Γιάννης Πασαλίδης: Ο ευπατρίδης πολιτικός της Αριστεράς, ο "γιατρός των φτωχών", ο αγωνιστής

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Συμπληρώθηκαν φέτος 56 χρόνια από το θάνατο στη Θεσσαλονίκη μιας εμβληματικής μορφής, του αξέχαστου προέδρου της ΕΔΑ, Γιάννη Πασαλίδη. Ενός επιστήμονα και πολιτικού με ήθος και αξίες, σπουδαίου κοινοβουλευτικού άνδρα, που υπήρξε ενωτική φυσιογνωμία της Αριστεράς, υπερασπιστής των δικαιωμάτων του ποντιακού και όλου του προσφυγικού ελληνισμού, πρωτεργάτης της Εθνικής Αντίστασης, ανθρωπιστής γιατρός που τίμησε τον όρκο του Ιπποκράτη και απέκτησε επάξια τον τίτλο του «γιατρού των φτωχών», καθώς πρόσφερε αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του. 

Έγγραφο της Ασφάλειας για την επί 24ωρου βάσεως φυλάκιση ("επιτήρηση" κομψά) του Γιάννη 
Πασαλίδη στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας της χούντας στο σπίτι του. Αρχείο Σπ. Κουζινόπουλου

Ο πρόεδρος της ΕΔΑ, που πέθανε φτωχός, όπως όλοι οι ευπατρίδες πολιτικοί, χωρίς κανένα απολύτως περιουσιακό στοιχείο, είχε τεθεί από τη χούντα σε κατ' οίκον περιορισμό, ουσιαστικά φυλακισμένος στο σπίτι του,  από την πρώτη ημέρα επιβολής της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, μέχρι την ημέρα του θανάτου του, στις 15 Μαρτίου 1968, χωρίς ο ελληνικός λαός να μάθει το παραμικρό, καθώς η χούντα είχε απαγορεύσει να δημοσιευθεί το παραμικρό για τον μεγάλο πολιτικό της Αριστεράς..
  
Ποιός ήταν ο Γιάννης Πασαλίδης
Ο Γιάννης Πασαλίδης, Πόντιος την καταγωγή, γεννήθηκε στην Κουταΐδα του Καυκάσου, το 1885, από Σανταίους γονείς, φτωχούς αγρότες. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και χάρη στον αδελφό του που τον βοήθησε, άρχισε το 1896 τις σπουδές του στο ρωσικό γυμνάσιο της Τιφλίδας, κι όταν το τελείωσε, σπούδασε ιατρική στην Οδησσό, ενώ το πτυχίο Ιατρικής το πήρε από το πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, καθώς  είχε αποβληθεί από την Οδησσό λόγω πολιτικών φρονημάτων. Μιλούσε έξι γλώσσες αλλά λάτρευε την ποντιακή διάλεκτο και είχε τεράστια ευαισθησία απέναντι στον πολιτισμό και το λαό του Πόντου.
Με το αριστερό κίνημα συνδέθηκε πολύ νωρίς και το 1903, σε ηλικία 18 ετών, προσχώρησε στις τάξεις του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ). Ηταν οπαδός του Πλεχάνοφ αν και εκτιμούσε πολύ τον Λένιν. Ετσι, όταν το ΣΔΕΚΡ διασπάστηκε σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους,   την περίοδο των επαναστατικών αλλαγών στη Ρωσία, εκείνος ακολούθησε τους δεύτερους. Και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, εξελέγη βουλευτής στη Βουλή της Γεωργίας.

