Ένα ταξίδι του θωρηκτού «Αβέρωφ» στη Θεσσαλονίκη πριν 72 χρόνια

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Μπορεί οι Θεσσαλονικείς να υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τον κατάπλου στο λιμάνι της πόλης του θωρηκτού «Αβέρωφ», ενός σκάφους-θρύλο του πολεμικού μας ναυτικού, όμως  το φημισμένο πλοίο δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται τη Θεσσαλονίκη, καθώς την είχε επισκεφτεί και πριν 72 ολόκληρα χρόνια, στις 27 Φεβρουαρίου 1945.

εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 28-2-1945

Στο καταδρομικό «Αβέρωφ», επέβαινε σ’ εκείνο το ταξίδι ο τότε Αντιβασιλιάς Δαμασκηνός σε μία προσπάθεια της κυβέρνησης Πλαστήρα να ενισχύσει τη θέση των λεγόμενων «αστικών δυνάμεων» στη Βόρεια Ελλάδα. Στην οποία, όχι μόνο δεν είχε σημειωθεί το παραμικρό, την περίοδο που η Αθήνα συνταράσσονταν με τα «Δεκεμβριανά», αλλά και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που είχε απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη από τους Ναζί κατακτητές, το τρίμηνο Νοέμβριος 1944-Ιανουάριος 1945 που είχε εγκαθιδρυθεί η ΕΑΜική εξουσία στην πόλη, είχε αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις για τον τρόπο επίλυσης βασικών προβλημάτων, όπως ήταν της σίτισης, της θέρμανσης του πληθυσμού το χειμώνα, της αντιμετώπισης του εφιάλτη της ανεργίας αλλά και της στέγασης των 300.000 προσφύγων που είχαν συρρεύσει στη Μακεδονική πρωτεύουσα από την Ανατολική Μακεδονία τα χρόνια της Βουλγαρικής Κατοχής.

Η άφιξη του «Αβέρωφ» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, που συνοδεύονταν από τα αντιτορπιλικά «Ναυαρίνο» και «Κανάρης», συνέπεσε με δύο σημαντικά γεγονότα που βρίσκονταν σε εξέλιξη εκείνες τις τελευταίες ημέρες του Φεβρουαρίου του 1945: Από τη μία, μόλις είχε ολοκληρωθεί η παράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ, σε εφαρμογή της Συμφωνίας της Βάρκιζας και από την άλλη μόλις είχε αρχίσει στο Ειδικό Δικαστήριο η δίκη των κουίσλιγκς της Κατοχής, με τον Τσολάκογλου, τον Ράλλη και τα άλλα λουλούδια του δοσιλογισμού να κάθονται στο εδώλιο του κατηγορουμένου.

Από την αποβίβαση του Δαμασκηνού στην παραλία της Θεσσαλονίκης

εφημερίδα Ελευθερία Θεσσαλονίκης
27 Φεβρουαρίου 1945

Η υποδοχή που είχε ετοιμασθεί στον Δαμασκηνό από τις αρχές της Θεσσαλονίκης, με τον κατάπλου του «Αβέρωφ» ήταν εντυπωσιακή, με τον Αρχιεπίσκοπο-Αντιβασιλιά  να διαβεβαιώνει στην ομιλία που εκφώνησε στην πλατεία Αριστοτέλους ότι η Ελλάδα «θα βαδίσει προς την δημιουργίαν, εν συντόμω χρονικώ διαστήματι, ομαλού εσωτερικού πολιτικού βίου».

Όργιο τρομοκρατίας

Βέβαια εκείνες οι διαβεβαιώσεις ηχούσαν παράταιρα, καθώς είχε αρχίσει ήδη η άγρια τρομοκρατία σε βάρος της Αριστεράς και των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης από τις παρακρατικές συμμορίες της δεξιάς και τα κρατικά όργανα. Μάλιστα, τη μέρα της άφιξης του υψηλού επισκέπτη, η εφημερίδα του ΕΑΜ Μακεδονίας Ελευθερία, δημοσίευε πρωτοσέλιδα έναν κατάλογο με συλλήψεις, τραυματισμούς, δολοφονίες και βανδαλισμούς κατά οπαδών της Αριστεράς στη Θεσσαλονίκη, στις 24 μέρες που είχαν μεσολαβήσει από την παράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ στις κυβερνητικές δυνάμεις.

Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ενώ προσέρχεται στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας

ΕΜΠΡΟΣ 2-3-1945

Αλλά και ο ίδιος ο Δαμασκηνός είχε δώσει δείγματα γραφής σ’ εκείνο το ταξίδι, όταν αρνήθηκε να δεχτεί την επίσκεψη του στρατιωτικού αρχηγού της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, στρατηγού Ευριπίδη Μπακιρτζή, αλλά και του Μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, που είχε αποκληθεί ως ο πνευματικός ηγέτης του αντιστασιακού κινήματος.

