Ποιος έδωσε τη διαταγή για το "Μαύρο Σάββατο";

H φωτογραφία προέρχεται από το πλούσιο αρχείο του Ανδρέα Ασσαέλ

Ένα εξαιρετικό βιβλίο του ιστορικού Ανδρέα Μπουρούτη με τίτλο "Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη, η Ιταλική στάση και οι Εβραίοι μαθητές του Ουμπέρτο Πρίμο", προσπαθεί να εξετάσει την ιταλική παρουσία στην πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας στα χρόνια της Κατοχής και τις ενέργειες του Ιταλού προξένου Ζαμπόνι, αλλά και να απαντήσει το αναπάντητο μέχρι σήμερα ερώτημα για το ποιoς από τους Έλληνες αξιωματούχους εκείνης της εποχής, ήταν εκείνος που εξέδωσε την  έκτακτη διαταγή για τα γεγονότα που συνέβησαν στην πλατεία Ελευθερίας το "Μαύρη Σάββατο" της 11ης Ιουλίου 1942.

Με διαταγή που τοιχοκολλήθηκε και δημοσιεύθηκε στις δύο φιλοναζιστικές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης "Νέα Ευρώπη" και "Απογευματινή", κλήθηκαν εκείνη την ημέρα όλοι οι Έλληνες άρρενες Εβραίοι ηλικίας 18 έως 45 ετών να παρουσιαστούν στην πλατεία, κι εκεί έγινε η διαλογή τους προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε καταναγκαστικά έργα προκειμένου να εκτελεστούν εργασίες, κυρίως οδικά έργα για λογαριασμό των κατοχικών δυνάμεων.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αν και υπάρχουν ορισμένοι που υποστηρίζουν ότι οι διαταγές προέρχονταν από τις γερμανικές δυνάμεις, τα στοιχεία κατατείνουν στο ότι οι ελληνικές τοπικές αρχές πήραν πρωτοβουλία εις βάρος του εβραϊκού στοιχείου και ακολούθησαν πιστά τις εντολές των Γερμανών. Έτσι εξυπηρετούνταν και τα σχέδια που προϋπήρχαν για τη "διευθέτηση" του μεγάλου εβραϊκού νεκροταφείου που βρισκόταν στο κέντρο της πόλης. Τα γεγονότα που συνέβησαν το "Μαύρο Σάββατο" στις 11 Ιουλίου 1942, σηματοδότησαν την αρχή του τέλους για τη μακραίωνη εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη.
Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Μπουρούτης, έχουν υπάρξει μέχρι σήμερα αντικρουόμενες καταγραφές στην ιστοριογραφία σχετικά με το ποιoς Έλληνας αξιωματούχος ήταν εκείνος που εξέδωσε την έκτακτη διαταγή για τη συγκέντρωση όλων των Εβραίων ανδρών στην πλατεία Ελευθερίας. 

Εφημερίδα Μακεδονία, 20-2-1959

Στην πλέον διαδεδομένη, που διατυπώθηκε από τον γνωστό ιστορικό Χάγκεν Φλάϊσερ, με βάση έγγραφα από τα γερμανικά αρχεία, εκείνος που έδωσε τις σχετικές εντολές ήταν ο Γενικός Επιθεωρητής Νομαρχιών Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου. Αντίθετα, ο ερευνητής του Ολοκαυτώματος Άντριου Αποστόλου υποστηρίζει από την πλευρά του ότι αυτός που εξέδωσε τη σχετική διαταγή, ήταν ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, Βασίλειος Σιμωνίδης. Αυτό δικαιολογείται από το αξίωμα του Σιμωνίδη, αλλά και από το γεγονός ότι αυτός βρισκόταν σε άμεση και αγαστή συνεργασία με τους Γερμανούς, έχοντας εκτελέσει πρόθυμα κι' άλλες διαταγές τους. 