Η εφημερίδα Νέα Ζωή που εκδίδονταν από τον Πασαλίδη στη Γεωργία

Σημειώνεται ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1920, οι ελληνικής καταγωγής πολίτες της  Ρωσίας,  έφταναν τους 800.000, συγκεντρωμένοι κυρίως στην Ουκρανία, τον Καύκασο και τη Γεωργία. Και όταν εδραιώθηκε το σοβιετικό κράτος, στους περισσότερο συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς της Κριμαίας και του Καυκάσου, αναπτύχθηκε μια σοβαρή δραστηριότητα για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής και εθνικής φυσιογνωμίας τους. Στο πλαίσιο αυτό, εκδίδεται στο Νοβοροσίσκ, κατά το τέλος του 1920, η εφημερίδα Σπάρτακος, διευθυντής της οποίας ήταν ο «εκ Θεσσαλονίκης εργάτης Σακαρέλλος», ενώ στο Ροστόβ του Δον, εμφανίζεται η εφημερίδα Κομμουνιστής. 
Υπήρχαν όμως και έντυπα με διαφορετική πολιτική και ιδεολογική κατεύθυνση. Με σημαντικότερο, ίσως, από αυτά, τη Νέα Ζωή που από το 1918 ώς το 1921 υπήρξε το όργανο του ελληνικού τμήματος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γεωργίας (μενσεβίκοι) με έδρα το Σοχούμ, διευθυντή τον Γιάννη Πασαλίδη, αρχισυντάκτη τον Ι. Κ. Ιωσηφίδη, τακτικό συνεργάτη τον Π. Κ. Ιωσηφίδη και διαχειριστή τον Τ. Γ. Τσουλφά
Ο Γιάννης Πασαλίδης το 1914 παντρεύτηκε τη Μαρία Σπυράντη, με την οποία εγκαταστάθηκαν στο Σοχούμι του Καυκάσου και έκαναν τρία παιδιά. Εκείνη την περίοδο η δουλειά του και η κοινωνική του προσφορά τον έκαναν ιδιαίτερα γνωστό και αγαπητό. Παράλληλα με την Ιατρική και την ενασχόλησή του με την πολιτική, αντιπροσώπευε τον ελληνισμό του Καυκάσου στις επαφές με την ελληνική κυβέρνηση.
Το 1917, κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Πασαλίδης εκλέχτηκε βουλευτής στη Γεωργία με το κόμμα των μενσεβίκων κι έναν χρόνο αργότερα, το 1918, αναδείχτηκε πάλι βουλευτής στην τοπική Βουλή αναλαμβάνοντας καθήκοντα υπουργού επί των «εξωτερικών υποθέσεων».

Το "πείραμα" της Γεωργίας
Το πείραμα της μενσεβικικής Γεωργίας με εντελώς διαφορετικούς όρους από αυτούς που ακολουθούσαν οι μπολσεβίκοι έγινε κατορθωτό χάρη στην ανοχή της Σοβιετικής Ρωσίας. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο εγγονός του Πασαλίδη, Γιάννης Νισύριος, είχε πραγματοποιηθεί συνάντηση μεταξύ της μενσεβικικής κυβέρνησης της Γεωργίας και της ηγεσίας της Σοβιετικής Ρωσίας υπό τον Λένιν.
Γράφει ο Νισύριος: «Ο Λένιν, όπως διαπίστωσε ο Πασαλίδης, ήταν διαλλακτικός και κατανόησε τις απόψεις τους, ακούγοντας με προσοχή και εποικοδομητική διάθεση τα επιχειρήματά τους, παρά την αναμφισβήτητη επιρροή και εξουσία, που δικαιωματικά είχε αποκτήσει. «Ξεκινήστε εσείς όπως νομίζετε, να δούμε ποιος θα φτάσει πιο γρήγορα στον στόχο», είχε πει τότε. Ο Πασαλίδης εκτίμησε πολύ τη στάση του Λένιν και υπενθύμιζε παντού και πάντοτε αυτή τη φράση.
Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων και στη Γεωργία, ύστερα και από την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων, ο Πασαλίδης φεύγει στο Βερολίνο και παραμένει εκεί για έναν χρόνο. Το 1923, λίγο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, και ως διευθυντής του Ρωσικού Μαιευτηρίου Θεσσαλονίκης για μια επταετία προσφέρει κοινωνικό έργο.  Εκεί, άσκησε αφιλοκερδώς το ιατρικό λειτούργημα και απέκτησε το προσωνύμιο «ο γιατρός του λαού». Όπως πολύ αργότερα θα πει ο στενός του συνεργάτης στην ΕΔΑ, Ηλίας Ηλιού: «Ήταν ο γιατρός της αριστοκρατίας της πόλης, αλλά ξεγεννούσε δωρεάν τις γυναίκες της φτωχολογιάς.»

