Η τυχοδιωκτική εκστρατεία στην Ουκρανία πριν ένα αιώνα

Έλληνες στρατιώτες στην Ουκρανία

Πριν ένα και πλέον αιώνα, η Ελλάδα συμμετείχε με στρατιωτικό εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία, υπακούοντας στα κελεύσματα των συμμάχων χωρών Αγγλίας και Γαλλίας για την κατάπνιξη της επανάστασης των Μπολσεβίκων και της νεαρής τότε σοβιετικής εξουσίας. Ήταν μία εκστρατεία που όχι μόνο είχε σοβαρές ελληνικές απώλειες αλλά και αποτέλεσε, σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Σωτηρόπουλο το προμήνυμα «μυρίων κακών», δηλαδή της καταστροφής που επακολούθησε λίγα χρόνια μετά στη Μικρά Ασία.

Ήταν στις 7 Ιανουαρίου 1919 όταν οι πρώτοι Έλληνες στρατιώτες αποβιβάζονταν στην Οδησσό, ύστερα από την απόφαση της κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου να ενισχύσει την εκστρατεία των δυτικών κατά των μπολσεβίκων. Οι Μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις, αλλά στην ύπαιθρο οι τσαρικές και αντικομμουνιστικές δυνάμεις πρόβαλλαν ικανή αντίσταση.

Ριζοσπάστης 30 Νοεμβρίου 1918

Η αντιπολίτευση και ο Τύπος της εποχής είχαν επικρίνει τον Βενιζέλο για την απόφασή του να στείλει το εκστρατευτικό σώμα στη Μεσημβρινή Ρωσία. Σε μία σχετική συζήτηση στη Βουλή, στις 29 Νοεμβρίου (12 Δεκέμβρη) 1918, ο βουλευτής του ΣΕΚΕ Αρ. Σίδερις, τοποθετούμενος στο πλαίσιο σχετικής επερώτησής του, τόνιζε πως δεν έπρεπε «...να αναμιχθώμεν εις τα εσωτερικά άλλου λαού» και υποστήριξε πως ο πραγματικός στόχος της ουκρανικής εκστρατείας ήταν η «υποστήριξις των συμφερόντων εκείνων οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με οικονομικά χρηματιστικά συμφέροντα» και ολοκληρώνοντάς την ομιλία του τόνισε: «Εγώ, όμως δεν δύναμαι να ακολουθήσω εις τούτο την πλειοψηφίαν και δηλώ ότι διαμαρτύρομαι κατά της εκστρατείας αυτής, διότι την ευρίσκω και άδικον και ασύμφορον προς το συμφέρον του Κράτους και του Έθνους».

Ριζοσπάστης 13 Φεβρουαρίου 1919

Η συνολική δύναμη του ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος που αποφασίστηκε να σταλεί ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία ανερχόταν σε 35 χιλιάδες άνδρες, όμως δεν πρόλαβαν να μεταφερθούν και να πάρουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις παρά 23.351 στρατιώτες και αξιωματικοί

Η απόβαση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος έγινε χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Οταν όμως προχώρησαν προς το εσωτερικό για να καταλάβουν τις θέσεις που θα γίνονταν βάσεις για τις επιχειρήσεις τους ενάντια στους μπολσεβίκους, οι Ελληνες στρατιώτες συνάντησαν μεγάλη αντίσταση. Ο μπολσεβίκος Αταμάνος Γριγόριεφ επιτέθηκε με τις δυνάμεις του και ανάγκασε το ελληνικό σώμα να υποχωρήσει. Επίσης συνέταξε προκηρύξεις για να μοιραστούν στον Ελληνικό Στρατό, που ανάμεσα σε άλλα ανέφεραν:

«Ελληνες αξιωματικοί και οπλίτες! Δεν γνωρίζομε να εγένετο καμία εχθρική πράξη εκ μέρους του ρωσικού λαού εναντίον της χώρας σας (...) ο ρωσικός λαός εξηγέρθη κατά των τυράννων του και όχι μόνο ανέτρεψε το δεσποτικό μοναρχικό καθεστώς του τσάρου, αλλά και ίδρυσε νέα πολιτεία στηριζομένη όχι μόνο στην πολιτική ισότητα, αλλά και στην κοινωνική και οικονομική. Λυπούμεθα, λοιπόν, διότι σας βλέπουμε παρά το πλευρόν των Γάλλων κεφαλαιοκρατών και ιμπεριαλιστών (...) σας προειδοποιούμε ότι αν πολεμήσετε εναντίον μας, θα είναι σκληρή η τιμωρία σας»

Έλληνες ναύτες στην Οδησσό

Η αποτυχία της εκστρατείας

Ωστόσο, η συμμαχική απόβαση στη Ρωσία των μπολσεβίκων θα στεφθεί από πλήρη αποτυχία. Ήδη, μερίδα Γάλλων στρατιωτών που βρίσκονταν εκεί από τον προηγούμενο χρόνο, δείχνουν πλήρη απροθυμία να συγκρουστούν με τους τοπικούς πληθυσμούς και τα εργατικά σωματεία. Η εξέλιξη των μαχών δημιούργησε στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα ψυχολογία ηττοπάθειας και τρόμου. Ο εύζωνας Χρήστος Καραγιάννης αναφέρει στο ημερολόγιό του ένα περιστατικό για τη δολοφονία ενός Έλληνα στρατιώτη από τον Γεώργιο Κονδύλη. Όπως σημείωνε σχετικά: «ο διοικητής μας οργισμένος βγάζει το περίστροφό του και σκότωσε το παλικάρι μπροστά στα μάτια όλων μας. Κρίμα. Αυτός είναι ο Γεώργιος Κονδύλης». (Χρήστος Καραγιάννης, «Το ημερολόγιον Χρήστου Καραγιάννη 1918-1922», εκδ. «Απόστολος Αποστολόπουλος», Αθήνα, 1976, σελ. 51).