Εφημερίδα Μακεδονία, 20-2-1959

Σημειώνεται ότι τόσο ο Σιμωνίδης, όσο και ο Χρυσοχόου είχαν κληθεί να καταθέσουν ως μάρτυρες κατηγορίας, το Φεβρουάριο του 1959 στη δίκη του Ναζί εγκληματία Μαξ Μέρτεν, οργανωτή της αποστολής των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Όμως όταν εμφανίσθηκαν στο δικαστήριο, από μάρτυρες κατηγορίας μεταβλήθηκαν σε υπερασπιστές του Μέρτεν, εμφανίζοντάς τον περίπου ως "αθώα περιστερά".
Πάντως ο συγγραφέας επισημαίνει "τις αναμφίβολες ευθύνες των τοπικών αρμοδίων της Ελληνικής Πολιτείας στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, Σιμωνίδη και Χρυσοχόου" για το θέμα αυτό, ενώ αναφέρει και τη στάση του δωσίλογου κατοχικού πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη, ο οποίος όταν μετέβη στη Θεσσαλονίκη στις 11 Απριλίου και τον επισκέφθηκε ο ηγέτης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης,  Κόρετς, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποτρέψει τον ολοκληρωτικό αφανισμό της κοινότητάς του, ο Ράλλης τον άφησε επί ώρες να περιμένει στο γραφείο του Μητροπολίτη Γενναδίου και αδιαφόρησε στις εκκλήσεις του για βοήθεια.  

Η ιταλική κοινότητα Θεσσαλονίκης
Προπολεμικά, η ιταλική παρουσία στη Θεσσαλονίκη ήταν διαρκής χάρη στην επαφή των Ιταλών με αρκετούς Εβραίους που είχαν διατηρήσει την ιταλική υπηκοότητα. Η μακρόχρονη αυτή σχέση κλονίστηκε το 1938 με την εφαρμογή στην Ιταλία των φασιστικών νόμων που εξοβέλιζαν τους Εβραίους από τη δημόσια ζωή.

Ο συγγραφέας Ανδρέας Μπουρούτης

Το πρώτο μέρος του βιβλίο εξετάζει τη σχέση των Ιταλών με ένα μέρος της εβραϊκής κοινότητας μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Το χρονικό του διωγμού των Εβραίων από τους ναζί και του εκτοπισμού τους στο Άουσβιτς από τον Μάρτιο του 1943 παρουσιάζεται με αναφορές κυρίως από τα ιταλικά αρχεία, ενώ διαλύονται οι αμφίσημες ενέργειες των Ιταλών διπλωματών για τη διάσωση ορισμένων από αυτούς. Η διαδικασία μεταφοράς στην Αθήνα και προσωρινής διάσωσης περίπου 350 Εβραίων, μερικοί εκ των οποίων απέκτησαν την τελευταία στιγμή την ιταλική υπηκοότητα, εξετάζεται υπό το πρίσμα νέων στοιχείων. Υπάρχουν άραγε "ήρωες" σε αυτή την ιστορία, όπως ο πρόξενος Ζαμπόνι, ή υπάρχουν σκιές στις ενέργειές τους; Μπορούν μερικές "καλές" πράξεις να σβήσουν είκοσι χρόνια φασισμού αλλά και στοχοποίησης των Εβραίων;
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφηγείται τις ιστορίες δέκα Εβραίων μαθητών της Θεσσαλονίκης και ενός δικηγόρου, του Δημήτρη Σπηλιάκου, που έγινε "Δίκαιος των Εθνών". Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η φοίτηση Εβραίων στα ιταλικά σχολεία, όπως το γυμνάσιο-λύκειο Ουμπέρτο Πρίμο, είχε απαγορευτεί από τους Ιταλούς. Μόνο ελάχιστοι κατόρθωσαν να συμμετάσχουν ως "ιδιωτικώς εκπαιδευθέντες" στις απολυτήριες εξετάσεις του 1941 και του 1942. Κάποια από τα παιδιά ακολούθησαν την κοινή μοίρα των Εβραίων και χάθηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Ένα από αυτά κατάφερε να επιζήσει και η μαρτυρία του είναι συγκλονιστική. Μερικά σώθηκαν χάρη στη βοήθεια Ελλήνων χριστιανών φίλων. Όλες μαζί οι ιστορίες δίνουν όνομα και μορφή σε ανθρώπους που διώχτηκαν και σε πολλές περιπτώσεις δολοφονήθηκαν. Δεν αποτελούν απλώς μέρος μιας μακάβριας στατιστικής ή ενός πλήθους αριθμών. Είναι άνθρωποι με σάρκα και οστά, σε νεαρή ηλικία, κι έχουν ονόματα: είναι η Εσθήρ, οι τρεις νεαροί Αλμπέρτο, η Λαελίτα, ο Δανιήλ, η Λυδία, ο Κλαύδιος, ο Τζιοβάνι και η μικρή Μπιάνκα. Όλοι τους ήταν παιδιά της Θεσσαλονίκης, αυτή ήταν η πόλη τους, αυτή και η πατρίδα τους. 

Διαβάστε επίσης:
https://farosthermaikou.blogspot.com/2019/06/blog-post_77.html
https://farosthermaikou.blogspot.com/2016/03/15-1943.html