Αγγελία στην εφημερίδα Μακεδονία στις 5 Μαρτίου 1923

Εκείνη την περίοδο, ο Πασαλίδης ιδρύει το «Σύλλογο Καυκασίων Θεσσαλονίκης» και εκδίδει το περιοδικό "Μακρινές φωτιές".  Όταν στις 23 Σεπτεμβρίου 1923 πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη Συνέδριο Καυκασίων Προσφύγων,  με Πρόεδρο τον Δ. Ευθυμιάδη και Αντιπρόεδρο τον Πασαλίδη, με σκοπό, τον καθορισμό της πολιτικής κατεύθυνσης των Καυκασίων, ο Γιάννης Πασαλίδης θα τονίσει: «[…] εδώ όλα σχεδόν τα κόμματα τα πολιτικά δεν έχουν διαμορφωθεί εισέτι εις κόμματα αρχών, αλλά φέρουν χαρακτήρα προσωπικόν, μας είναι πολύ δύσκολον να εκλέξωμεν οριστικώς ένα, με το οποίον να συνεργασθώμεν. […]Αλλ’ επειδή και ημείς μόνοι μας δεν είμεθα εις θέσιν να επιτύχωμεν εκείνο που θέλομεν κατ’ ανάγκην θα ζητήσωμεν την υποστήριξιν και άλλων, εκ των οποίων πρώτοι είναι οι ομοιοπαθείς αδελφοί μας Πόντιοι, Θράκες και Μικρασιάται, τα συμφέροντα των οποίων ταυτίζονται με τα δικά μας.[…]». 
Είμαστε ακόμα στο 1923 όταν ο Πασαλίδης προσεγγίζει το πολιτικό ρεύμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και εκλέγεται ως ανεξάρτητος σοσιαλιστής βουλευτής Θεσσαλονίκης με 41.397 ψήφους,  εκπροσωπώντας στη Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923 τους πρόσφυγες.
Τρεις ημέρες μετά από εκείνες τις εκλογές, στις 19 Δεκεμβρίου 1923, ο Καυκάσιος πολιτικός, είναι οργανωτής, μαζί με τους Γ. Χατζηκυριάκο, Κων. Αγγελάκη, Α. Μπιράκη, Λ. Ιασωνίδη, Ε. Γονατά του μεγάλου λαϊκού συλλαλητηρίου στην πλατεία του Λευκού Πύργου, με αίτημα την κατάργηση της βασιλείας και την απομάκρυνση από την Ελλάδα της δυναστείας των Γλύξμπουργκ.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο, ο ανεξάρτητος βουλευτής Θεσσαλονίκης, εκφράζει σοσιαλιστικές θέσεις για το Προσφυγικό . Πρόσφυγας ο ίδιος , εμφανίζεται ως πληρεξούσιος του ελληνικού λαού και υπερασπίζεται τα συμφέροντα ντόπιων και προσφύγων χωρίς καμιά διάκριση. Και είναι ο πρώτος που επισημαίνει ότι το σοβαρότερο θέμα με το οποίο έπρεπε να ασχοληθεί η χώρα, ήταν το προσφυγικό. Καθώς το πρόβλημα αυτό, μόνο ως τμήμα του ευρύτερου κοινωνικού βίου μπορούσε να αντιμετωπιστεί, μια και ήταν στενά δεμένο με το αγροτικό ζήτημα και το οικονομικό πρόβλημα του τόπου. Άρα, απαιτούνταν μια γενναία αγροτική μεταρρύθμιση, με τη δωρεάν διανομή κτημάτων σε ντόπιους και πρόσφυγες.

