός ήταν ο Γιάννης Καριοφύλης (Στάθης) από τα Πορρόϊα Σερρών. Η ομάδα στην αρχή αποτελέστηκε από 20 άνδρες που χωρίστηκαν σε δύο τμήματα από δέκα άντρες η κάθε μία.

Στέργιος Μουδιώτης

Είχε προηγηθεί η δημιουργία στην περιοχή της Νιγρίτας της  ανταρτοομάδας, με την ονομασία «Οδυσσέας Ανδρούτσος». Η ομάδα αυτή, στην οποία είχαν καταταγεί εβδομήντα πέντε (75) άντρες, είχε ως αρχηγό της αρχικά τον παλιό κομμουνιστή Στέργιο Μουδιώτη, από την Ευκαρπία Νιγρίτας και από τον Σεπτέμβριο του 1941, τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Θανάση Γκένιο (Λασσάνη), ενώ υπαρχηγός της ήταν ο επίσης έφεδρος ανθυπολοχαγός, Περικλής Σταματόπουλος. Την όλη κίνηση στην περιοχή της Νιγρίτας, συντόνιζε από την πλευρά του Μακεδονικού Γραφείου ο Τέγος Αλεξανδρίδης. «Μαγιά» για την ανάπτυξη του «Οδυσσέα Ανδρούτσου, είχε αποτελέσει η ανταρτοομάδα την οποία είχε συγκροτήσει στη θέση «Κρυονέρι» των Κερδυλίων, ακόμη από τις αρχές του καλοκαιριού του 1941, ο έφεδρος λοχίας στο στρατό και εξόριστος κομμουνιστής στη Φολέγανδρο, Στέργιος Μουδιώτης.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, η ανταρτοομάδα των Κερδυλίων οργάνωσε μία συνδυασμένη επιχείρηση. Πιάνοντας κυριολεκτικά στον ύπνο τους  χωροφύλακες της Ευκαρπίας, κατάφερε να πάρει από τον αστυνομικό σταθμό αρκετό οπλισμό, ενώ στη διάρκεια της σύντομης μάχης που έγινε, σκοτώθηκε ένας χωροφύλακας και τραυματίστηκε άλλος ένας. Οι αντάρτες πριν αποχωρήσουν, όπως διηγήθηκε ο γιατρός Φίλιππος Φυλακτού, σκόρπισαν προκηρύξεις που άρχιζαν με το γνωστό τραγούδι των κλεφτών του ΄21: «Μάνα σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω, θα πάρω δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια». Αργότερα, τμήματα του «Οδυσσέα Ανδρούτσου», πήγαν στη Μαυροθάλασσα και αφού άνοιξαν τις εκεί αποθήκες τροφίμων, μοίρασαν τα τρόφιμα στους φτωχούς κατοίκους. Μία άλλη ομάδα των ανταρτών, με επικεφαλής τον Τέγο Αλεξανδρίδη,  πήγε στο Αηδονοχώρι, στις εγκαταστάσεις της ΕΤΥΕΜ, φόρτωσε σε ζώα και πήρε μαζί της διάφορα υλικά και εργαλεία τα οποία μετέφερε στο βουνό για να γίνουν φούρνοι, κρύπτες και μυστικές αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών.  

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, κάπου πενήντα αντάρτες του «Οδυσσέα Ανδρούτσου», με επικεφαλής τον αρχηγό τους Λασσάνη, μπήκαν στο χωριό Δάφνη και αφού αφόπλισαν τους πέντε (5) χωροφύλακες του εκεί αστυνομικού σταθμού, στη συνέχεια χτύπησαν τις καμπάνες και συγκέντρωσαν τους κατοίκους στην πλατεία. Εκεί τους μίλησε ο Λασσάνης για τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του αντάρτικου.  Οι ενέργειες αυτές ανησύχησαν σοβαρά τους Γερμανούς κατακτητές.

Ο Λασσάνης με τον Μάρκο Βαφειάδη

Στα τμήματα του «Οδυσσέα Ανδρούτσου» οι αντάρτες που είχαν καταταγεί, κατάγονταν κυρίως από τα χωριά της περιοχής Νιγρίτας, καθώς επίσης και δύο Νεοζηλανδοί, ο λοχαγός Σαμ με τον ιπποκόμο του, που είχαν αποκοπεί από τη μονάδα τους και κρύβονταν στην Ασπροβάλτα, περιμένοντας την ευκαιρία να φύγουν με κανένα καίκι για την Τουρκία.

Ήταν τέτοια η απήχηση που είχε η δράση του «Οδυσσέα Ανδρούτσου», ώστε γρήγορα εμφανίστηκαν και άλλες ανταρτοομάδες στα βουνά της περιοχής, ενώ καθοριστική ήταν η συμμετοχή στην εξέγερση της Δράμας, το Σεπτέμβριο του 1941.

Δυστυχώς εκείνη η πρώτη προσπάθεια ηρωϊκής πατριωτικής αντίστασης ανακόπηκε το 1941-1942, όταν οι κατακτητές οργάνωσαν εκτεταμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Όμως ο σπόρος για την εθνική ανεξαρτησία που είχε σπείρει η ανταρτοομάδα «Οδυσσέας Ανδρούτσος» έπιασε τόπο λίγο αργότερα όταν δημιουργήθηκε η κορυφαία εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση του ΕΑΜ, με τον στρατιωτικό της βραχίονα τον ΕΛΑΣ.

*Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου Δράμα 1941: Μια παρεξηγημένη εξέγερση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.