«ΣΗΚΩ ΝΙΚΟ, ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ…»

Το χρονικό μιας (πολιτικής) δολοφονίας

Η δίκη του Νικηφορίδη και των ειρηνόφιλων νέων της Θεσσαλονίκης στο Έκτακτο Στρατοδικείο

του Νίκου Φαλαγκάρα*

Πριν από λίγες μέρες η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ κυκλοφόρησε το βιβλίο του -σερραϊκής καταγωγής- δημοσιογράφου και πολυγραφότατου (ιστορικών δοκιμίων) συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου με τον τίτλο Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι, νομίζω, χρήσιμες για τον αναγνώστη και όχι μόνο τον φιλίστορα.

 Δίνεται η ευκαιρία και η δυνατότητα στον καθένα να «ξεναγηθεί» σε σελίδες της νεότερης ιστορίας μας, εν πολλοίς άγνωστες, και μάλιστα αυτές που αποτυπώνουν με τον πιο εύγλωττο τρόπο τις ταραγμένες στιγμές που έζησε η πατρίδα μας.

Η υπόθεση Νικηφορίδη, που πραγματεύεται ο συγγραφέας στο εν λόγω βιβλίο του, αρκετά διεξοδικά και επαρκώς τεκμηριωμένα, παρά τον μικρό του όγκο, δεν είναι ευρύτερα γνωστή, ούτε καν μεταξύ των αριστερών (έχω υπ’ όψη μου συγκεκριμένα παραδείγματα). Και όμως είναι μία υπόθεση, μελανή κηλίδα, θα λέγαμε, για να θυμηθούμε ένα άλλο, επίσης ενδιαφέρον βιβλίο του συγγραφέα (ΜΕΛΑΝΕΣ ΚΗΛΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ», από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ, είχα τη χαρά να είμαι εισηγητής στην παρουσίασή του στην πόλη μας), που συντάραξε την πολιτική μας ζωή, δύο μόλις χρόνια από τη λήξη της φοβερής εμφύλιας τραγωδίας.

Η νικήτρια (στον εμφύλιο) παράταξη, την περίοδο εκείνη και ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκεται στο απόγειό του, δεν αρκέστηκε στην κατοχύρωση των κεκτημένων, για να εδραιώσει την κυριαρχία της. Έδειχνε αποφασισμένη να μην αφήσει την ηττημένη παράταξη σε «χλωρό κλαρί». Ούτε κατά διάνοια βέβαια να αμφισβητήσει τα έργα και τις ημέρες της, πολύ δε περισσότερο να διεκδικήσει πολιτικό λόγο και ρόλο στα πολιτικά πράγματα.

Γι’ αυτό και φρόντισε να θωρακίσει το κράτος της με ό,τι πιο αυταρχικό στοιχείο μπορούσε να σκεφτεί κανείς. Γι’ αυτό οι διακρίσεις και οι αποκλεισμοί εις βάρος των μη «δικών μας», τα πιστοποιητικά (υγιών) κοινωνικών φρονημάτων, η τρομοκρατία, ιδίως στην ύπαιθρο, η αστυνόμευση, τα στρατοδικεία, οι φυλακές, οι εκτελέσεις, οι εξορίες, οι παρακρατικές ομάδες κ. ά.

Κι όλα αυτά, ανεξάρτητα από το ποιες πολιτικές δυνάμεις, δεξιές ή κεντρώες βρίσκονται στην κυβέρνηση μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Οι όποιες διαφορές τους, με δεδομένο τον κοινό παρονομαστή του ακραίου αντικομμουνισμού, εξαφανίζονται προ του κοινού (από την καθημαγμένη Αριστερά προερχόμενου) κινδύνου. Μπορεί κανείς να πει, χωρίς να αδικήσει την –τότε- πραγματικότητα, ότι π. χ. ο Σοφοκλής Βενιζέλος ή ο Γεώργιος Παπανδρέου είναι περισσότερο αρνητικοί απέναντι στα μέτρα ειρηνεύσεως που προσπαθεί  να θεσπίσει ο Νικόλαος Πλαστήρας, απ’ ό,τι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ή ο Σπύρος Μαρκεζίνης. Εκτός από το αντικομμουνιστικό τους πάθος, οι δύο αυτοί πολιτικοί (και όχι μόνο) διακατέχονταν από πολιτική υστεροβουλία και άκρατο καιροσκοπισμό. Γι’ αυτό οι κατά καιρούς λυκοφιλίες με το άδοξο τέλος τους.