Συμμετοχή στην ίδρυση της "Ελευθερίας"
Αργότερα, υπήρξε ο ιδρυτής του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, ενώ μόλις οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα, επιβάλλοντας τον μεσαίωνα της χιτλερικής Κατοχής, ένα μήνα μετά την κατάκτηση της χώρας, ο Γιάννης Πασαλίδης πρωταγωνίστησε στη δημιουργία, στη Θεσσαλονίκη, της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης Ελευθερία που έχει καταγραφεί ως η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη.  Ιδρυτές της οργάνωσης "Ελευθερία", στις 15 Μαίου 1941, ήταν εκτός του Πσαλίδη, ο γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, Απόστολος Τζανής, ο γραμματέας της ΟΚΝΕ Μακεδονίας-Θράκης, Σίμος Κερασίδης, καθώς επίσης ο δικηγόρος Θανάσης Φείδας ως εκπρόσωπος του "Αγροτικού Κόμματος", ο Γεώργιος Ευθυμιάδης από τη "Δημοκρατική Ένωση", καθώς και ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, που ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος της οργάνωσης. 
Όπως μας εξιστορούσε μετά τη μεταπολίτευση η Νίνα Πασαλίδιου-Νισυρίου, κόρη του αείμνηστου προέδρου της ΕΔΑ, τις πρώτες κιόλας μέρες της Κατοχής, επισκέπτονταν συνέχεια το σπίτι τους και συζητούσε με τον πατέρα της, ένα από τα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης "Ελευθερία", ο μηχανικός των μύλων "Αλατίνι", Νίκος Δηλαβέρης, αργότερα γραμματέας του ΕΑΜ ΜΑκεδονίας. "Δεν άκουγα τις συζητήσεις τους, δεν ήταν όμως δύσκολο να καταλάβω το αντικείμενο των συνομιλιών τους", έλεγε η Νίνα Πασαλίδου-Νισυρίου.
Όταν αργότερα θα δημιουργηθεί το ελληνικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο,  το Σοσιαλιστικό Κόμμα ήταν ένας από τους σχηματισμούς που προσχώρησαν στο ΕΑΜ και ο Γιάννης Πασαλίδης αναδείχθηκε ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ. Για εκείνη την υπέροχη αντιστασιακή του δράση, ο Πασαλίδης θα συλληφθεί από τους Γερμανούς και θα φυλακιστεί στο κάτεργο του Γεντί-Κουλέ. 
Μετά την απελευθέρωση, ο πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, παρά τις δυσκολίες που ασντιμετώπιζε το αριστερό κίνημα, εξ αιτίας της επέμβασης των βρετανών στην αρχή και στη συνέχεια των αμερικανών, είναι αντίθετος με την πολιτική του ένοπλου αγώνα και διαχωρίζει τη θέση του από την πολιτική του Ζαχαριάδη.

Υποδοχή των εξόριστων βουλευτών από τον πρόεδρο και μέλη της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ, 10-11-1951. Διακρίνονται οι: Μιχάλης Βουρνάς, Κώστας Γαβριηλίδης, Ηλίας Ηλιού, Γιάννης Ιμβριώτης, Μιχάλης Κύρκος, Λυκούρης Μ., Μάντακας Μ., Μαριόλης Κ., Μπασιάκος Κ., Παρτσαλίδης Μήτσος (Μόας), Πασαλίδης Ιωάννης, Πρωϊμάκης Μανώλης, Σαράφης Στέφανος, Τσόχας Νίκος, Χατζής Μιχάλης. 

H ίδρυση της ΕΔΑ
Μετριοπαθής, προσηλωμένος στον κοινοβουλευτισμό αλλά και στην ερνότητα όλων των δυνάμων ης Αριστεράς, έχαιρε σεβασμού και εκτιμήσεως. Με δική του πρωτοβουλία, ιδρύεται το 1951 η ΕΔΑ, από συνασπισμό κομμάτων (και του δικού του) και ο Γιάννης Πασαλίδης ορίζεται ομόφωνα ως ο πρόεδρός της. Οι άοκνες προσπάθειές του για τη «συγκρότηση μιας δημοκρατικής Αριστεράς, που θα διασφαλίσει με τους αγώνες της και στη χώρα μας γαλήνη και λευτεριά», είχαν τελεσφορήσει. Ως πρόεδρος της ΕΔΑ και ως βουλευτής θα πρωταγωνιστήσει μέχρι το 1967.
Το ιδρυτικό για τη δημιουργία της ΕΔΑ το υπέγραφαν: ο Γιάννης Πασαλίδης (Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος), Μιχάλης Κύρκος (Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα), Δημήτρης Μαριόλης (Δημοκρατικός Συναγερμός),  Ιωάννης Κοκορέλης (Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών).

  
Εκπληκτική ομοιότητα με το σήμερα
Τα όσα έλεγε ο πρόεδρος της ΕΔΑ στην προεκλογική συγκέντρωση των Αθηνών, που πραγματοποιήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1951, παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες με τη σημερινή εποχή. Καθώς όπως σημείωνε ο Γιάννης Πασαλίδης:

 Η πολιτεία των κυβερνήσεων της εξαετίας (1945 έως 1951 δηλαδή) υπήρξε πολιτεία των καταχρήσεων, της ηθικής καταπτώσεως και διαφθοράς που υποδούλωσε την χώρα μας στα ξένα συμφέροντα, κατήργησε τις συνταγματικές ελευθερίες και ωδήγησε τον λαό μας κάτω από τους υπέρογκους εξοπλισμούς, στην οικονομική εξαθλίωση. [...] Η ΕΔΑ θα επιδιώξει ίση φιλία με όλες τις Δυνάμεις που αναγνωρίζουν και σέβονται την ανεξαρτησία της Ελλάδας και τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού».
Τέσσερις μέρες νωρίτερα, στις 3 Σεπτεμβρίου 1951, μιλώντας ο πρόεδρος της ΕΔΑ Γιάννης Πασαλίδη στην προεκλογική συγκέντρωση της ΕΔΑ στην πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης , η οποία παρά την αστυνομοκρατία και μεγάλη ήταν, αλλά και ενθουσιώδης, τόνιζε:
«Εμείς είμαστε οι Έλληνες που αγωνιζόμαστε για τα δίκαια του λαού μας. Εμείς είμαστε οι Έλληνες που δοξάζουμε τον Παρθενώνα σαν ενσάρκωση του ελεύθερου πνεύματος του Ελληνισμού, που είναι ολότελα αντίθετο προς το σκοτεινό πνεύμα που συμβολίζει η Μακρόνησος. Εμείς είμαστε οι Έλληνες που δοξάζουμε την βασανισμένη Ελλάδα, και τρεις φορές θα δοξάσουμε την Ελλάδα της ειρήνης, της δημοκρατίας, της αμνηστίας».

Η μεγάλη επιτυχία των εκλογών του 1958
Στις πρώτες κιόλας εκλογές, που πήρε μέρος η ΕΔΑ, στις 9 Σεπτεμβρίου 1951, η ΕΔΑ κέρδισε 180.640 ψήφους και ποσοστό 10,57%, κατακτώντας 10 έδρες. Ενώ κορυφαία του στιγμή ήταν οι εκλογές του 1958, όταν η ΕΔΑ έλαβε 24% και ο Πασαλίδης με 79 βουλευτές, έγινε αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης! Μια επιτυχία που τρόμαξε κυβέρνηση, παλάτι και Αμερικανούς. 
Ο Γιάννης Πασαλίδης πέθανε στις 15 Μαρτίου 1968 φρουρούμενος από τα όργανα της Χούντας, που τον είχε θέσει σε κατ’ οίκον περιορισμό, φυλακίζοντάς τον κατ΄ουσία επί 11 μήνες στο σπίτι του, στη γωνία Χρυσοστόμου Σμύρνης 23 με Τσιμισκή, με περιπόλους της αστυνομίας και της Ασφάλειας νε βρίσκονται επί 24ώρου βάσεως έξω από το σπίτι. 

Μακεδονία 16 Μαρτίου 1968

Ο ελληνικός λαός, που τόσο πολύ αγάπησε τον Γιάννη Πασαλίδη, δεν θα πληροφορηθεί τη μεγάλη απώλεια, καθώς οι λογοκριμένες από τη χούντα  εφημερίδες δεν ανέφεραν το παραμικρό για  το θάνατό του. Μόνο το αγγελτήριο θανάτου του, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Μακεδονία", όπου αναγραφόταν μόνο η ιδιότητα του γιατρού και όχι του πολιτικού! Η κηδεία του ιδρυτού και προέδρου της ΕΔΑ, που ήταν σε κατ’ οίκον περιορισμό, όπως όλοι οι πολιτικοί, έγινε υπό το άγρυπνο μάτι της χωροφυλακής, εν μέσω στενού οικογενειακού κύκλου.
Ο γιατρός, βουλευτής και πρόεδρος της ΕΔΑ Γιάννης Πασαλίδης ανήκει στους πολιτικούς που λάμπρυναν με το πέρασμά τους το κοινοβούλιο της μεταπολεμικής Ελλάδος. Ήταν ο μετριοπαθής ηγέτης της αριστεράς, τον οποίο όμως διέκρινε πάντοτε δυναμισμός και μαχητικότητα, στα πενήντα και πλέον χρόνια που αγωνίσθηκε για τα δημοκρατικά του πιστεύω. Ο Γιάννης Πασαλίδης είχε κρίση, είχε σωστές ιδέες και μπορεί βέβαια να μη πραγματοποίησε όλα τα όνειρά του, τελικά όμως κατάφερε να κερδίσει τη μεγάλη αναγνώριση και εκτίμηση φίλων και εχθρών, προσφέροντας τεράστιες υπηρεσίες στον ελληνικό λαό.