Μάλιστα με τον Μητροπολίτη Κοζάνης, συνέβη και το εξής χαρακτηριστικό: Τον είχε προσκαλέσει ο υπουργός Πρόνοιας Λεβαντής, να μεταβεί στη Θεσσαλονίκη από τη Βέροια όπου διέμενε εκείνο το διάστημα, για να παραστεί στην υποδοχή του Αντιβασιλιά Αρχιεπισκόπου. Όμως, όταν ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση και έφτασε στην πόλη, τότε τον συνέλαβαν και τον έθεσαν σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Μονή Βλατάδων. Και από εκεί, είχε πει σε έναν Άγγλο δημοσιογράφο που τον είχε επισκεφθεί αργότερα, την περίφημη φράση «ο Ιούδας δεν μπορεί να δικάσει τον Χριστό», εννοώντας ότι ενώ πλέον επέπλεαν οι συνεργάτες των Γερμανών και Βουλγάρων κατακτητών, καταδιώκονταν αλύπητα οι αγωνιστές της Αντίστασης.

εφημερίδα Λαϊκή Φωνή, 28 Φεβρουαρίου 1945

Η συνάντηση με αντιπροσωπεία του ΕΑΜ

Πάντως, παρά την άρνησή του να δεχτεί τις επισκέψεις του Μπακιρτζή και του Ιωακείμ, ο Αντιβασιλιάς-Αρχιεπίσκοπος συναντήθηκε, λίγες ώρες πριν αναχωρήσει από τη Θεσσαλονίκη, με αντιπροσωπεία της Επιτροπής Περιοχής Μακεδονίας του ΕΑΜ που αποτελούνταν από τους Δηλαβέρη, Αποστολίδη, Μπούρα και Παπαδημητρίου.

Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ, σε υπόμνημα που του κατέθεσαν, αλλά και προφορικά, διαμαρτυρήθηκαν για την κατασυκοφάντηση του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, τις παραβιάσεις της Συμφωνίας της Βάρκιζας εκ μέρους των κυβερνητικών οργάνων και το όργιο δολοφονιών, βίας και τρομοκρατίας κατά της Αριστεράς. 

Ο Αντιβασιλιάς-Αρχιεπίσκοπος επιθεωρώντας βρετανικό στρατιωτικό τμήμα στη Θεσσαλονίκη

Επίσης, διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την απομάκρυνση του μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, τη σύλληψη και την απομόνωσή του στη Μονή Βλατάδων, αλλά και την απελευθέρωση δωσιλόγων που είχαν συλληφθεί για τη συνεργασία τους με τους Ναζί κατακτητές.

Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής «ο Αντιβασιλέας εξέφρασε την κατάπληξή του για τις καταγγελίες, τόνισε ότι η συμφωνία της Βάρκιζας θα εφαρμοσθεί κατά γράμμα από την κυβέρνηση και ότι θα ληφθούν μέτρα για την αποκατάσταση της ομαλότητας και των δημοκρατικών ελευθεριών». Υποσχέσεις που φυσικά έμειναν μόνο στα λόγια, καθώς το κύμα της τρομοκρατίας το επόμενο διάστημα όχι μόνο δεν υποχώρησε, αλλά απεναντίας εντάθηκε, με αποτέλεσμα η χώρα να οδηγηθεί στον αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο.

Από το ημερολόγιο του "Αβέρωφ"

Οι νάρκες εμπόδισαν προσέγγιση στο Βόλο

Ο Ναύαρχος Βούλγαρης μπροστά στο "Αβέρωφ"

Είχε και ένα απρόοπτο εκείνο το πριν 72 χρόνια ταξίδι του «Αβέρωφ»: Στο πρόγραμμα του Δαμασκηνού ήταν μετά τη Θεσσαλονίκη να επισκεφθεί και το Βόλο. Μόλις όμως πλησίαζε, ειδοποιήθηκε ο κυβερνήτης του θωρηκτού με τον ασύρματο ότι λίγη ώρα πριν είχε προσκρούσει σε νάρκη και είχε βυθιστεί στα ανοιχτά του Παγασητικού, μεταξύ Σκιάθου και Ποντικονησιού,  το γαλλικό εμπορικό πλοίο «Λουσιέν Κουζί». Και καθώς υπήρχε φόβος μήπως υπήρχαν και άλλες νάρκες, ο αρχηγός του Ναυτικού, αντιναύαρχος Βούλγαρης, που συνόδευε τον Αρχιεπίσκοπο, τον συμβούλευσε να ματαιώσει την επίσκεψη στο Βόλο, όπως και έγινε.