Τελικά οι ελληνικές μονάδες υποχώρησαν και παρατάχθηκαν στη δυτική όχθη του ποταμού Δνείστερου για να υπερασπίσουν την περιοχή της Βεσσαραβίας (σημερινή Μολδαβία) από τις επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού. Στην περιοχή της Κριμαίας παρέμεινε έως τις 14 Απριλίου 1919 το 2ο Σύνταγμα Πεζικού, όπου αντιμετώπισε αλλεπάλληλες επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού και κατέστειλε την εξέγερση των εργατών της Σεβαστούπολης, ενισχυμένους με γάλλους ναύτες, οι οποίοι είχαν στασιάσει. Τον Ιούνιο του 1919 το Α' Σώμα Στρατού προωθήθηκε στη Σμύρνη, όπου ο ελληνικός στρατός επιχειρούσε από τον Μάιο. Οι συνολικές απώλειες του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στη μεσημβρινή Ρωσία ανήλθαν σε 398 νεκρούς και 657 τραυματίες.

Η επιλογή του Ελευθέριου Βενιζέλου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία της Ουκρανίας δεν δικαιώθηκε από τα πράγματα. Οι εθνικές διεκδικήσεις σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία δεν εοδώθηκαν, αφού μεσολάβησε η Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ κόστισε βαρύτατα στις ελληνικές κοινότητες της νότιας Ρωσίας, που θεωρήθηκαν αμφίβολης νομιμοφροσύνης από τις σοβιετικές αρχές και πολλά μέλη της αναγκάσθηκαν να καταφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.

Ο διπλωμάτης Εμμανουήλ Καψαμπέλης αναφέρει στα Διπλωματικά Παρασκήνια ότι λίγο πριν από την εκστρατεία της Ουκρανίας, σε μία συνομιλία του με τον Βενιζέλο, εκείνος τον ρώτησε αν στην Ουκρανία υπάρχουν πολλοί Έλληνες, ώστε να μπορεί να ιδρυθεί εκεί Ελληνική Δημοκρατία. Ο Καψαμπέλης του απάντησε ότι οι Έλληνες της Ουκρανίας είναι ελάχιστοι. Και ο Βενιζέλος τότε, άφησε το βλέμμα του αμήχανο στο κενό. Κατάλαβε πως δεν μπορούσε να δικαιωθεί.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Κωνσταντίνο  Φωτιάδη, με την εκστρατεία στην Ουκρανία ο Βενιζέλος έγινε όργανο του αγγλογαλλικού ιμπεριαλισμού και έδειξε κατάπτυστη υποτέλεια. Όπως έγραψε συγκεκριμένα "δεν υπάρχει ούτε ένα εθνικό, ούτε ένα λογικό επιχείρημα να τον δικαιώσει, παρά η καπιταλιστική ταξική αλληλεγγύη εναντίον των λαών, που βάζει την τάξη πάνω απίο την πατρίδα, πάνω από τον λαό, πάνω από κάθε ιερό και όσιο". 

Πηγές:

-Γιάννης Κορδάτος, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμ. ΧΙΙΙ, εκδ. «20ός Αιώνας», Αθήνα, 1959, σελ. 521)

-Παύλος Α. Ζάννας (επιμ.), «Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919», «Ερμής», Αθήνα, 1982, σ. 151-152.

-Εφημερίδα Ριζοσπάστης, Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 1918.

-Κώστας Αυγητίδης, «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1999, σελ. 135

-Ορφέας Οικονομίδης, «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Ελληνες φαντάροι», «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τχ. 11/1977, σελ. 56

-Χρήστος Καραγιάννης, «Το ημερολόγιον Χρήστου Καραγιάννη 1918-1922», εκδ. «Απόστολος Αποστολόπουλος», Αθήνα, 1976, σελ. 51).

-Δημήτρης Καταϊφτσής, «Ελληνες στην Κριμαία του ρωσικού εμφυλίου πολέμου (1918-1921)», στο «Ιστορικά Θέματα», τ.119, σελ. 75

-Θωμάς Σίδερης, Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία, Εφημερίδα των Συντακτών, 21.02.2022.

-Εμμανουήλ Καψαμπέλης, Διπλωματικά Παρασκήνια, Πιγκουίνος, Αθήνα 1946.

-Κώστας Φωτιάδης, Η Μικρασιατική Καταστροφή, αφηγήσεις, μελετήματα, ντοκουμέντα, Καλοκάθη, Αθήνα 2022, σ. 140.

https://www.sansimera.gr/articles/382

http://www.mixanitouxronou.gr/i-symmetochi-tis-elladas-stin-ekstrateia-tis-oykranias