Θύμα αυτής της μισαλλόδοξης εκείνης πολιτικής, που αργότερα θα είχε συνέχεια (Μπελογιάννης, Πλουμπίδης, Λαμπράκης, Τσαρουχάς κ. ά.) δεν μάτωνε μόνο την Αριστερά, αλλά και την τόσο αναγκαία δημοκρατική ομαλότητα στη χώρα, υπήρξε ο Νίκος Νικηφορίδης. Σε ηλικία μόλις 23 ετών, δέχθηκε κατάστηθα τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος, μετά από τη μια δίκη-παρωδία και την καταδίκη του σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης. Αν θέλουμε, πάντως, να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, πρέπει να μιλήσουμε για εν ψυχρώ δολοφονία ενός νέου ανθρώπου που το μέγα αμάρτημά του ήταν η συμβολή του στην υπεράσπιση της παγκόσμιας ειρήνης.

Στο ότι η καταδίκη εκείνη ήταν σχεδιασμένη και προαποφασισμένη άνωθεν συνηγορεί και η μετέπειτα μαρτυρία-παραδοχή του βασιλικού επιτρόπου στη δίκη, καθώς και ενός εκ των στρατοδικών. Και οι δύο ομολόγησαν ότι, αν και αθώος ο Νικηφορίδης, από τη θέση που βρέθηκαν οι ίδιοι δεν μπορούσαν να πράξουν διαφορετικά. Έχει, βέβαια, και το στοιχείο αυτό (η ομολογία) την αξία του, έστω κι αν ο –αθώος- νεκρός δεν μπορούσε πια να ξαναγυρίσει στη ζωή.

 Ήταν η εποχή που ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο απόγειό του και απειλούσε την παγκόσμια ειρήνη θανάσιμα. Με την τρελή κούρσα και τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών (στρατιωτικές βάσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου με την εγκατάσταση πυρηνικών όπλων), τις τοπικές συρράξεις που λίγο ήθελαν για να κλιμακωθούν και να  γενικευτούν, τις πολιτικο-στρατιωτικές επεμβάσεις και τα πραξικοπήματα για την εγκαθίδρυση δικτατορικών καθεστώτων κ.λπ.

Παλιός ΕΠΟΝίτης ο Νίκος Νικηφορίδης, στη συνέχεια εξόριστος στον «Νέο Παρθενώνα» της Μακρονήσου (αρνήθηκε μέχρι τέλους, παρά τα φριχτά βασανιστήρια, να υπογράψει δήλωση μετανοίας), φλεγόταν από την επιθυμία να ημερέψει ο κόσμος, αν δεν θέλει να (αυτο)καταστραφεί. Γι’ αυτό, μαζί με άλλους νέους που διακατέχονταν από τις ίδιες αρχές και ιδέες, ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκεντρώσει όσο γίνεται περισσότερες υπογραφές κάτω το κείμενο της Έκκλησης της Στοκχόλμης.

Ήταν δε η Έκκληση της Στοκχόλμης τα συμπεράσματα της συνάντησης που έγινε στις 19 Μαρτίου 1950 στη σουηδική πρωτεύουσα, στην οποία πήραν μέρος προσωπικότητες παγκόσμιου κύρους  και η εναρκτήρια ομιλία έγινε από τον νομπελίστα καθηγητή Joliot Curie. Το αίτημά τους (και μήνυμα μαζί) ήταν η ειρηνική συνύπαρξη των κρατών με την καταδίκη των πυρηνικών εξοπλισμών και του πολέμου ως μέσου επίλυσης των διεθνών διαφορών. Η έκκληση αυτή συνάντησε τη συμφωνία των όπου γης ειρηνόφιλων, αλλά και τη λυσσαλέα αντίδραση των γερακιών του πολέμου. Και στην Ελλάδα φυσικά που μόλις έβγαινε από τη ματωμένη δεκαετία της Κατοχής, των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου και προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της.13

Να τι –φοβερό και τρομερό- έλεγε η Έκκληση της Στοκχόλμης που στην Ελλάδα σήμαινε και συνεπαγόταν θάνατο:

-«Απαιτούμε την απόλυτη απαγόρευση του ατομικού όπλου φοβερής μαζικής εξόντωσης για τους λαούς.

-Απαιτούμε τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού διεθνούς ελέγχου, που θα εξασφαλίζει την εφαρμογή αυτού του μέτρου απαγόρευσης.

-Πιστεύουμε πως η κυβέρνηση, που πρώτη θα χρησιμοποιούσε τα ατομικά όπλα ενάντια σε οποιανδήποτε χώρα, θα διέπραττε ένα έγκλημα ενάντια στην ανθρωπότητα και γι' αυτό θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί σαν εγκληματίας πολέμου.

-Καλούμε όλους τους καλοπροαίρετους ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο να υπογράψουν αυτή την έκκληση».

Το κείμενο αυτό αποτέλεσε την πρώτη παγκόσμια εκστρατεία για τον αφοπλισμό, που οργάνωσε το νεοσύστατο τότε Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης (ΠΣΕ). Εκατομμύρια άνθρωποι από όλο τον κόσμο έβαλαν την υπογραφή τους κάτω από αυτό το κείμενο. Η υπογραφή του Νικηφορίδη χαράχτηκε βαθιά με το αίμα του. Ήταν, αποφάνθηκαν οι στρατοδίκες που τον δίκασαν, πράξη κατασκοπίας για την οποία άξιζε να καταδικαστεί "τρις εις θάνατον"!

Και στις 4 η ώρα τη νύχτα, της 5ης Μαρτίου 1951, ο δεσμοφύλακάς του, εκεί στις φοβερές φυλακές του Γεντί-Κουλέ, τον κάλεσε να ξυπνήσει και να ετοιμαστεί για το εκτελεστικό απόσπασμα. «Σήκω Νίκο, ήρθε η ώρα». Όπως όταν έρχεται η ώρα να ξυπνήσει κάποιος για  να πάει στην καθημερινή δουλειά του. Πόσο εύκολη η καταδίκη σε θάνατο, πόσο φτηνή η κοστολόγηση της ανθρώπινης  ζωής! Η βαρβαρότητα και η κατάπτωση σε όλο τους το μεγαλείο…

Η τραγική ειρωνεία στην υπόθεση Νικηφορίδη ήταν ότι η βασιλική χάρη που του δόθηκε έφτασε στον προορισμό της μετά από 2,5 μήνες από την εκτέλεσή του. Χωρίς κανένας αρμόδιος να ντραπεί. Ή να καταδεχτεί να δώσει μια –τυπική έστω- εξήγηση για τον εμπαιγμό και την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής. Αλλά τι λέω; Για τους βασιλείς μας τότε οι αριστεροί πολίτες ήταν μιάσματα…

Σημειώνω, τέλος, ότι ο συγγραφέας διανθίζει το βιβλίο του με ντοκουμέντα (φωτογραφίες, χειρόγραφες επιστολές ή άλλα κείμενα, δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής κλπ.) ενώ παραθέτει ζωντανές μαρτυρίες συναγωνιστών του Νικηφορίδη.  Στο τέλος του βιβλίου περιέχονται δύο ποιήματα των: Θ. Πιερίδη και Γ. Σιδέρη, που ξεχειλίζουν από λυρισμό και συγκίνηση.

ΝΙΚΟΣ ΕΠ. ΦΑΛΑΓΚΑΡΑΣ

* Ο Νίκος Φαλαγκάρας είναι έγκριτος δικηγόρος Σερρών, λογοτέχνης